Aprel ayının 30-da “Reuters” agentliyinin dərc edilən yeni məqaləsi azərbaycanlılar üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, bu məqalədə İraqda həbs edilmiş və çox ağır vəziyyətdə saxlanılan, ərlərinin və atalarının günahlarının qurbanı olan azərbaycanlı qadın və uşaqlar barədə məlumatlar qeyd edilib.
"Nə olar, evimizə getmək istəyirəm, bizə kömək edin"
“Reuters”in əməkdaşları İraqda İŞİD üzvlərinin ailələrinin saxlanıldığı həbsxanaya - Rusafaya səfər edib. Qeyd edək ki, bu həbsxanada şübhəli İŞİD döyüşçülərinin 1241 əcnəbi arvadı və uşağı saxlanır. Onlar 12-dən artıq ölkəni təmsil edir. 774 nəfəri 9 aylıq ilə 15 yaş arasındadır. Onlardan neçəsinin azərbaycanlı olduğu barədə dəqiq məlumat yoxdur, ancaq məqalədə bir neçə azərbaycanlı uşaq və qadından söhbət açılır.
Azərbaycanlı qadınlardan biri: “Nə olar, evimizə getmək istəyirəm, bizə kömək edin. Burası bizim üçün yaxşı yer deyil” deyə jurnalistə müraciət edib. “Bizə paltar, dərman gətirmisən? Doğrudan, bizə dərman lazımdır”, – mavi hicablı azərbaycanlı bir qız müxbirə dil töküb. Jurnalist, qızın 100-dək uşağın əhatəsində danışdığını yazır. Sonradan məlum olur ki, bu körpə həmyerlimizin anası terror qruplaşmasına üzv olduğu üçün İraq məhkəməsinin qərarı ilə ömürlük həbsə məhkum edilib.
Rəsmi Bağdadın imkanları məhdud olduğundan, İraq məhkəmə qarşısına çıxarılmayan şəxslərin öz ölkələrinə göndərilməsini istəyir. Ancaq bu, hüquqi baxımdan mürəkkəb, siyasi “zəhərli” məsələ sayıldığından bir çox ölkələr həmin şəxslərin qəbulundan imtina edib.
"5 dəqiqə içində məhkəmə heyəti edam qərarı verdi"
Məqalədən bir daha aydın olur ki, İraqdakı həmvətənlərimizin vəziyyəti ağırdır. Qeyd etmək lazımdır ki, oradakı qadınların və uşaqların əslində heç bir hərbi əməliyyatda və hücumda iştirak etmədiyi də bəllidir. Qadınların əksəriyyətinin İŞİD-ə qatılması ərlərinin məcburiyyəti əsasında baş tutub. Uşaqların isə ümumiyyətlə, günahlarından söhbət belə gedə bilməz. Bundan savayı, məhkum edilmiş qadınların məhkəmələri də formal xarakter daşıyır. Belə ki, biz oradakı həmyerlilərimiz haqqında açılan cinayət işləri və məhkəmə praseduraları haqqında nə qədər çalışsaq da məlumat ala bilmədik. Bu zaman türkiyəli həmkarımız, bir il əvvəl İraqda azərbaycanlı, türk və digər millətlərdən olan məhkum qadınlar haqqında silsilə repartajlar hazırlamış İlker Akgüngörlə əlaqə saxladıq.
İ. Akgüngör qeyd edir ki, “Ümumiyyətlə qadın və uşaqların saxlanma şəraiti çox ağırdı. Məhkəmələr isə formal xarakter daşıyır. Məhkəmələrin birində jurnalist həmkarımız iştirak etmişdi. Həmin məhkəmədə hakim məhkuma 3 sual verdi. Sonrasında 5 dəqiqə içində məhkəmə heyəti edam qərarı verdi. Adətən məhkəmə əksər məhkumlara ya ömürlük həbs, ya da edam cəzası verir. Ən son bildiyimə görə orada 328 türk qadın var idi. Təbii ki, orada azərbaycanlı qadınlara da rast gəlmişdik. Orada heç bir qadın Rusafada qalmaq istəmir. Hər kəs övladları ilə birlikdə öz ölkələrində mühakimə olunmaq istəyirlər. Əldə etdiyimiz məlumatlara görə, ağır şəraitlərə dözməyən bir çox qadın özünü öldürüb, yetim, kimsəsiz uşaqların sayı çoxdur. Təbii ki, bilmirik onların neçəsi azərbaycan türküdür”.
Bəs nə üçün onlarla günahsız azərbaycanlı İraq çöllərində hansısa bədəvi ərəbin insafına tərk edilməlidi? Niyə o uşaqlar hansısa bir xarici jurnalistdən dərman dilənməlidir? Axı, biz düşmənimizə duz-çörək verən xalqıq. İndi nə oldu ki, öz övladlarımıza, qadın və uşaqlarımıza yiyə dura bilmirik!? İraqda, Suriyada və İŞİD-in bir neçə il əvvəl təsirli olduğu bir çox ölkələrdə sahibsiz qalmış, seks köləsinə çevrilmiş, bəlkə də zorlanmış, öldürülmüş onlarla, bəlkə də, yüzlərlə soydaşımız var. Amma bizim o soydaşlarımızdan xəbərimiz yoxdur.
Azərbaycan hökuməti günahsız uşaq və qadın həmyerlilərimizin geri qaytarılması üçün hansı işləri görür?
"20 azyaşlı uşaq ölkəmizə qaytarılıb"
Bu sualı aydınlaşdırmaq üçün Xarici İşlər Nazirliyinə zəng etdik. XİN mətbuat katibi Leyla Abdullayeva qeyd etdi ki, Azərbaycanın İraqdakı Səfirliyi mütəmadi əsaslarda İraqın XİN və digər aidiyyəti qurumları ilə təmasdadır. Məlum olduğu kimi, ötən il İraqdan valideynlərini itirmiş 20 azyaşlı uşaq ölkəmizə qaytarılıb. Bu istiqamətdə işlər müvafiq qaydada davam etdirilir.
Eyni sualı Ailə, Qadın və Uşaq problemləri üzrə dövlət komitəsinə də ünvanladıq. Komitədən verilən cavabdan belə başa düşdük ki, komitə hardasa İraqda kimsəsiz azərbaycanlı uşaqların geri qaytarılması üçün işlər görüb. Ancaq sualımızı orada ağır şəraitdə məhbus həyatı yaşayan azərbaycanlı qadınlara istiqamətləndirdikdə, komitədən konkret bir cavab ala bilmədik.
Bəs həmvətənlərimizin hər birinin Azərbaycana qaytarılması mümkündürmü? Buna beynəlxalq hüquq imkan verirmi?
Bu sualları Eurasia Diary üçün tanınmış hüquqşunas Fərhad Mehdiyev cavablandırıb.
F. Mehdiyev qeyd edib ki, İraqda həbsdə saxlanılan qadın və uşaqların qaytarılması üçün əvvəlcə rəsmi tələb olmalıdır. Azərbaycan höküməti heç olmasa ilkin mərhələdə azyaşlıların qaytarılmasını İraqdan tələb etməlidir. Bildiyimiz qədər də ötən il birneçə azyaşlı ölkəyə qaytarılmışdı. Bundan savayı belə hesab edirəm ki, məhkumların hər birinin qaytarılması üçün iki dövlət arasında müqavilə bağlanmasına ehtiyac var. Bu müqavilə ekstradisiya haqda müqavilədir. Azərbaycan belə bir müqaviləni Türkiyə, Macarsıtan və digər ölkələrlə bağlayıb. Məsələn, Ramil Səfərov Azərbaycanla Macarsıtan arasında bağlanmış ekstradisiya haqda müqaviləyə əsasən Azərbaycana gətirilmişdi.
"Onların əksəriyyəti günahsızdır"
Həmçinin belə hesab edirəm ki, yalnız azyaşlı uşaqların deyil, İraqda ağır şərtlərdə saxlanılan bütün qadın məhkumların geri qaytarılması lazımdır. Çünki onların əksəriyyəti günahsızdır. Bundan savayı İraq qanunvericiliyi, Azərbaycan qanunvericiliyindən tamamilə fərqlidir. Məsələn, orda məhkuma konkret dəlil və ya sübut olmadan ömürlük həbs və ya edam da verilə bilər. Eyni zamanda İraqda həbsdə saxlanılan vətəndaşların həbs şəraiti də çox pisdir. Azərbaycan həbsxanaları Avropa Şurası və digər beynəlxalq insitutların müvafiq prinsipləri əsasında formalaşdırılıb və daim nəzarətdədir. Ancaq İraq həbsxanaları üçün belə bir fikir söyləmək olmaz. Orada ekoloji vəziyyət belə normal deyil. Ona görə də məqalədə də qeyd edildiyi kimi oradakı həmvətənlərimizin səhhəti və şəraiti heç də ürəkaçan deyil.
F. Mehtiyev həmçinin bildirib ki, mahiyyət üzrə oradakı həmvətənlərimizin həbs edilməsi, sərbəst buraxılması və ya Azərbaycana qaytarılması İraq hökümətinin səlahiyyətlərinə aiddir. Bu İraqın daxili işidir. Ancaq Azərbaycan diplomatik himayə hüququndan istifadə edə bilər. Bu hüquq vətəndaşlara deyil, məhz dövlətlərə şamil edilir. Eyni zamanda oradakı uşaqların ağır vəziyyətiylə bağlı UNİCEF-ə müraciət edilə bilər. Hətta, Azərbaycan İraqın azərbaycanlı məhkumları qaytarmağa etiraz etməsi halında BMT-nin İnsan hüquqları Komitəsinə müraciət edə bilər. Çünki İraqda saxlanılan qadınların, xüsusilə də azyaşlıların əksəriyyətinin hər hansısa bir terror aktında iştirab etməsilə bağlı konkret faktlar yoxdur və Reutersin xəbərlərində də görüldüyü kimi onlar çox ağır vəziyyətdə saxlanılırlar. Hətta çox güman onlar qeyri-insanı rəftarla da qarşılaşıblar. Ona görə də qeyd etmək istəyirəm ki, sözügedən həmvətənlərimizi ölkəyə qaytarmaq üçün müxtəlif yollar var. Əsas maniələr isə onların və ya ailə üzvlərinin terror qruplaşmasına üzv olması və öz ailələri tərəfindən axtarılmamasıdır. Çünki bir çox ailə bu səbəbdən öz övladından imtina edib. Hüquqi praseduranın başladılması üçün isə valideynlərin tələbi və müvafiq qurumlara rəsmi müraciəti olmalıdır.
Nicat İsmayılov
Əmrullayev Əmrulla
