Ednews “Əl-Cəzirə” Media Şəbəkəsinin aparıcı jurnalisti, peşəkar təlimçi Məhəmməd Qulam Boubanın “Azərbaycanlıların köçkünlük, dəhşət və ümid dolu hekayələri” ilə bağlı yazısını təqdim edir.
Lalə Həsənova atəş xəttindən üç kilometr aralıda, erməni gülləsi nəticəsində övladını basdırdığı evin qarşısında oturub. Öz bədbəxtliyinə yas tutaraq, ağrı və ümid dolu nağıllarını danışmağa başladı.
Lalənin gözləri üfüqlərə dalıb. Onun qızı 2016-cı ilin aprelində ermənilər tərəfindən öldürülüb.
30 il əvvəl Kəlbəcərdə sakit bir ömür sürən Lalə Həsənova 1993-cü ildə erməni qoşunlarının hücumu ilə köçkün həyatına keçid aldı. Təhlükəsiz həyatı qorxu, əmin-amanlıq içində yaşadığı günləri isə səfalətə çevrildi...
Lalə vaxtaşırı dərindən ah çəkir və danışmağa başlayır: "Düşmənin yaxınlaşmasını hiss edən kimi ayaqyalın, heçnəsiz cəbhə xəttindən bir neçə kilometr aralıda yerləşən əraziyə yerləşdik".
Teatr və gənclər institutunun yerləşdiyi Kəlbəcər əslində bu ərazidən çox da uzaqda yerləşmir. Həsən Qaya, 60 kilometrdən çox, lakin erməni ordusunun yerləşdiyi ərazilərdən qaçmaq üçün dolama yollarla 450 kilometr yol tələb olunur. Baxmayaraq ki, Azərbaycan hökuməti hələ də məcburi köçkünlərin öz kəndlərinə qayıtmasına icazə vermir, çünki onlar ərazilərin ermənilər tərəfindən yerləşdirilmiş minalardan təmizlənməsini gözləyir.
Lalədən Kəlbəcər və Həsən Qayadakı həyatını müqayisə etməsi haqda soruşanda, o, səsindəki həyəcanı gizlədə bilmirdi: "7 çayın birləşdiyi Suqovuşandakı həyatımızla heç bir həyatı müqayisə etmək olmaz. Ağıla gələcək bütün meyvələrin yurdu sayılan yerdə biz "Bazar"-ın nə olduğunu bilmirdik. Çünki orada hər cür meyvə, tərəvəz, ət və süd məhsulları əldə etmək olurdu".
İstilik sistemi, su və işıq problemi olan indiki yoxsul həyatımızla o günləri müqayisə etmək mümkünsüzdür.
O, 1996-cı ildə ermənilərin Kəlbəcərdən Tərtərə axan çayın məcrasını kəsərək, onların həyatının cəhənnəmə çevrildiyini də əlavə etdi.
Lalə Həsənovanın taleyi bu kənddəki bir çox yaşıdlarının taleyindən heç də fərqlənmir.
Bu isə 1993-cü ildə “ermənilərin əli ilə etnik təmizləmə əməliyyatları” zamanı yaşadığı Kəlbəcər kəndindən didərgin düşmüş 39 yaşlı Cülyetta Həsənovadır. 
Köçkünlər işğal altında olmayan geniş ərazilərdə və Azərbaycanın digər rayonlarında məskunlaşmışdılar. Paytaxt Bakıdan 327 kilometr aralıqda yerləşən Tərtər rayonunda dövlətin köçkünlər üçün tikdirdiyi 5300 nəfərin məskunlaşdığı 34 binanın yanından keçdik.
Vətəndaş cəmiyyəti köçkünlərə fəal şəkildə yardım etməkdədir. Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun Qarabağ bölgəsi üzrə regional ofisinin direktoru Oğuz Umudun Əl-Cəzirə İctimai Azadlıqlar və İnsan Haqları Mərkəzinə verdiyi məlumata görə, Fond minalarla mübarizə ilə yanaşı, həmçinin tikiş, bərbərlik, aşbazlıq və kompüter kursları kimi peşə hazırlıqlarının tikilməsində rol oynayır və onlara kiçik layihələrə başlamaqda köməklik göstərir.
Kökləri onilliklərə uzanan münaqişənin epizodları 1992 və 1993-cü illərdə ermənilərin iki böyük hücumu ilə daha da şiddətləndi, nəticədə 30 minə yaxın insan həlak oldu, yüz minlərlə azərbaycanlı məcburi köçkünə çevrildi. 2020-ci ildəki son müharibə ilə daha da gücləndi.
Amma Türkiyənin dəstəyi ilə Azərbaycanın xeyrinə olan bu müharibə nəticəsində Kəlbəcər də daxil olmaqla, bir çox rayonlar və kəndlər işğaldan azad edildi. Bu qələbə həmçinin, yas tutanların da bütün ümidlərini doğrultmuş oldu.
Ərəb dilindən tərcümə edən: Rəna Mürşüd
