Oktyabrın 26-da Azərbaycan və türkiyə prezidentləri İlham Əliyev və Rəcəb Tayyib Ərdoğan Horadiz-Cəbrayıl-Zəngilan-Ağbənd avtomobil yolunun (Zəngəzur dəhlizi) təməli qoyublar.

"Biz bölgədə davamlı sülhün və hərtərəfli normallaşmanın tərəfdarıyıq. Bu coğrafiyadan keçəcək quru və dəmir yolu xətləri təkcə Azərbaycan və Türkiyə üçün deyil, bütün bölgə ölkələri üçün iqtisadi və ticari fürsətlər yaradacaq. Gün gələcək, Zəngəzurdan çıxıb İstanbula qədər gedə biləcəyik. İğdıra, Qarsa gedə biləcəyik. Bölgənin tranzit, logistik mərkəz kimi mövqeyi möhkəmlənəcək", - Türkiyə Prezidenti deyib.

"İran, Gürcüstan və Ermənistan da daxil olmaqla, Azərbaycanın bütün qonşuları bundan istifadə edə biləcəklər. Bu layihələr ayırıcı deyil, birləşdiricidir", - Erdoğan bildirib.

Türkiyə Prezidenti "sərhədlərin delimitasiyası və qarşılıqlı tanınmasının vacibliyini" vurğulayıb.

"Mehriban qonşuluğun əsasını məhz bu anlayış təşkil edir. Bu məsələlərdə Ermənistanın Azərbaycana qarşı münasibətdə səmimi iradəsinə zərurət var. Əgər Ermənistan Azərbaycana qarşı xoş məram nümayiş etdirərsə, Ermənistanla Türkiyə arasında münasibətlərin normallaşmasına maneə qalmayacaq", - Erdoğan vurğulayıb.

Qeyd edək ki, Zəngəzur dəhlizi — Azərbaycanın əsas hissəsini onun bir parçası olan Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirməli olan nəqliyyat dəhlizidir. İkinci Qarabağ müharibəsinin sonucu olaraq imzalanan Dağlıq Qarabağda atəşkəs bəyanatının 9-cu maddəsində Azərbaycanın qərb bölgələri ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqəsini təmin edəcək dəhlizin qurulması qeyd olunur.

9-cu maddədə deyilir: "Bölgədəki bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələri blokdan çıxarılır. Ermənistan Azərbaycanın qərb bölgələri ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqəsinə zəmanət verir. Nəqliyyat nəzarəti Rusiya Federasiyası Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin Sərhəd Xidmətinin orqanları tərəfindən həyata keçirilir”.

Politoloq İlqar Vəlizadə EDNews.net-ə açıqlamasında bildirib ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması əsasən kommunikasiyaların açılması ilə bağlı məsələdir: “Son il ərzində Azərbaycan ərazisində bu istiqamətdə işlər aparılır və Türkiyə bu işlərdə bizə yardımçı olur. Türkiyə prezidentinin Azərbaycana səfəri zamanı həm Azərbaycan, həm də Türkiyə şirkətlərinin rolundan danışılıb. Son bir il ərzində bu şirkətlər regionda əsaslı işlər görüblər. Bu ondan xəbər verir ki, Türkiyə Azərbaycan ilə yanaşı, Zəngəzur dəhlizinin reallaşmasında fəal şəkildə iştirak edir, nəzəri yox, faktiki işlər gedir. Prezidentimizin sözlərinə görə, Türkiyə yalnız müharibə zamanı deyil, post-müharibə dövründə də Azərbaycana dəstək verir ki, Qarabağ ərazisində gedən işlər daha sürətlə getsin”.

İ. Vəlizadənin sözlərinə görə, Türkiyə, Rusiya və Azərbaycanın maraqları üst-üstə düşür: “Son illər Türkiyə və Rusiya arasında ticarət mübadiləsi sürətlə artır. Tərəflər düşünürlər ki, onlar pandemiyadan əvvəlki vəziyyəti üstələyəcəklər. Yəni ticarət mübadiləsi təxmini hesablamalara görə, ən azı 25 mlrd dollara gəlib çıxa bilər. Pandemiyadan qabaq bu rəqəm təqribən 22 mlrd ilə ölçülürdüsə, indi təxminən 25 mlrd-a yaxın rəqəm olduğu deyilir. Bunun əsas hissəsi nəqliyyatın payına düşür. Hal-hazırda yükdaşımaların təxminən 80 faizi dəniz vasitəsilə və yalnız 20 faizi quru vasitəsilə həyata keçirilir. Zəngəzur dəhlizinin açılması imkan yaradacaq ki, bu daha çox quru - dəmir və avtomobil yolu xətti ilə həyata keçsin. Bu da hər iki tərəf üçün sərəfəlidir, çünki yükdaşımaların sərfiyyatı azalır. Beləliklə, münasibətlər daha açıq inkişaf edə və iqtisadi maraqlar daha yüksək səviyyədə təmin oluna bilər. Əlbəttə, burada dəhlizin real iqtisadi səmərəliliyi artır. Türkiyə prezidenti Zəngilanda mətbuat konfransında demişdi ki, bu dəhlizin açılması müxtəlif ölkələr üçün faydalıdır. İran və Rusiyanı birləşdirən dəmir yolu yoxdur, hələ də Astara-Rəşt dəmir yolu xəttini tikməyiblər. Amma Culfa vasitəsilə bu dəmir yolu açıla bilər. Bu yol Sovetlər dönəmində fəaliyyətdə idi”.

“Bu dəhliz ümumiyyətlə hamıya sərf edir. Ona görə də, Türkiyə tərəfi bu yolun Azərbaycan hissəsindəki işləri bizim şirkətlərlə birlikdə fəal şəkildə aparır. Zəngəzur dəhlizinin Azərbaycan hissəsində aparılan işlər yaxın bir-iki il ərzində tamamlanacaq. Və indi Ermənistan tərəfində də bu işlər getməlidir. Rusiya bunda maraqlıdır. Rusiya Ermənistan danışıqlarında bu mövzu hallandırılır” deyə politoloq əlavə edib.

Ekspert qeyd edib ki, delimitasiya olmalıdır ki, yollar normal fəaliyyət göstərsin. Çünki bu yollar sərhədlərdən keçəcək: “Bu sərhədlərdə keçid sərhəd məntəqələri yaradılmalıdır, bütün bu gediş-gəliş məsələlərini tənzimləməlidir. Burada müəyyən qurumlar fəaliyyət göstərməlidir, gömrük məntəqələri olmalıdır. Müxtəlif digər təşkilatlar fəaliyyət göstərməlidir ki, bu yükdaşımalar normal və hər bir tərəfin maraqlarını təmin edən əsaslarla həyata keçirilsin. İlk növbədə, bu ölkələr bir-birinin sərhədlərinin və ərazilərinin toxunulmazlıq prinsipini əsas götürməlidirlər ki, bu nəqliyyat infrasturturu və tranzit layihələr normal fəaliyyət göstərsin. Azərbaycan-Rusiya yükdaşımalarında, Azərbaycan-İran yükdaşımalarında görürük ki, həm Rusiya, həm İran bunu Azərbaycan sərhədlərini tanıdıqlarını bəyan edirlər. Və bu sərhədləri nəzərə alaraq yükdaşımalar həyata keçirilir. Rusiya və ya İrandan Azərbaycan ərazisinə daxil olan yüklər müəyyən rüsumları ödəməklə digər istiqamətlərə üz tuturlar. Burada da yəqin ki, bu prosedur olmalıdr. Əgər ölkələr sərhədlərin, suverenliyin toxunulmazlığını tanısalar Türkiyə- Ermənistan sərhədləri açıla bilər. Bunun vasitəsilə yüklər Azərbaycan və digər istiqamətlərdə daşınıla bilər. Eyni zamanda, erməni şirkətləri Türkiyə vasitəsilə mallarını Avropaya daşıya bilərlər. Bundan hamı mənfəət əldə edə bilər, sadəcə burada istək və siyasi iradə olmalıdır”.

Gülnar Səlimova

Məqalə Azərbaycan Respublikası Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmışdır

6.3.4. ictimai və dövlət maraqlarının müdafiəsi