Daşınmaz əmlak insan həyatında, iqtisadiyyatın inkişafında və hüquqi münasibətlərin təşkili baxımından böyük önəm kəsb edən anlayışdır. Daşınmaz əmlak dedikdə, yer üzərində möhkəm şəkildə yerləşən, fiziki olaraq hərəkət etdirilməsi mümkün olmayan torpaq sahələri və onlara birləşmiş tikililər, binalar, evlər, mənzillər, ofislər, istehsal obyektləri, həmçinin digər torpağa bağlı konstruksiyalar başa düşülür.
“EDnews” xəbər verir ki, bu əmlak növü fərdi şəxslərin və təşkilatların mülkiyyətində ola bilər və hüquqi baxımdan da xüsusi statusa malikdir. Daşınmaz əmlak mülkiyyət hüququnun əsas predmetidir və onun üzərində sahiblik, istifadə, paylama və digər hüquqlar qanunla müəyyən edilir.
Daşınmaz əmlakın bir neçə əsas tərkib hissəsi var.
Onlardan biri torpaq sahələridir. Ən fundamental daşınmaz əmlak formasıdır. Torpaq sahələri müxtəlif məqsədlər üçün istifadə oluna bilər, kənd təsərrüfatı, yaşayış, sənaye, təbiət qorunması, rekreasiya və sair.
Torpaq sahəsi onun fiziki xüsusiyyətlərinə görə sərhədlənir və müəyyən hüquqi rejimlə tənzimlənir.
Tikilmiş daşınmaz əmlak kateqoriyasına isə torpağa möhkəm şəkildə birləşmiş binalar, yaşayış evləri, mənzillər, ofis binaları, ticarət mərkəzləri, fabriklər, anbarlar və digər infrastruktur obyektləri daxildir. Tikilmiş daşınmaz əmlakın statusu torpağın hüquqi rejimindən asılı olaraq müəyyənləşir.
Digər obrazlı əmlaklar dedikdə isə torpağa birləşmiş və onunla birgə hərəkət etməyən digər obyektlər, məsələn, su quyuları, bağ evləri, hasarlar, körpülər kimi struktur elementlər də daşınmaz əmlak kateqoriyasına daxildir.
Daşınmaz əmlakın hüquqi rejimi əksər ölkələrdə mülkiyyət hüququ və mülkiyyət hüququnun məhdudlaşdırılması qaydaları əsasında tənzimlənir. Azərbaycanda daşınmaz əmlakın hüquqi rejimi “Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri haqqında” qanun və digər normativ aktlar vasitəsilə müəyyən olunur.
Daşınmaz əmlak bazarında bir neçə əsas hüquqi məqam var.
Mülkiyyət hüququna görə, daşınmaz əmlakın sahibi həmin əmlak üzərində istənilən qanuni əməliyyatları həyata keçirə bilər. Bu əməliyyatlara alqı-satqı, icarə, bağışlama, girov qoyma və s. daxildir. Daşınmaz əmlakın sahibi olmaq üçün müvafiq dövlət orqanlarında qeydiyyat aparılmalıdır. Bu, mülkiyyət hüququnun təsdiqi və müdafiəsi üçün zəruridir.
Məhdudiyyətlərlə bağlı hüquqa görə, bəzi hallarda daşınmaz əmlak üzərində hüquqlar məhdudlaşdırıla bilər, Məsələn, məhkəmə qərarları, ipotekalar, dövlətin torpaq istifadəsi ilə bağlı məhdudiyyətlər və s.
Daşınmaz əmlak iqtisadiyyatın mühüm amilidir və onun bazarı ölkənin iqtisadi inkişaf səviyyəsini əks etdirir. Əmlak bazarının aktivliyi və qiymətləri iqtisadi göstəricilərdən biridir.
İnsanlar və şirkətlər daşınmaz əmlaka sərmayə yatıraraq həm gəlir əldə edir, həm də əmlak dəyərinin artmasından faydalanırlar. Bundan başqa, daşınmaz əmlak üzrə vergilər dövlət büdcəsi üçün mühüm gəlir mənbəyidir. Tikinti və daşınmaz əmlak sektoru geniş iş sahələri yaradır.
Sosial baxımdan daşınmaz əmlak insanların yaşayış şəraitinin əsasını təşkil edir, şəhərlərin və kəndlərin formalaşmasında həlledici rol oynayır. Daşınmaz əmlakın qorunması və idarə olunması haqqında danışarkən isə qeyd etməliyik ki, bu hüquqi və praktiki tərəfləri əhatə edir. Mülkiyyətçi və ya idarəçi əmlakın saxlanılması, təmiri, təhlükəsizliyi və istifadə qaydalarına cavabdehdir.
Dövlət orqanları da daşınmaz əmlakın qanuni istifadəsini, qeydiyyatını və vergi ödənişlərini nəzarətdə saxlayır.
Daşınmaz əmlak cəmiyyətdə əvəzolunmaz rol oynayan, həm fiziki, həm hüquqi, həm də iqtisadi aspektləri ilə əlaqədar geniş və kompleks anlayışdır. Onun düzgün idarə olunması, şəffaf qeydiyyatı və effektiv tənzimlənməsi ölkə iqtisadiyyatının inkişafına, sosial rifahın yüksəlməsinə və hüquq qaydasının qorunmasına xidmət edir.
