Azərbaycanda xarici kitabların, ədəbi mətnlərin tərcüməsi sahəsində bəzi ciddi problemlər var. Son illər tərcümə sahəsində peşəkar mütəxəssislər də çatışmır. Bunun səbəbləri nələrdir? Niyə keyfiyyətli tərcümə əsərləri az olur? Peşəkar tərcüməçilərimiz azdır? 

Ednews bu barədə yazarlar arasında sorğu keçirib. Cavabları təqdim edirik:

Səfər Alışarlı:

“Azərbaycanda sovet dövründə keyfiyyətli tərcümələr çox olub. O vaxt başdansovdu iş görmək mümkün deyildi, ciddi nəzarət vardı: mətndə təhrif edilmiş bir fikrə görə adamın kitabını bağlayardılar. Dövlət həmin dəqiqliklə də tərcüməçinin qonorarını ödəyirdi. Bugünkü keyfiyyətsiz tərcümə işlərinin səbəbi çoxdur, ən başlıcası ayrılan dövlət vəsaitinin donor və araçılar tərəfindən oğurlanmasıdır. Nəşr edilən tərcümə kitablarının üz qabığı cəlbedici, içi isə itələyicidir”.

Etimad Başkeçid:

"Bilmirəm, hardan başlayım… Əvvəla barmaqla göstəriləcək qədər gözəl tərcümə mətnləri və tərcüməçilər hər yerdə, bütün ölkələrdə azdır. Necə ki, yaxşı yazıçı, şair, nə bilim, gözəl memar azdır. Ona görə ki, bu iş anadangəlmə bəzi xüsusiyyətlər və xüsusi istedad tələb eləyir. Amma bu o demək deyil ki, bizim naşirlər, əksər hallarda olduğu kimi, hər şeyi başlı-başına buraxmalıdır. Əksinə, o deməkdir ki, indiki şəraitdə, heç olmasa, ən elementar tərcümə standartlarını təmin etmək üçün əlavə səy göstərməyə ehtiyac var. 

Çünki bu rutin belə davam etməyəcək – dialektikanının qanununa görə yerində saymaq olmur, ya irəli gedirsən, ya da geriləyirsən. Kəmiyyətin keyfiyyətə keçmədiyi yerdə marginallaşma və ölüm qaçılmazdır.  

Tərcümə prosesinin bütün siklinə nəzarət edilməli, mətn bütün lazımi filtirlərdən keçməlidir. Təbii ki, təkmilləşməyə hər zaman ehtiyac var. Bu, bütün ölkəboyu belə olmalıdır. 

Ən böyük problem, zənnimcə, tərcüməçinin əməyinin qiymətləndirilməsində sovetlər dönəmindiki «uravnilovka» (hamını bərabər tutma) bəlasından qurtula bilməməyimizdir. Tərcümə mətninin keyfiyyətinə, növünə, mürəkkəblilik dərəcəsinə və s. görə ödəniş müəyyənləşməlidir. 

Şəxsən mən kitab alanda, tərcüməçinin adına baxıb alıram. Bilirəm ki, çox keçməyəcək, çox adam belə eləyəcək. 
Əsas problemlərdən biri də refleksiyanın yoxluğudur – heç nə təhlil olunmur, heç nə heç nədən fərqləndirilmir, tekstin özünəxas estetik siqləti, məna yükü, ümumi ab-havanın, personajların xarakteristikasının doğru-dürüst çatdırılması, adekvatlıq və şəffaflıq prinsiplərinin gözlənilməsi və s. və i. a. kimi mətləblər müzakirə edilmir, nəzəriyyə yox dərəcəsində, dünyala aparılan diskussiyalar bizə gəlib çatmır və s. Bütün bunlar inşallah mənim yaratdığım «Metafora» platformasında olacaq. Hər halda buna çalışacağıq".

Rasim Qaraca:

“Müstəqil nəşriyyatların meydana gəlməsi və formalaşması, bilirsiz, bizdə yeni hadisədir. Təqribən 20 il əvvəl ana dilində kitab bazarı çox yoxsul idi, yeni meydana atılan nəşriyyatlar bu boşluğu doldurmaq üçün tələb olunan kitabları, məşhur əsərləri tələm-tələsik çap edib oxucuya çatdırmaq yarışına girmişdi, O zamanlar oxucu da ac idi və kitablardakı xətalar çox da gözə görünmürdü. İllər keçdikcə tələb artmağa, iradlar çoxalmağa başladı. Artıq nəşriyyatlar başa düşür ki oxucunu qazanmaq üçün yalnız keyfiyyətli tərcümə və redaktə olunmuş kitablar lazımdır. Düşünürəm ki, rəqabət gücləndikcə səviyyə də yüksələcək, tərcüməçilər və redaktorlar da məsuliyyəti artıracaq. Buna baxmayaraq, yaxşı tərcüməçilərimiz hər zaman olub. Ən azı 50 tərcüməçi adı çəkmək olar ki, onlar bütün dövrlərdə öz işinə məsuliyyətlə yanaşıb. Bizim Alatoran nəşriyyatı ətrafında hal-hazırda sağlam tərcüməçi qrupu fəaliyyət göstərir, son illərdə səviyyəli redaktorlarla işləməyə üstünlük veririk. Artıq, bir hərf səhvini bağışlamayan oxucuyla üz-üzə oluğumuzun fərqindəyik. Keyfiyyətsiz kitab nəşr edən nəşriyyatlar sadəcə olaraq, rəqabətə davam gətirməyəcək, oxucular onları seçməyəcək”.

Aqşin Yenisey:

“Azərbaycanda peşəkər tərcüməçilər çoxdur, onların sayı ədəbi tərcümə sahəsində azdır. Çünki ədəbi tərcüməyə heç kim pul xərcləmək istəmir. Şirkətlərdə işləyən dörd-beş əcnəbi dili ana dili kimi bilən və yüksək maaş alan tərcüməçi nə üçün gəlib qəpik-quruş müqabilində hekayə tərcümə etməlidir?”

Oğuz