Süni intellekt kompüterlərin və digər texnoloji cihazların insan beyninin müxtəlif funksiyalarını təqlid etmə qabiliyyətini inkişaf etdirən sahədir. Bu sahə yalnız kompüterlərin əvvəlcədən proqramlaşdırılmış alqoritmlərlə tapşırıqları yerinə yetirməsindən ibarət deyil; həm də məlumatları analiz etmək, nəticələr çıxarmaq və yeni şərtlərə uyğunlaşmaq imkanını təmin edir. Bu cəhətlər süni intellektin səhiyyə, təhsil, avtomobil sənayesi, əyləncə və digər bir çox sahələrdə tətbiqini mümkün edir.
Süni intellektin əsas məqsədi insan intellektini maşınlar vasitəsilə təkrarlamaqdır. Bu sahə müxtəlif yanaşmaları əhatə edir və müxtəlif səviyyələrdə “ağıllı” sistemlərin inkişafına səbəb olur. Başqa sözlə, süni intellekt həm sadə tapşırıqları yerinə yetirə bilən sistemlərə, məsələn, səsli köməkçilərə, həm də insanın intellektual bacarıqlarını təqlid etməyə çalışan daha mürəkkəb sistemlərə əsaslanır.
İlk dövrlərdə süni intellekt əsasən insanların müəyyən sahələrdəki qərar vermə qabiliyyətlərini təkrarlamağa yönəlmişdi. Lakin texnologiyanın inkişafı ilə süni intellekt daha mürəkkəbləşərək geniş sahələrdə istifadə edilməyə başlanmışdır. Bunun əsas səbəbləri verilənlərin artması və hesablama gücünün artırılmasıdır. Məsələn, böyük verilənlər (Big Data) və güclü prosessorlar süni intellektin sürətini və dəqiqliyini artırmışdır.
Bu texnologiya insanların fəaliyyətinə və həyatın müxtəlif sahələrinə böyük təsir göstərir, həm də yeni imkanlar və həllər təqdim edir. Misal olaraq, səhiyyə sahəsində süni intellekt xəstəliklərin erkən mərhələlərdə aşkarlanmasında mühüm rol oynayır və tibbi diaqnozların doğruluğunu artırır.
Lakin süni intellektin inkişafı bəzi çağırışları da özü ilə gətirir. İnsan həyatına bu texnologiyanın daxil olması etik və sosial məsələləri gündəmə gətirir. Məsələn, süni intellektin insanların yerinə qərar qəbul etməsi, məxfilik məsələləri və avtomatlaşdırmanın iş gücünü əvəz etməsi kimi məsələlər geniş müzakirə olunmaqdadır. Buna görə də, süni intellektin inkişafına dair texnoloji və etik müzakirələr hələ də davam edir.
Ümumilikdə, süni intellektin tətbiq sahələri genişləndikcə həm müsbət, həm də riskli nəticələr ortaya çıxa bilər. Buna görə də bu sahənin gələcəyi yalnız texnoloji inkişafla deyil, həm də sosial və etik məsələlərə dair düzgün qərarlar və tənzimləmələrdən asılıdır.
Süni intellektin inkişafı müxtəlif sahələrdə iş yerində avtomatlaşdırma proseslərini sürətləndirir. Artıq bir çox iş funksiyaları robotlar və alqoritmlər vasitəsilə həyata keçirilir. Xüsusilə istehsalat, nəqliyyat və müştəri xidmətləri kimi sahələrdə bu tendensiya daha da güclənir.
Ancaq bu, işsizlik məsələsini də gündəmə gətirir. Bəzi peşələr dəyişə bilər və ya tamamilə yox ola bilər, amma yeni sahələr və peşələr də ortaya çıxacaq.
Simvolik süni intellekt ənənəvi yanaşmadır və insanın düşüncə proseslərini təqlid etməyə çalışır. Bu yanaşmada məlumatlar müəyyən riyazi strukturlar və simvollara çevrilir. SI sistemləri “bilik” və “qanunlar” kimi simvolları idarə edir və bu simvollar üzərində əməliyyatlar aparır. Məsələn, ekspert sistemləri və qaydalarla idarə olunan sistemlər bu yanaşmanı izləyir.
Simvolik SI-nin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, insan beynindəki düşüncə proseslərini modelləşdirmək mümkündür. Lakin bu yanaşma qeyri-müəyyənlik və qeyri-dəqiqliklə qarşılaşır, çünki mürəkkəb reallıqları düzgün təsvir etmək üçün kifayət qədər simvolik qaydalar yaratmaq çətin ola bilər.
Süni intellektin inkişafı ilə bağlı etik və hüquqi məsələlər də müzakirə mövzusudur. İnsanların iş yerlərini itirməsi, məlumat təhlükəsizliyi, maşınların qərar vermə prosesində yaranan səhvlər və şəffaflıq kimi məsələlər gələcəkdə böyük əhəmiyyət kəsb edəcək.
Bundan əlavə, süni intellektin inkişafı ilə bağlı təhlükəsizlik məsələləri və onun insan cəmiyyətinə təsiri barədə geniş müzakirələr aparılır. Bu sahədəki tədqiqatlar davam edir və hər yeni nailiyyət, həm texnoloji, həm də etik baxımdan böyük suallar doğurur.
Nəticə olaraq, süni intellekt sahəsi sürətlə inkişaf edir və bir çox sahələrdə dəyişikliklərə səbəb olur. Bu yeniliklər həyatımızı daha asan və effektiv edə bilər, lakin etik və sosial məsələlərə də diqqət yetirilməlidir. Süni intellektin gələcəyi hələ də qeyri-müəyyəndir, lakin onun insan həyatına və cəmiyyətə təsiri artıq açıq şəkildə görünür.
Bəzi mütəxəssislər proqnoz edirlər ki, süni intellekt gələcəkdə insanların bir çox aspektlərini idarə etməyə qadirdir. Hal-hazırda süni intellekt alqoritmləri qərar vermə proseslərində iştirak edir, lakin bu texnologiyalar gələcəkdə daha mürəkkəb qərarları öz üzərinə götürə bilər. Süni intellektin istifadəsi səhiyyə, təhsil, maliyyə, hüquq və digər sahələrdə mühüm məsələləri həll edə biləcək, amma bu qərarların insan həyatına necə təsir edəcəyi və hansı etik meyarlara əsaslanacağı müzakirə edilməli olan məsələlərdir.
Paralel olaraq, süni intellektin insan cəmiyyətinə olan təsirinin düzgün istiqamətləndirilməsi üçün etik, hüquqi və siyasi məsələlərə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Süni intellektin inkişafı ilə bağlı etik suallar daha çox aktuallaşır, xüsusilə avtomatlaşdırılmış qərar vermə sistemlərinin tətbiq edildiyi sahələrdə, məsələn, hüquq, səhiyyə və əmək bazarlarında özünü göstərir. Süni intellektin idarə edilməsi, hansı məhdudiyyətlərin qoyulması və insan hüquqlarının qorunması məsələləri vacib müzakirə mövzularıdır. Bu sahədəki qanunvericilik dəyişiklikləri və etik prinsiplər, süni intellektin cəmiyyətdə düzgün tətbiqinə kömək edəcək.
Süni intellektin inkişafının sosial bərabərsizliklərə təsiri də mühüm məsələdir. Bu texnologiya xüsusilə inkişaf etmiş ölkələrdə iqtisadi inkişafı sürətləndirə bilər, lakin inkişaf etməkdə olan ölkələrdə bu inkişafın təmin edilməsi çətinləşə bilər. Bəzi ölkələrdə süni intellektin tətbiqi, təhsil, səhiyyə və iş sahələrində bərabərsizlikləri artıra bilər və sosial ədalətsizliyə yol aça bilər. Buna görə də, süni intellektin sosial nəticələri yalnız texnoloji tərəfdən deyil, həm də sosial strukturların və siyasətlərin nəzərə alınması ilə istiqamətləndirilməlidir.
Gələcəkdə süni intellektin həyatımıza təsiri həm müsbət, həm də mənfi tərəfləri ilə ortaya çıxacaq. Müsbət tərəfdən, süni intellekt cəmiyyətin inkişafını sürətləndirə bilər, resursların daha səmərəli paylanmasını təmin edə bilər və təhsil və səhiyyə sahələrində irəliləyişlərə səbəb ola bilər. Ancaq mənfi tərəfləri də nəzərə alınmalıdır: işsizlik artımı, etik olmayan qərarlar və insanın özəlliklərinin təhlili kimi məsələlər ortaya çıxa bilər. Buna görə də, süni intellektin inkişafı zamanı diqqət yetirilməli və bu texnologiyanın cəmiyyətin rifahına xidmət etməsi üçün uyğun qaydalar, qanunlar və sosial strukturlar qurulmalıdır.
Süni intellektin insan həyatına təsirini düzgün yönəltmək üçün dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar əməkdaşlıq etməli, etik çərçivələr, hüquqi qaydalar və sosial ədalət prinsipləri əsasında bu texnologiyanın tətbiqini idarə etməlidirlər. Əgər süni intellektin inkişafı və istifadəsi düzgün şəkildə tənzimlənərsə, bu texnologiya cəmiyyətə böyük faydalar gətirə bilər.
Mədinə Məmmədova/EDnews
