Yeni açılan sərgi Amerika fotoqrafiyasının ilk 70 ilini əhatə etməklə yanaşı, bu dövr ərzində Birləşmiş Ştatlarda baş verən böyük sosial, coğrafi və sənaye dəyişikliklərini də sənədləşdirir. Fotoqrafiyanın müasir mədəniyyətə verdiyi töhfələr danılmazdır. 11 aprel tarixində qapılarını ziyarətçilərə açan “Amerika Fotoqrafiyası, 1839–1910” adlı sərgi, bu dövrü 225 fotoşəkil vasitəsilə təqdim edir.Ənənəvi sərgi yanaşmalarından fərqli olaraq, bu layihə təkcə məşhur fotoqrafların əsərlərinə deyil, həm də az tanınan sənətkarların işlərinə diqqət yetirir. Nəticədə, ABŞ-ın XIX əsrdə yaşadığı mürəkkəb və çoxşaxəli hekayələr daha dərindən, daha insani baxışla təqdim olunur.
Sərgidə agentlik – yəni fərdlərin öz taleyinə təsir etmək gücü – bir çox erkən fotoşəkillərdə dolayı yollarla əks olunur. Məsələn, 1850-ci illərə aid qadın portreti Luiziana koloniyasında qəbul olunmuş “Tignon Qanunu”na işarə edir. Bu qanun azad qaradərili qadınların saçlarını örtməsini tələb edirdi. Lakin bəzi qadınlar bu məcburiyyəti özlərinə xas gözəllik və qürur simvoluna çevirərək, tignonu incə zövqlə bəzədilər. Şəffaf şalın toxuması, zərif oyma sırğalar – bütün bu detallarda həmin qadının öz şəxsiyyətini və iradəsini ifadə etməsi sezilir.
Fotoqrafiya – Tamaşaya Çevrilən Proses
XIX əsr Amerikası üçün foto çəkmək təkcə sənəd hazırlamaq yox, həm də bir növ tamaşa idi. Təxminən 1855-ci ilə aid bir kağız üzərində çap olunmuş şəkil, bu sehrli prosesin canlı şahididir. Fotoqraflar nə qədər bacarıqlı olsalar da, hər zaman hər şeyi idarə edə bilmirdilər. Məşhur fotoqraf Edvard Steykenin 1903-cü ildə çəkdiyi ''Morgan'' portreti buna nümunədir. Təsadüfən Morganın səbirsizliyi portretə əks olunur – stulun tutacağı onun əlində xəncər kimi görünür və bu detalla portret gözlənilmədən güclü psixoloji təsir yaradır.
Fotoqrafiya və İncəsənət Arasındakı Sərhəd
O dövrdə bir çoxları fotoqrafiyanı incəsənət kimi qəbul etmirdi. Lakin rəssam ailəsindən çıxmış Con Moran bu yanaşmaya qarşı çıxaraq, fotoqrafiyanın yaradıcı və texniki potensialını nümayiş etdirdi. Onun mənzərə şəkilləri sadəcə reallığı sənədləşdirmirdi – əhval-ruhiyyəni, emosiyanı da ön plana çəkirdi.
Bu yanaşma Avropa təsirinə açıq olsa da, tintip – qaraldılmış dəmir lövhə üzərində çəkilən şəkil tamamilə Amerika ixtirası idi. Bu texnologiya yüksək keyfiyyətli şəkilləri daha ucuz başa gətirməklə və studiya ehtiyacı olmadan çəkməklə fotoqrafiyanı daha əlçatan etdi. Beləcə, köçəri fotoqraflar vasitəsilə bu sənət forma olaraq ucqar bölgələrə və aztəminatlı insanlara qədər yayıldı.
Genişlənən Coğrafiya
ABŞ-ın sənayeləşməsi ilə yanaşı fotoqrafiyanın yayılma sürəti də artdı. Dəmir yolları və teleqraf şəbəkəsi ölkənin uzaq guşələrini birləşdirirdi. Eyni zamanda, yerli amerikalılar getdikcə daha dar ərazilərə sıxışdırılırdı. Bu dəyişiklikləri sənədləşdirən topoqrafik fotoqrafiya nümunələrindən biri, 1870-ci ilə aid olan dəmir yolu işçisinin portretidir. O, ölçü alətləri ilə birlikdə poza verərək, öz işinə olan qüruru və Amerikanın qurulmasında iştirakını göstərir.
Golder və Robinson kimi fotoqraflar məşhur simaları sənədləşdirərkən, Alis Osten kameranı cəmiyyətin periferiyasında qalanlara yönəldirdi. O, kasıb uşaqların, küçə satıcılarının və immiqrantların gündəlik həyatını fotoaparatla izlədi. 1888-ci ilə aid bir gümüş çapda, Mahopak gölündə qayıq gəzintisi zamanı onun yaxın dostu Trud Ekleston gülümsəyərək Ostenin gözlərinə baxır. Kadrdakı digər kişilər, Eklestonun sonradan evlənəcəyi şəxs də daxil olmaqla bu baxışı fərq etmir. Bu an, ikisi arasında səmimi həmrəyliyi, qadın baxışının nə qədər güclü və ifadəli ola biləcəyini göstərir.
Amerika Fotoqrafiyası, 1839–1910” sərgisi, fotoqrafiyanın təkcə texnoloji inkişaf deyil, həm də sosial yaddaş vasitəsi olduğunu göstərir. Hər bir kadr, ABŞ tarixinin mühüm dönüş nöqtələrinə işıq salır və unudulmuş səslərə eşidilmə imkanı yaradır.
Mədinə Məmmədova //EDnews
