Türkiyə iqtisadiyyatı ötən ilin son rübündən başlayaraq inflyasiya dönəminin pik nöqtəsinə dayanıb. Türk lirəsinin öz dəyərini kəskin surətdə itirməsi və xarici investisyanın azalması ölkə daxilində xeyli narahatlıq yaradıb.
Qeyd edək ki, təkcə dekabr ayında türk lirəsi 44% ucuzlaşmaqla ölkədə inflyasiya həddi 36%-ə çatıb. Bu isə avtomatik qiymətlərin kəskin surətdə artmasını zəruriləşdirib.
Lakin bütün bunların baş verəcəyini gözləyərkən Türkiyə yeni inkişaf dinamikasını işə salıb. Artıq son bir neçə ayda ixracat sahəsini canlandıran Türkiyə, tətbiq etdiyi yeni modellə ölkəyə xeyli gəlir gətirib.
Türkiyə iqtisadiyyatına nəfəs verən yeni model nədir?
Bir zamanlar Çində tətbiq olunan və milli valyutasının aşağı düşdüyü təqdirdə ölkəyə gələn gəlirləri sürətlə artıran Çin və Cənubi Korea yeni modeli inkişaf etdirir. Ucuz işçi qüvvəsi sayəsində ölkədə yerli istehsalı artıraraq irəliyə doğru hərəkət edən Çin, ilk növbədə tikinti və inşaat materialları sahəsində bunu tətbiq edir. Daha sonra eyni metodu bütün sahələrə daşıyır.
Bəs, bu gün Çinlə Türkiyə arasında mövcud olan fərq nədir?
Əvvəla Çinin daxili resursları onun xammal ehtiyatlarının kifayət qədər olması üçün əsaslı rol oynayıb. Türkiyə Çin modelinin oxşar variantını tətbiq etsə də, onun Çinin iqtisadi xətti ilə hərəkət etməsi bir qədər qeyri-realdır. Səbəb isə Türkiyənin Çin qədər daxili resurslarının olmamasıdır. Belə olan təqdirdə Türkiyə ayrı lakin daha çətin bir variantı seçir; banklarda faizlərin aşağı salınması və demək olar faizsiz kreditlər.
Hazırda yeni iqtisadi modellə hərəkət edən Türkiyə ixracat sahəsində artan gəlirlərini açıqlayıb. Hətta gəlirlər meyvə və tərəvəz sahəsində daha göz qamaşdıran olduğu üçün Türkiyədə 2022-ci il pomidor ili kimi qeyd olunub.
İlk növbədə Türkiyə silah ixracatından gələn gəlirlərlərini kəskin sürətdə artırmağı bacarıb. Belə ki, ötən illə müqaisədə 41.5% artım əldə edən Türkiyə təkcə silah ixracından 3 milyard 224 milyon dollar gəlirinin olduğunu açıqlayıb.
Silah ixracından sonra meyvə-tərəvəz sahəsində də ölkə böyük gəlir əldə edir. Belə ki, bu ixrac Türkiyəyə 3 milyard 83 milyon dollar gəlir təmin edir. Bu da ötən ilə nisbətdə 13% artım deməkdir.
Türkiyədəki iqtisadi artımda yaranan son dinamikanın siyasi tərəfi ilə bağlı siyasi analitik Teymur Qasımlı ilə müzakirə etdik. Mütəxəssis EDNews.net-ə açıqlamasında vurğulayıb ki, Türkiyə belə bir modeli tətbiq edənə qədər həm daxildə, həm də xaricdə müəyyən siyasi və iqtisadi təzyiqlərlə üzləşirdi.
“Ən əsası da budur ki, ölkə iqtisadiyyatının dollar qarşısında güclü asılılığı mövcud idi. Son inflyasiya dönmindən etibarən artıq Türkiyə prezidenti Ərdoğan bunu dəyişdirmək qərarına gəldi və bunun bariz yollarından biri də bu modelin tətbiqi idi”.
Siyasi analitik qeyd edib ki, son dövrdə Türkiyənin BƏƏ və digər ölkələrlə əməkdaşlığı onun yaxın şərq iqtisadi bazarındakı problemlərini qismən həll edib.
“Fevral ayında Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Səudiyyə Ərəbistanına səfəri gözlənilir. Çox güman ki, bu səfər müəyyən iqtisadi əhəmiyyət kəsb edəcək və iqtisadiyyatın inkişafı üçün müəyyən əməkdaşlıq və razılaşmalar əldə olunacaq”.
Teymur Qasımlı həmçinin Türkiyənin tətbiq etdiyi yeni moddelin region üçün əhəmiyyətindən də danışıb.
“Türkiyədə tətbiq edilən yeni model tam Çin modeli olmasa da, bunu oxşar hesab etmək olar. Məsələn, vaxtilə Çin bunu ölkədə tətbiq edəndə ucuz işçi qüvvəsi ilə başlamışdı. Türkiyənin bu təşəbbüsü buna bənzər şəkildə region dövlətlərindən ölkəsinə işçi qüvvələrinin axınına səbəb olacaq. Bu cür axın Azərbaycandan da Türkiyəyə iş üçün gedənlər arasında müşahidə olunur. Lakin bu problemin tam həlli demək deyil. Bunun üçün ölkəyə investisiya yatıran qüvvələr iqtidarın siyasi iradəsəi üçün zəmanət də tələb edə bilərlər. Yəni Türkiyə investorları əmin etməlidir ki, sabah Avropa və ABŞ-ın tətbiq edəcəyi sanksiyalar onu aciz duruma salmasın”.
Elnur Ənvəroğlu
