Müasir dünyada bəzi insanlar 85 yaşını keçmələrinə baxmayaraq, zahiri görünüşləri, həyat enerjiləri və pozitiv halları ilə sanki 30 yaşındakı insanları xatırladırlar. Bəs bu qeyri-adi gənclik necə mümkün olur? Tədqiqatlar göstərir ki, dünyanın müxtəlif bölgələrində – xüsusilə də Cənubi Amerika, Yaponiya və İspaniyada – 85 yaşdan yuxarı, lakin ruhi və zehni cəhətdən cavan qalan insanların sayı nəzərəçarpacaq dərəcədə çoxdur. Bu insanların sirri nədir? Beyin və şüur baxımından necə gənc qala bilirlər?
Sosiallaşma, Əyləncə və Stressdən Uzaq Həyat
Araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, bu insanların ortaq xüsusiyyətləri sosial həyatın aktivliyi, gülmək, sevdikləri insanlarla vaxt keçirmək və əylənməkdir. Bu isə, ilk növbədə, stressdən uzaq yaşamaqla mümkündür.
İsveçdə bu konsepsiyaya əsaslanan pilot layihə həyata keçirilmiş və genişləndirilməyə başlanmışdır. Layihə çərçivəsində yaşlıların qayğı evləri ilə uşaqların uşaq bağçaları eyni kampusda yerləşdirilir və günün müəyyən saatlarında bu iki nəsil bir araya gətirilir. Yaşlılar danışmağı, uşaqlar isə dinləməyi sevir. Bu qarşılıqlı münasibət həm sosiallaşmanı artırır, həm də mədəni dəyərlərin ötürülməsinə imkan yaradır. Üstəlik, yaşlıların "bilik rezervi" – yəni həyat təcrübəsi və zehni potensialı – olduqca qiymətlidir.
Genetika yoxsa Yaşam Tərzi?
Elmi araşdırmalar göstərir ki, insanın yaşlanma sürətinə təsir edən amillərdən biri genetika olsa da, bunun təsiri cəmi 20%-dir. Uzunömürlülüklə əlaqəli genlərdən biri də FOXO3 genidir. Lakin mütəxəssislər vurğulayırlar ki, sağlam və enerjili qalmağın 80%-i insanın həyat tərzindən asılıdır. Deməli, düzgün vərdişlərlə uzun və sağlam yaşamaq mümkündür.
85 Yaşında Gənc Qalanların Ortaq Xüsusiyyətləri
Qidalanma Mədəniyyəti
Akdeniz və Asiya tipli qidalanma – yəni bol tərəvəz, meyvə, zeytun yağı, az miqdarda qırmızı ət və balıq əsaslı rasion – insanı həm daxildən, həm də zahirdən gənc saxlayır.
Aktiv Həyat Tərzi
Bu insanlar həyatları boyunca fiziki aktiv olublar. Gündəlik gəzintilər, bağ işləri, yoqa və ya tai-çi kimi məşğələlər bədənin və zehnin sağlam qalmasına səbəb olur.
Müsbət Düşüncə və Stress İdarəetməsi
Uzun yaşayan insanlarda tez-tez rast gəlinən digər bir ortaq xüsusiyyət isə daxili sakitlik və pozitiv düşüncədir. Bağışlamağı bacaran, minnətdarlıq hissi daşıyan, həyatla barışıq insanlar daha uzunömürlü olur.
Zehni və Sosial Aktivlik
Daim yeni biliklərə açıq olmaq, musiqi, incəsənət və ya digər yaradıcı fəaliyyətlərlə məşğul olmaq zehni gənc saxlayır. Eyni zamanda sosial münasibətlər də bu prosesin ayrılmaz hissəsidir.
Uzunömürlülük Mərkəzləri: Blue Zones (Mavi Bölgələr)
Dünyada bəzi bölgələrdə insanlar statistik olaraq daha uzun və sağlam yaşayırlar. Bu bölgələrə “Mavi Zonalar” deyilir:
Okinava (Yaponiya): "Ikigai" (həyat məqsədi) fəlsəfəsi, bitki əsaslı qidalanma və güclü sosial əlaqələr ilə seçilir.
Sardiniya (İtaliya): Yüksək dağlıq ərazilərdə aktiv həyat, sıx ailə əlaqələri və mülayim şərab istifadəsi ilə tanınır.
Nikoə yarımadası (Kosta-Rika): "Plan de vida" (həyat planı) fəlsəfəsi və təbii minerallarla zəngin su mənbələri ilə önə çıxır.
İkariya (Yunanıstan): Akdeniz mətbəxi, gündüz yuxusu (siesta) və aşağı stress səviyyəsi ilə fərqlənir.
Loma Linda (ABŞ): Adventist icması, vegetarian pəhriz və inanca əsaslanan sakit həyat tərzi ilə seçilir.
Elmi Yanaşmalar
Harvard Yetkin İnkişaf Araşdırması: 75 ildən çox davam edən bu tədqiqat göstərmişdir ki, insan ömrünün uzunluğunda əsas amillərdən biri də keyfiyyətli münasibətlər və psixoloji rifahdır.
Dan Buettner və “Blue Zones” layihəsi: Bu genişmiqyaslı araşdırma, uzun yaşayan toplumların həyat tərzini analiz edərək hər kəsin tətbiq edə biləcəyi sadə, lakin effektiv vərdişləri müəyyən etmişdir.
ÜST (Dünya Səhiyyə Təşkilatı): Aktiv yaşlanmanın dövlət siyasətləri ilə dəstəklənməsinin vacibliyini göstərən qlobal hesabatlar yayımlamışdır.
85 Yaş Gənclik Ola Bilərmi?
Bəli, düzgün həyat tərzi, müsbət baxış və cəmiyyətin dəstəyi ilə 85 yaş yeni bir başlanğıc ola bilər. İnsan yaşını dərisindəki qırışlar deyil, ruhundakı işıltı müəyyən edir. Yaş – sadəcə rəqəmdir. Əsas məsələ – onu necə yaşadığınızdır.
Sən də Bu Vərdişlərlə Başlaya Bilərsən: Gəncliyə Açılan 5 Addım
- Hər gün qısa bir gəzinti et.
-Bitki əsaslı qidalanmaya üstünlük ver.
Gülümsəməyi və şükür etməyi vərdiş halına gətir.
Yeni bir şey öyrənməyə başla (musiqi, dil, rəqs və s.).
Günəş işığında vaxt keçir, keyfiyyətli yat.
Müəllif:Özkan Altıntaş
Azərbaycan Dilinə Uyğunlaşdırdı: Şahlar Ruhi
