Əsrlər boyu insanlar və heyvanlar üzərində müxtəlif eksperimentlər aparılıb, bir çox şey təcrübədən çıxıb.

 Dünyada indiyə qədər aparılan ən maraqlı psixoloji eksperimentlər olub.

Ednews onların bir neçəsini təqdim edir: 

Harlowun Meymunlar Eksperimenti

1950-ci illərdə Harry Harlwyn həyata keçirdiyi “saxta analıq” eksperimentinə görə, körpə bir meymunu doğulan kimi öz anasından ayırırlar. İki ananı təmsil edən mexanizm qurulur. Bunlardan birinin bədəni tel silindrdən hazırlanmış və ona bir əmzikli yemək şüşəsi taxılır. Digər saxta ananın bədəni isə yumşaq toxumadan hazırlanır. Araşdırmanın məqsədi: körpə meymun yumşaq ananı seçəcək, yoxsa süd içə biləcəyi teldən hazırlanan ananı?

Eksperiment sırasında körpə meymunun teldən hazırlanmış ananı sadəcə acanda istifadə etdiyi, geri qalan zamanda yumşaq ana ilə vaxt keçirdiyi müşahidə olunub. Nəticə olaraq, ana-övlad arasındakı bağın sadəcə bəslənmə ehtiyacından yaranmadığını, eyni zamanda şəfqət, qayğı və sevginin də önəmli olduğu qənaətinə gəlinib.

Standford Həbsxana Eksperimenti

1971-ci ildə aparılan bu araşdırmada fikizi və psixoloji cəhətdən sağlam olan 24 nəfər iştirakçı seçilir. Bu iştirakçılara eksperimentin hər bir günü üçün 15 dollar ödəmə edilirdi. 15 gün boyunca davam etməsi planlaşdırılan bu eksperimentdə iştirakçılar təsadüfi yolla iki qrupa bölünür. İlk qrup gözətçi, ikinci qrup isə məhkum olaraq siniflədirilir. Daha sonra bu iştirakçılar universitetin zirzəmisində qurulan “həbsxana”ya yerləşdirilirlər. 15 gün boyunca gözətçi-məhkum həyatı yaşamaları istənilən iştirakçılar 1-2 gün içərisində özlərini rollara çox qapdırırlar. Eksperimentin təhlükəli vəziyyətə gəlib çatanda il həftənin sonunda sonlandırmaq məcburiyyətində qalırlar. 

Araşdırma nəticəsində məhkum rolunda olan bir çox iştirakçı yaşadıqları travmaya görə müalicə görməyə başlayıb, gözətçi rolundakı iştirakçılardan bir neçəsi də sadistcə davranışından dolayı məsuliyyətə cəlb olunub. 

Öyrənilmiş Çarəsizlik Eksperimenti

1965-ci ildə Seligmanın həyata keçirdiyi bu araşdırmada istifadə etdikləri təcrübə itlərinə  qısa aralıqla elektriki şokları verilir. Labaratoriyadakı bu itlər qaça bilmədikləri və qarşısını ala bilmədikləri bu vəziyyət sayəsində çarəsizliyə alışırlar. Araşdırmanın ikinci mərhələsində klassik “yayınma” dərsinə keçilib. Normal şərtlər altında bu dərs zamanı qutulardan birinin zəmininə tətbiq olunan elektrik şoku zamanı heyvan digər qutuya atılaraq təhlükədən yayınır. Ancaq Seligmanın itləri ilk mərhələdə şoku əngəlləuə bilməyəcəklərini öyrənərək çarəsizliyə qapılıblar deyə ikinci mərhələdə onun təsirindən yayına biləcək gücləri olduğu halda yayına bilmirlər. Başqa sözlə, “çarəsizlik” “yayınma” davranışına mane olur.

Balaca Albert Eksperimenti

Biheviorizm cərəyanının nəzəri lideri olan John Watson tərəfindən 2 yaşlı Albert üzərində aparılan bu araşdırma günümüzdə bir sıra psixoloqlar tərəfindən hələ də mübahisəyə səbəb olur. 

Bu eksperimentdə Watson Albertə şərti refleks istifadə edilərək “ağ dovşan qorxusu” aşılanmasına çalışılıb. Uşaq dovşanla qarşılanşdırılan anda kənarda qulaqbatırıcı ağır bir səs qoşulub. Bu səsin təsirindən qorxan Albert bir neçə yoxlamadan sonra o dovşanı görəndə həmin səsi eşitməsə də qorxu reaksiyaları verməyə başlayıb. Eksperimentin sonunda Watson insanların yaşadığı qorxuların və bəzi şərti davranışların daha öncə məruz qaldıqları situasiyalarla bağlı olduğunu kəşf etmişdir.

Tamaşaçı Effekti Eksperimenti

Kolumbiya Universitetində aparılan araşdırmada eksperiment könüllüsünə doldurması üçün bir anket verir və otaqda tək saxlayırlar. Daha sonra zərərsiz bir qaz otağa doldurulmağa başlanır. Könüllü otaqda yalnız olan zaman dumanı görən kimi otağı tərk edir və vəziyyəti mühafizəçiyə bildirir. 

Bundan sonra başqa bir könüllü 2 nəfərlə birgə bir otağa salınır. Eyni zərərsiz qaz təkrar otağa doldurulmağa başlanır. Bunu görən könüllü yanındakı insanlara baxıb öncə onların bu barədə nəsə etməsini gözləyi və vəziyyəti mühafizəçiyə bildirmir.

Mehri Ağayeva