Yeni Dövrün Səssiz Pandemiyası: Yuxusuzluq və Gecə Gərginliyi

Sağlamlıq 01:01 15.06.2025

Biz yatdığımızı düşünürük, amma əslində düşüncələrimiz yuxusuz gecələrdə oyaq qalır. Texnologiyanın gurultusu, informasiyanın tufanı və həyatın bitib-tükənməyən ritmi — yeni dövrün görünməz epidemiyası məhz bu müasir elementlərin sintezindən doğur: yuxusuzluq.
Əgər əvvəlki əsrlərdə yuxu bəşəri ehtiyac idisə, bu gün artıq o, lüksə çevrilmək üzrədir. Yuxusuzluq nəinki fərdin həyat keyfiyyətini aşağı salır, eyni zamanda cəmiyyətlərin kollektiv psixikasını çökdürən səssiz silaha çevrilir. Yuxusuzluq — nə virusdur, nə bakteriya. O, psixoloji, texnoloji və sosial stresslərin qaranlıqda boy atmış övladıdır.

Elmi diaqnoz – Yuxunun neyrofiziologiyası və pozulmuş ritmlər
Yuxu bədənin deyil, beyinin əsas ehtiyacıdır. Beyin, yatmaqla yaddaş məlumatlarını çeşidləyir, travmaları emal edir, hormon balansını bərpa edir. Dərin yuxu fazasında — yəni “non-REM” mərhələsində — sinapslar təmizlənir, hüceyrələr bərpa olunur, psixika sakitləşir.

Yuxusuzluğun beyin üzərində təsiri isə təkcə yorğunluqla məhdudlaşmır. Yuxusuz insanın beyni artıq qərar vermə, planlama və emosional tənzimləmə funksiyalarını yerinə yetirə bilmir. Bu, sadəcə fərdi məhsuldarlığın düşməsi deyil, həm də sosial təhlükədir.

“Beyin, gündəlik təzyiqlərlə yaşaya bilmək üçün gecə təmizlənməlidir. Əgər bu proses baş vermirsə, psixoloji çöküş qaçılmazdır.” – Dr. Metyu Uolker

Tarixi və antropoloji aspekt – İnsan gecə ilə nə vaxt düşmən oldu?

İlk insanlar günəş batdıqda dincliyə çəkilirdi. Odun işığı, ulduzların sükutu və zamanın yavaş axını insanı təbiət ritminə uyğunlaşdırırdı. Lakin sənaye inqilabından sonra vaxt artıq mexaniki ölçü vahidinə çevrildi — gün “shift”lərə, yuxu isə məhsuldarlığa tabe oldu.

XXI əsrdə isə bioloji saat — yəni sirkadiyal ritm — tamamilə texnologiyanın əsarətindədir. Ekran işıqları melatonin ifrazını pozur, süni zaman anlayışı bədəni aldatmağa başlayır. İnsan gecənin təbiiliyini itirdi, onun yerinə isə elektron yuxusuzluq dövrü başladı.

Bu gün orta statistik insan gecə saat 01:00-dan sonra yatır və yuxusunun 30%-ni sosial media qarşısında itirir. Yəni biz yatmağa hazırıq, amma bizi oyadacaq qədər çox şey düşünürük.

Texnostress və virtual beyin – Gecəni “scroll” edən düşüncələr

Əvvəllər "kitab altında yuxuya getmək" var idi, indi isə "əlində telefonla  yuxusuz qalmaq".

Yuxusuzluğun ən çox yayılmış səbəblərindən biri də ekran asılılığıdır. Axşam saatlarında telefon və kompüterdən istifadə edərkən yayılmış mavi işıq melatonin ifrazını əngəlləyir. Amma texnologiya sadəcə fizioloji ritmi pozmur — o, emosional təlatüm yaradır.

Sosial şəbəkələrdə gördüyümüz uğur modelləri, xəbərlərdəki qeyri-müəyyənlik və informasiya bombardmanı beyni daim “hazır olma” vəziyyətində saxlayır. Bu vəziyyətə "hiperoyaqlıq sindromu" deyilir və nəticə budur: insan yorğundur, amma yata bilmir.

Sosial və iqtisadi təzyiq – Gecə düşüncələrinin yükü

Bu gün insanlar təkcə fiziki yox, psixoloji iş yükü ilə yaşayır. Məzun tələbə gələcəyini düşünür, işsiz insan sabahkı çörəyi, ailə başçısı isə ailəsini qorumağın yollarını. Gecələr isə bütün bu narahatlıqlar zehində təkrar-təkrar fırlanır.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) son statistikası göstərir ki, yuxu pozuntuları artıq ən geniş yayılmış psixosomatik problemlər sırasındadır. Bütün bunlar sadəcə fərdi yox, həm də kütləvi sosial əlamətlərdir.

Şəhər həyatının, informasiya axınının, qeyri-müəyyən gələcək qorxusunun sintezindən yaranan “gecə gərginliyi” sindromu da var. Bu sindromun simptomları: uzun müddət yata bilməmək, tez oyanmaq, yuxudan doymamaq və s. olur.

Yuxusuzluğun fəlsəfi semantikası – Gələcək qorxusu və mənəvi boşluq

Yuxusuzluq təkcə bir xəstəlik deyil, həm də mənəvi iztirabın əlamətidir. Gecə yata bilməmək bəzən içində daşıdığın sükutu tapa bilməmək deməkdir. Müasir insan təkcə yuxusuz deyil — o, sakitliksizdir.

Postmodern cəmiyyət insana hər şeyi verir, amma rahat vicdan və gecə huzurunu ala bilmir. Çünki insanın düşüncəsi zamanla deyil, mənayla yüklənməlidir. Amma biz hər gün mənasız çox şeyi düşünərək mənalı olanı unutmuşuq: özümüzü.

“Yuxu insanın Tanrıya qayıtdığı haldır” – Cakomo Leopardi

Amma görünür, biz o yola yuxusuz çıxmışıq.

Yuxusuzluğa qarşı yuxu yox, dinclik lazımdır
Yuxusuzluqla mübarizə təkcə dərmanlarla və ya texnoloji qadağalarla deyil, daxili ritmi bərpa etməklə mümkündür. İnsan öz vərdişlərini, düşüncə tərzini və prioritetlərini dəyişməlidir.

- Axşam saatlarında texnologiyadan uzaq qalmaq
-Təbii işıq dövrünə uyğunlaşmaq
-Meditasiya və zehni rahatlama texnikaları
-Gündüzlə gecə arasında emosional fərq qoymaq

Bütün bunlar yuxuya qovuşmaqdan öncə özünə qayıtmağın yollarıdır. Axı yuxusuzluq — ruhun sakitlik axtarışında çırpınmasıdır.

Xankəndi şəhərində İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının 17-ci Zirvə görüşü keçirilir

Xəbər xətti

Keçmiş indi isə xərçəngə çarə ola bilər
06:52 07.07.2025
Yayda bunlardan uzaq durun
06:24 07.07.2025
Selfi çəkəndə nələri səhv edirik?
05:50 07.07.2025
"Qərbin qloballaşma modeli artıq keçmişdə qalıb"
05:20 07.07.2025
Gündə bir qaşıq zeytun yağı sizi xərçəngdən qoruyur
04:45 07.07.2025
"Microsoft"-un Pakistandakı ofisi bağlanır
04:15 07.07.2025
"Tramp istəsə, Xameneini də öldürərəm"
03:45 07.07.2025
İsrail "Hizbullah"a od püskürür
03:15 07.07.2025
Gürcüstan hökuməti şantaj olunur
02:46 07.07.2025
Starmerin reytinqi aşağı düşüb
02:06 07.07.2025
Çin Aİ-dən Tibbi Texnika İdxalına Məhdudiyyət Tətbiq Etdi
01:38 07.07.2025
BRİCS Sammitindən İsrailə Sərt Mesaj: "Suriya Ərazisindən Geri Çəkil "
01:07 07.07.2025
Dünyanın sürəti artır
00:32 07.07.2025
Ermənistan Ukraynaya cavab verdi
23:59 06.07.2025
İsrail prezidenti girovların azad edilməsi üçün çətin qərarların qəbul edilməsini istisna etmir
23:26 06.07.2025
Şir zooparkdan qaçdı
22:58 06.07.2025
"Formula 1": Lando Norris Böyük Britaniya Qran-prisini qazandı
22:30 06.07.2025
Zelenski Rusiya və Ukrayna arasındakı əsir mübadiləsindən danışıb
22:00 06.07.2025
Tesla robot istehsalını sonlandırmağa qərar verdi
21:30 06.07.2025
Mask “Amerika” partiyasının qeydiyyatı üçün müraciət edib
21:00 06.07.2025
XİN Xankəndi Kommunikesi barədə məlumat yayıb
20:42 06.07.2025
Paşinyan "Hraparak"ı məhkəməyə şikayət edib
20:30 06.07.2025
Zakir Həsənov türkiyəli həmkarına başsağlığı verib
20:20 06.07.2025
Zelenski Rusiyaya qarşı yeni iqtisadi sanksiyalar açıqladı
20:00 06.07.2025
Türkiyə Ordusunda faciə: 19 əsgər zəhərləndi, 5-i şəhid oldu
19:53 06.07.2025
Türkiyə ordusunun 5 hərbçisi şəhidlik zirvəsinə yüksəlib
19:30 06.07.2025
Pakistan Milli Assambleyasının sədri Azərbaycanda rəsmi səfərdədir
19:00 06.07.2025
Qaçış üzrə yeni rekord qırıldı
18:30 06.07.2025
İki şəhər arasında hava əlaqəsi pozuldu
18:00 06.07.2025
Qırğızıstan rusiyalılara pasport verilməsini dayandırdı
17:30 06.07.2025
Kamaləddin Qafarov: İƏT-in inkişafında Azərbaycanın rolu artmaqdadır
17:00 06.07.2025
Bu pasportların dəyişdirilməsi Rusiya vətəndaşları üçün zəruridir
16:30 06.07.2025
XİN ABŞ-yə başsağlığı verdi
16:00 06.07.2025
ABŞ-də seldə ölənlərin sayı artdı
15:30 06.07.2025
DİM təhsil haqqında dəyişiklik edib
15:00 06.07.2025
Təl-Əvivdə hava limanına hücum olub
14:30 06.07.2025
Yaponiyada zəlzələ baş verib
14:00 06.07.2025
Azərbaycanlı güləşçi qızıl medal qazandı
13:30 06.07.2025
İlon Mask yeni siyasi partiyasını elan etdi
13:00 06.07.2025
"İƏT üzvü olan ölkələrlə əməkdaşlığımız sistemli şəkildə dərinləşdirir"
12:26 06.07.2025
Hamısı