Üçtərəfli görüş sərhəddəki insidentlər fonunda mesaj kimi qəbul edilməlidir Politoloq

Analitika 10:24 27.07.2021

Oxunma sayı: 809

Bu gün Bakıda Azərbaycan-Türkiyə-Pakistan parlament sədrlərinin ilk toplantısı keçiriləcək. Bu, üç ölkənin parlament sədrlərinin üçlü formatda keçirilən ilk görüşü olacaq. Görüş zamanı "Bakı Bəyannaməsi" imzalanacaq. Toplantıdan əvvəl spikerlər Prezident İlham Əliyev tərəfindən qəbul ediləcək.

Mövzu ilə bağlı politoloq Yeganə Hacıyeva Eurasia Diary-yə şərh verib.

Onun sözlərinə görə, i̇stər Azərbaycan, istər Pakistan, istərsə də Türkiyə yerləşdikləri regionlarda dərin dəyişikliklərə rəğmən, stabillik faktoru kimi çıxış edən ölkələr sırasındadırlar: Hər üç ölkənin tarixi əlaqələri, strateji tərəfdaşlıq, qarşılıqlı hörmət və etimada əsaslanan münasibətlərin inkşafı üçün münbit əsaslar formalaşmışdır. Bu əsaslar hər üç ölkənin qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq baxımından ümumi bazarın və geniş iqtisadi potensialın mövcud olması, aid olduqları regionda sabitlik, təhlükəsizlik və tərəqqinin irəlilədilməsi məqsədilə üçtərəfli tərəfdaşlığın inkişafında maraqları üzərindən formalaşır. Bu üçtərəfli əməkdaşlıqdan doğan imkanlar hər üç ölkənin yerləşdiyi regionlar üçün vacib əhəmiyyətlidir. Yaxın Şərq, Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya iqtisadi üçbucağı ölkələrinin iqtisadi imkanları, Avropa ilə Çini birləşdirəcək dəhliz imkanları hər üç ölkə üçün faydalı olacaq. Bu iqtisadi imkanlar üç ölkə xalqının rifahını təmin edəcək sahələrdə genişləndirilməsi üçün yeni imkanlar deməkdir”.

Politoloq Azərbaycan, Türkiyə və Pakistan spikerlərinin 1-ci üçtərəfli görüşündə imzalanacaq “Bakı Bəyannaməsi”nindən danışarkən bildirib ki, bu, siyasi, təhlükəsizlik, hərbi-texniki, iqtisadi, humanitar və mədəni əlaqələrin inkşafı üçün bir platforma kimi nəzərdə tutulur: “Sənəd siyasi, strateji, ticari, iqtisadi, sülh və təhlükəsizlik, elm və texnologiya və mədəniyyət sahələri də daxil olmaqla qarşılıqlı maraq doğuran bütün sahələri əhatə edə bilər. Nəqliyyat, ticarət, enerji, insanlar arasındakı əlaqələr, təhsil, sosial və mədəni mübadilə, turizm və İKT sahələrində, qida və enerji təhlükəsizliyi, ətraf mühit, davamlı inkişaf və iqlim dəyişikliyi mövzusunda əməkdaşlığın intensivləşdirilməsi, 2030 Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinə cavab verəcək geniş beynəlxalq əməkdaşlığa sahələrini əhatə edəcək. Terrorizm, transmilli mütəşəkkil cinayətkarlıq, narkotik maddələrin qanunsuz dövriyyəsinə, insan alverinə, çirkli pulların yuyulmasına, mədəni və tarixi irsə qarşı cinayətlər, kiberterrorizmə qarşı birgə mövcud beynəlxalq və regional hüquqi sənədlər çərçivəsində həyata keçirilməsini nəzərdə tutacaq.

Strateji əhəmiyyətə malik irimiqyaslı nəqliyyat layihələrinin üç dövlətin iqtisadi inkişafı baxımından mənfəətli olacağına və Asiya və Avropa arasında rəqabətədavamlı daşımaları asanlaşdıracaq dəmiryol, magistral və hava uzlaşdırılmasının inkişaf etdirilməsi məqsədilə üçtərəfli əməkdaşlığı özündə ehtiva edə bilər”.

Yeganə Hacıyeva həmçinin əlavə edib ki, Pakistan və Türkiyə Azərbaycanın ərazilərini işğal etməsi faktına görə uzun illər Ermənistanı tanımayıb və onunla diplomatik əlaqələr qurmayan ölkələrdir: “Azərbaycan ərazilərinin işğalı faktı BMT qətnamələrində tanınması Pakistan dövlətinin dəstəyi ilə əksini tapmışdır. 1993-cü ilin aprelində, Kəlbəcərin işğal olunması məsələsi BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının müzakirəsinə çıxarılarkən Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasını tələb edən 822 saylı qətnamənin qəbul edildiyi iclasa məhz Pakistan sədrlik edib, "Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təsdiqləyən qətnamələr Pakistanın dəstəyi ilə qəbul olunub". Azərbaycan öz ərazilərini isə işğaldan məhz 44 günlük Vətən müharibəsində Türkiyənin texniki, mənəvi dəstəyi ilə BMT qətnamələri çərçivəsində azad etdi”.

Politoloq Pakistanın Şuşa bəyannaməsinə qoşulma ehtimalı barədə fikir bildirərkən söyləyib ki, Pakistan nüvə silahına sahib yeganə müsəlman ölkəsidir, həm də həmin silahı daşıya bilən müasir raket sistemlərinə malikdir: “Bu fakt özlüyündə 44 günlük müharibədən sonra regional təhlükəsizliyin, siyasi, iqtisadi, məsələlərini tənzimlənməsində bir çərçivə kimi nəzərdə tutulan Şuşa Bəyannaməsini Pakistanın qoşulacağı halda daha da güclü edir. Pakistan ordusu regionun ən mükkəmməl ordularından biridir və hərbiyyənin bütün sahələrində bu ölkə ilə əməkdaşlıq və təcrübə mübadiləsi Azərbaycan üçün faydalı olacaq. Şuşa Bəyannaməsi Azərbaycanın Türkiyə ilə birlikdə hərbi sənaye kompleksini inkişaf etdirmək niyyətini özündə əks etdirir, Pakistanın qoşulacağı halda bu əməkdaşlıq iştirakçılar üçün daha faydalı olacaq. Türkiyə və Pakistan arasında 1988-ci ildə hərbi təhsil və müdafiə sənayesində təcrübə mübadiləsi məqsədilə yaradılan Türk-Pakistan Hərbi Məsləhət Qrupu və 2003-cü ildən Ali Hərbi Dialoq formatı mövcuddur. Fikirimcə bu sahədə əməkdaşlığı möhkəmləndirən belə formatlar faydalıdır və bunun üçtərəfli formada tətbiqi mümkündür. Bu Türkiyə, Azərbaycan və Pakistan üçün hərbi-siyasi ittifaq üçün əsas rolunu oynaya bilər.

Hər üç ölkənin mədəni və humanitar sahələrdə əməkdaşlığın yara biləcəyi imkanlar, müsəlman ölkəsi kimi dünyəvi, dini milli dəyərlərə sadiq, sülhpərvər fəaliyyət bəşəriyyətə faydalı ola bilər. Mədəni əlaqələrə gəlsək hər üç ölkə də dinamik inkişaf mərhələsi keçən islam ölkəsidir. İstər Türkiyə, istər də Pakistan üçün dünyanın ən müasir, ən modern islam ölkəsi olan Azərbaycanın mədəni inkşaf təcrübəsi bir örnək rolunu oynaya bilər. Xalqlar arasında insanlararası təmasların genişləndirilməsinə xidmət edəcək mədəniyyət, təhsil, səhiyyə sistemi və turizminin gücləndirilməsi, mübadilə proqramları, turizm, idman və digər sahələr də daxil olmaqla, sosial və humanitar sahədə əməkdaşlığı əhatə edəcək birgə layihə və tədbirləri əhatə edə bilər. Azərbaycan qlobal səviyyədə dinlərarası mədəniyyətin inkşafına töhfə vermiş ölkə kimi, qaynar ocaqlarda sülhün və mədəniyyətin bərqərar olması istiqamətində, maarifçilik və təhsil sahəsində layihələrini həyata keçirən bir ölkədir. Bu fəaliyyət diggər iki ölkənin maraq və nüfuz dairələrinə aid regionlarda tətbiq edilə biləcəyi bir təcrübədir.

Pakistan və Türk şirkətlərini Azərbaycanın erməni işğalından azad edilmiş ərazilərinin bərpasında iştirakı, işğaldan azad olunmuş ərazilərin minalardan təmizlənməsi üçün əməkdaşlıq vacibdir”.

Ekspert görüşün Azərbaycan-Ermənistan sərhədində baş verən insidentlər fonunda baş verməsinin əhəmiyyəti barədə danışarkən qeyd edib ki, bu, əlbəttə bir mesaj kimi qəbul edilməlidir: “Necə ki, son aylarda Azərbaycanın Türkiyə ilə birgə keçirdiyi çoxsaylı hərbi təlimlər mesaj olaraq qəbul edilir. Yaxın zamanlarda bu cür təlimlərə Pakistan da qoşulacaq və üçtərəfli Azərbaycan-Türkiyə-Pakistan hərbi təlimləri sentyabr ayına təyin olunub. Ümumi maraq kəsb edən regional və qlobal məsələlər ətrafında üç dövlət arasında ümumi koordinasiya, məsləhətləşmələr, beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində əməkdaşlığın gücləndirilməsi istiqamətində fəaliyyət və s. kimi məqamları da unutmaq olmaz”.

Gülnar Səlimova

Məqalə Azərbaycan Respublikası Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmışdır