Dünyanın ən qədim oyunu əslində Misirə deyil Azərbaycana məxsusdu.. - ARAŞDIRMA - FOTO

Maraqlı 10:15 22.07.2024

Yeni tapıntılar göstərir ki, uzun müddət Misirdə yarandığı düşünülən "58 dəlik" oyununun əslində Azərbaycanda yaranmış ola bilər.

Yeni araşdırmalar göstərir ki, uzun müddət Misirdə yarandığı düşünülən "58 dəlik" oyunu əslində Cənub-Qərbi Asiyada yaranmış ola bilər. 
“58 Dəlik” oyunu dünyanın ən qədim  oyunlarından biridir. Əvvəlki şərhlərə görə, bu stolüstü oyun ilk dəfə eramızdan əvvəl 2-ci minillikdə Qədim Misirdə meydana çıxıb, lakin son qazıntılar bu dövrdə Cənubi Qafqazda oyunun qalıqlarını aşkar edərək, oyunun mənşəyi haqqında anlayışımızı çətinləşdirir.

Bəzi oyun parçalarının üzərində heyvan başları oyulmuş olduğuna görə bəzən “it və çaqqal” adlandırılan 58 dəlik oyunu Tunc dövründən Dəmir dövrünə qədər əsrlər boyu oynanılıb. Oyun lövhədə düzülmüş, bəzən xüsusi hazırlanmış, bəzən də düz səthə həkk olunmuş deşiklərdən ibarətdir. Bu deşiklər piyonların oturması üçün nəzərdə tutulmuşdu.

Lövhədə cəmi 58 dəlik var, ortada iki paralel cərgədə düzülmüş 10 dəlik və onları əhatə edən 38 dəlik var. Oynamaq üçün hər bir oyunçu oyuna beş piyonla başladı və növbə ilə piyonlarını başlanğıc nöqtəsindən öz tərəfindəki son nöqtəyə qədər irəli apardı. Bəzi dəliklərdən xətlər keçirdi. Bu xətlər “baca” və ya “nərdivan” rolunu oynayıb, bəzən oyunçunun sürətlə irəliləməsinə kömək edir, bəzən də təsadüfən geriyə düşməsinə səbəb olur.

İndiyə qədər təxminən 80 ədəd 58 dəlikli oyun tapılıb və onlar dünyanın müxtəlif muzeylərində nümayiş etdirilir. Oyun lövhəsinin forması tez-tez Misir, Levant, Mesopotamiya, İran və Anadolu da daxil olmaqla geniş bölgələrdə tapılan nümunələrlə onun nə vaxt və harada edildiyinə dair ipucu verir.

Ən qədim tarixə malik lövhə Misirdə Fiv çayının qərb sahilində, Luksor yaxınlığındakı əl-Asasif nekropolunda tapılıb. Oyun çox güman ki, eramızdan əvvəl 2,060-2,009-cu illər arasında hökm sürən II Firona əsaslanır. Mentuhotepin xidmətçilərindən birinə məxsus idi.

Ən qədim tarixə malik nümunələr Misirdə tapıldığından, oyunun orada icad edildiyi güman edilirdi. Lakin bu məsələdə fikir ayrılıqları var idi. Bəzi alimlər bu oyunun Cənub-Qərbi Asiyada yaranmış ola biləcəyini, burada məşhur olduğunu və daha uzun və daha sabit bir dövr üçün oynandığını irəli sürdülər.

İndi arxeoloqlar Valter Krist və Rəhman Abdullayev tərəfindən aparılan yeni tədqiqatlar bu fikri təsdiqləyən tutarlı dəlillər təqdim edir.

Tədqiqatlara görə, Azərbaycandan əldə edilən tapıntılar göstərir ki, bu bölgədə eramızdan əvvəl III minilliyin sonu və II minilliyin əvvəllərində, Misirdə meydana çıxmazdan xeyli əvvəl çalınmağa başlayıb. Üstəlik, oyunu oynayan insanlar o dövrdə Cənub-Qərbi Asiyada regional qarşılıqlı əlaqədə olduqları görünür.

Müəlliflər yazır ki, “Cənub-Qərbi Asiyada "58 dəlik" oyunun müxtəlifliyi, həm erkən ortaya çıxması, həm də orada uzunömürlü olması onun mənşəyinin Misirdən daha şimalda ola biləcəyini qəti şəkildə göstərir”.

Oyunun ən yaxşı qeydə alınmış versiyası Bakının cənub-qərbində, Xəzər dənizinin qərb sahilinə yaxın Qobustan Milli Qoruğundan gəlir. Oyun daşa “oyulmuş” naxışdan ibarətdir və 2015-ci ildə təsadüfən kəşf edilib.

"Xüsusi dəlikləri birləşdirən dar kanalları olan bir sıra dayaz boşluqlar kimi fəaliyyət göstərən naxış Cənub-Qərbi Asiya və Misirdə tapılan taxtalara çox bənzəyir", - Krist və Abdullayev yazır. 

Digər oyun nümunələri Ağdaşdüzü, Yeni Türkan və Dübəndi ərazilərində tapılıb.

Müəlliflər yazır: "58 Dəlik" oyununa aid bu nümunələr əvvəlki tapıntıları əlavə edir və oyun haqqında düşüncə tərzimizi dəyişdirməyimiz, onların meydana gəldiyi məkanları şərh etmək üçün bir vasitə kimi istifadə etməyimizi təklif edir".

“Orta Tunc dövründə Şimal-Şərqi Afrika və Qərbi Asiyaya yayılmış oyun mədəniyyətlərinin Qafqaz regionunu da əhatə etdiyi aydındır”.

Crist və Abdullayev hesab edirlər ki, oyun işğal yolu ilə yayılan obyekt və ya ideya olmaqdansa, ticarət yolları ilə yayılıb. Onların araşdırması 58 dəliyin Misirdə məşhurlaşmadan əvvəl Cənub-Qərbi Asiyada meydana gəldiyini düşünsə də, müəlliflər hər hansı bir mədəniyyətin bu ixtiraya aid edilməsi üçün daha çox məlumatın lazım olduğunu vurğulayırlar.

Oyunların yayılması sosial və mədəni sərhədlər boyunca qarşılıqlı əlaqəni asanlaşdırmaqla oyunların “sosial vasitəçi” kimi çıxış etmək qabiliyyətinə sübutdur.

Xəyal Ramiz 

“Xatirələr işığında Heydər Əliyev” -in təqdimatı keçirildi

Xəbər xətti

Prezident və birinci xanım faşizm üzərində Qələbə uğrunda mübarizədə həlak olan Azərbaycanlıların xatirəsini ehtiramla anıblar
12:35 09.05.2025
Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Faşizm üzərində Qələbə Günü münasibətilə paylaşım edib
10:03 09.05.2025
Azərbaycan Prezidenti Almaniya Kanslerinə təbrik məktubu göndərib
09:52 09.05.2025
"Bakı ilə dialoqda vasitəçilərə ehtiyac yoxdur"
09:12 09.05.2025
“Sülhün kökləri” Təşkilatı “Sülh Yürüşü” təşkil edəcək
16:31 08.05.2025
ANAMA yanında İctimai Şuranın üzvləri regiona səfər ediblər
16:03 08.05.2025
"1948-ci ildən bəri Şri-Lanka rəhbərləri etnik münaqişəni “ötürmə” vasitəsinə çeviriblər"
15:21 08.05.2025
Laçında “Heydər Əliyev – Müstəqillik, Suverenlik və Şanlı Zəfər” mövzusunda konfrans keçirilib
12:52 08.05.2025
Sabah 30 dərəcə isti olacaq
12:44 08.05.2025
“Turkish Airlines” Pakistana uçuşları ləğv edib
12:41 08.05.2025
Livanda Azərbaycan Evi açılıb
12:32 08.05.2025
Əminə Ərdoğan “Beynəlxalq İslam Sənətləri” sərgisində Azərbaycan stendini ziyarət edib
12:29 08.05.2025
Ukrayna Prezidenti Anım və İkinci Dünya müharibəsində Qələbə Günü münasibətilə xalqa müraciət edib
12:15 08.05.2025
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 102-ci ildönümü Berlində qeyd edilib
12:08 08.05.2025
Qaxda silah-sursat aşkarlanıb
12:05 08.05.2025
Bu gün Avropa Liqasında finalçılar bəlli olacaq
12:02 08.05.2025
Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası "Sən elə bir zirvəsən" adlı tədbir təşkil edib
11:57 08.05.2025
Pakistanın hava limanı yaxınlığında partlayışlar baş verib
11:52 08.05.2025
"Vyetnam Azərbaycan ilə əməkdaşlığı özünün strateji-siyasi xətti hesab edir"
11:47 08.05.2025
CNN: Hindistan və Pakistan arasında son illərin ən böyük hava döyüşü baş verib
11:35 08.05.2025
Azərbaycanın və Vyetnamın dövlət başçıları mətbuata bəyanatlarla çıxış ediblər
11:32 08.05.2025
Putinlə Szinpin arasında görüş başladı
11:28 08.05.2025
Azərbaycan və Almaniya arxeoloqları Ağalıqtəpə yaşayış yerində tədqiqat aparıblar
11:23 08.05.2025
Bakıda “Kənddən Şəhərə” həftəsonu yarmarkası təşkil olunacaq
11:20 08.05.2025
Qubada II Beynəlxalq folklor rəqs və yaradıcılıq festivalından
11:11 08.05.2025
Azərbaycan və Vyetnam arasında Biznes Şura yaradılır
11:06 08.05.2025
Bu gün görkəmli bəstəkar Soltan Hacıbəyovun doğum günüdür
11:02 08.05.2025
Vyetnam Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi Şəhidlər xiyabanını ziyarət edib
Vyetnam Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi Şəhidlər xiyabanını ziyarət edib
11:00 08.05.2025
Vyetnamın KP MK-nın Baş katibinin xanımı İçərişəhərlə tanış olub
10:59 08.05.2025
Alimlər Britaniya sahillərində üzən qədim köpəkbalığı növü kəşf ediblər
10:53 08.05.2025
Azərbaycanın etibarlı tərəfdaş kimi mövqeyi möhkəmlənir
10:30 08.05.2025
Azərbaycan və Vyetnam XİN başçıları strateji tərəfdaşlığın inkişaf perspektivlərini müzakirə ediblər
10:27 08.05.2025
“Aztelekom” bayrağı Heydər Əliyev zirvəsində dalğalanıb
10:22 08.05.2025
Yeni dövrün mübarək, azad Şuşa!
09:40 08.05.2025
Türk Dövlətləri Ali Məhkəmələrinin Konfransının Əsasnaməsi təsdiq edilib
09:23 08.05.2025
Alimlər Günəş sistemində doqquzuncu planetin mümkün namizədini aşkar ediblər
07:56 08.05.2025
KİV: İsrail və Türkiyə Azərbaycanın vasitəçiliyi ilə Bakıda danışıqlar keçirəcək
00:28 08.05.2025
Mayın 8-i Beynəlxalq Talassemiya Günüdür
00:00 08.05.2025
Bakıda "Azərbaycan-Türkiyə nəqliyyat və kommunikasiya əlaqələri haqqında elmi seminar keçirildi
17:50 07.05.2025
Mina sahələrində ümidlərin bərpası - Thembisa Fakude yazır...
14:31 07.05.2025
Hamısı