Azərbaycanın İsraildə səfirlik açması İran İslam respublikası ilə münasibətləri gərginləşdirib.
Bu dəfə məsələ Aljazeera media şəbəkəsində işıqlandırılıb və son proseslər analitik təhlil edilib.
Ednews Aljazeera.com xəbər portalında Tehranda fəaliyyət göstərən Qafqaz və Mərkəzi Asiya üzrə analitik Vəli Kalecinin məqaləsini təqdim edir.
“Rəsmi Tehran bildirib ki, Azərbaycan-İsrail əlaqələrinin güclənməsindən qaynaqlanan təhlükəsizlik təhdidini nəzərə almaya bilməz. İran və Azərbaycan arasında gərginlik son aylarda durmadan artıb və insidentlər demək olar ki, hər həftə baş verən hadisəyə çevrilib.
İran Xarici İşlər Nazirliyi Azərbaycanın “təxribatçı hərəkətlərə” görə dörd iranlı diplomatı ölkədən çıxarmasından sonra “qarşılıqlı diplomatik addım” atacaqlarını bildirib.
Bundan başqa Azərbaycan İranın xüsusi xidmət orqanları ilə əlaqədə olmaqda və Xəzəryanı ölkədə dövlət çevrilişinə cəhddə ittiham olunan özünün altı vətəndaşını həbs edib. Bu, son aylarda rəsmi Bakının bütün şübhəli bildikləri Tehranla əlaqələndirdiyi bir sıra həbslərin sonuncusu idi.
İranın tarixi rəqibi Türkiyənin yaxın müttəfiqi olan Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev yanvarın sonunda Tehrandakl Azərbaycan səfirliyinə basqın edərək onun təhlükəsizlik xidmətinin rəhbərini öldürməsi və digərlərini yaralaması ilə bağlı Tehranı günahlandırıb.
İran bildirib ki, insident şəxsi motivləri olan tək silahlı şəxsin işi olduğundan diplomatik münasibətlərə toxunulmamalıdır, lakin Əliyev “terror” hücumunu pisləyərək səfirliyi bağlayıb.
Azərbaycan həmçinin İranı Qarabağda davam edən 30 illik münaqişədə Ermənistanı dəstəklədiyinə görə tənqid edib.
Milyonlarla türkdilli etnik azərbaycanlının yaşadığı İran isə uzun müddətdir ki, Azərbaycanı şimal-qərb sərhədində separatçı əhval-ruhiyyəni qızışdırmaqda ittiham edir.
İsrail faktoru
Lakin ikitərəfli münasibətlərdəki bütün mübahisəli məqamlara baxmayaraq, İranı ən çox qıcıqlandıran Azərbaycan və İsrail arasında bəlkə də sürətlə inkişaf edən münasibətlərdir.
Rəsmi Tehran Bakını Təl-Əvivlə istiləşməyə qarşı getdikcə daha çox xəbərdarlıq edir.
Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov Bakının İsrailə ilk səfir təyin etməsindən sonra ölkəsinin səfirliyinin açılışında iştirak etmək üçün Təl-Əvivdə olub.
İran Xarici İşlər Nazirliyi xəbərdarlıq edib ki, bu yeni yanaşma İran üçün milli təhlükəsizliyə təhdid yarada bilər və bu, göz ardı edilə bilməz.
İran parlamentindəki siyasətçilərin əksəriyyəti də Azərbaycanın bu addımını pisləyərək, “Dünya müsəlmanları onları məzlum fələstinlilərə qarşı qətl və cinayətlərdə sionist rejimin şəriki hesab edəcəklər” deyə bildiriblər.
Tehranda fəaliyyət göstərən Qafqaz və Mərkəzi Asiya üzrə analitik Vəli Kalecinin fikrincə, Azərbaycan və İsrail arasında artan əlaqələrin arxasında müxtəlif səbəblər və məqsədlər dayanır, bunların heç də hamısı birbaşa İranla bağlı deyil.
O, Əl-Cəzirə telekanalına müsahibəsi zamanı bildirib ki, siyasi baxımdan Azərbaycan İsrailə əsas neft tədarükçüsüdür.
“Türkiyə, İsrail və Pakistan Azərbaycan Respublikasının üç əsas müdafiə və hərbi ehtiyac mənbəyinə çevrilib”, - deyə o əlavə edib və bunun İranı narahat edən əsas sahə olduğunu vurğulayıb.
Müharibə olacaqmı?
Bakı və Tehran arasında gərginlik getdikcə daha çox hərbi formada özünü büruzə verir.
Həm İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (SEPAH), həm də İran ordusu 2020-ci ildə Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra ölkənin şimal-qərb bölgələrində və Azərbaycanla sərhəd yaxınlığında yüksək səviyyəli təlimlərin bir neçə mərhələsini keçirib.
Ən ciddisi keçən ilin oktyabrında İran və Azərbaycan arasındakı uzun sərhədin hissələrini qeyd edən Araz çayının bir hissəsi üzərində ilk dəfə olaraq İnqilab Keşikçiləri Korpusunun ponton körpüsü tikməsi olub.
İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmirabdollahian Ermənistanın cənubunda yerləşən Sünik vilayətində olub. Bundan başqa İran Ermənistanda konsulluğun açılışı ilə Azərbaycan və Türkiyəyə növbəti birbaşa mesaj göndərib və Ermənistanın təhlükəsizliyini İranın təhlükəsizliyinə bərabər tutduğunu bəyan edib.
Bu addım Azərbaycan və Türkiyənin Naxçıvan ilə Azərbaycan arasında qurmaq istədiyi “Zəngəzur dəhlizi”nə qarşı çıxmaq məqsədi daşıyır ki, bu da İranın Cənubi Qafqaz və onun hüdudlarından kənarda əsas tranzit əlaqəsini faktiki olaraq kəsəcək.
Kaleji deyib ki, Tehran və Bakı arasında 30 ildə yaşanan gərginliyin azalması və axmasına bənzər - hazırkı eskalasiya sonda deeskalasiya dövrünə gətirib çıxara bilər.
“Son gərginliklər çox ciddi olsa da, hərbi münaqişənin qarşısını alan bir çox amillər, o cümlədən iqtisadi və ticari qarşılıqlı asılılıq, İran, Azərbaycan və Rusiya arasında tranzit yolları, eləcə də Azərbaycanın Naxçıvana çatmaq üçün İranın kommunikasiya yolundan asılılığı var”.
O, Tehrandakı səfirliyin bağlanmasına baxmayaraq, İranın Bakıdakı səfirliyi və Naxçıvandakı konsulluqdan əlavə, Azərbaycanın Təbrizdəki konsulluğu vasitəsilə diplomatik kanalların açıq qaldığını qeyd edib.
Kalejiyə görə, Ukrayna müharibəsindən sonra İrana getdikcə yaxınlaşan Türkiyə və Rusiya vasitəçi rolunda çıxış edə bilər ki, bu da hazırda Çinin İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasında əlaqələrin bərpasında oynadığı rola oxşardır.
“Lakin fakt budur ki, Türkiyə və Rusiya İrandan fərqli olaraq İsrailin Azərbaycan Respublikasındakı rolu, Zəngəzur dəhlizi və İranla Ermənistan arasında ümumi sərhəd təhlükəsi ilə bağlı təhdidedici bir təsəvvürə malik deyillər”, - deyə o, əlavə edib.
https://www.aljazeera.com/news/2023/4/8/analysis-will-azerbaijan-iran-tensions-lead-to-war
