Özbəkistanın Qaraqalpaq bölgəsində (Qaraqalpaqıstan Muxtar Respublikası) konstitusiya dəyişikliklərinə qarşı etiraz aksiyalarından sonra bölgədə fövqəladə vəziyyət elan olunub. Belə ki, konstitusiyada nəzərdə tutulan dəyişikliklərin görə, sürülən bəzi müddəalar Özbəkistanın tərkibində olan Qaraqalpaq Muxtar Respublikasının ölkədən ayrılmaq hüququnun ləvğ edilməsinə istiqamətlənib.
Etirazçılar bu dəyişikliklər ilə heç vaxt razı olmayacaqlarını və nümayişləri davam etdirəcəklərini bildiriblər.
Bölgədə vəziyyəti sabitləşdirmək üçün Prezident Şövkət Mirziyoyev Qaraqalpaqstan respublikasının statusuna dair konstitusiya dəyişikliklərindən imtina etmək qərarına gəlib.
Qaraqalpaqıstanda nümayişlərin başalamasından bəri bir çox siyasi ekspertlər bölgədə baş verən hadisələrin arxasında daxili faktorlarla yanaşı xarici qüvvələrin da durduğunu iddia ediblər. Onların fikrincə, son zamanlar Özbəkistanın regionda müstəqil xarici siyasət yürütməsi, ən əsası rəsmi Daşkəndin Rusiyanın KTMT-yə qoşulmaq çağırışlarına məhəl qoymaması, Rusiyanı qəzəbləndirib. Məhz bu səbəblərə görə, Moskvanın Özbəkistanda etnik qarşıdurmanın alovlanmasına təkan verməsi barədə iddialar dolaşır.
Politoloq Cümşüd Nuriyev Ednews-açıqlamasında bütün postsovet regionunda siyasi təlatümlərin baş verməsində Rusiyanın kəşfiyyat orqanların mühüm rol oynadığını hesab edib.
“Şövkət Mirziyoyev ölkə rəhbəri seçiləndən sonra Özbəkistan türkdilli ölkələr ilə siyasi və iqtisadi əlaqələr, o cümlədən hərbi əməkdaşlıq qurmağa üstünlük verib. Bu da Rusiyanın Orta Asiyada geosiyasi maraqlarına zidd gəlir. Buna görə də rəsmi Moskva Özbəkistandan narazıdır”.
Politoloqun sözlərinə görə, Özbəkistanın məhz Qaraqalpaq bölgəsinin seçilməsi heç də təsadüfü ola bilməz.
“Bu bölgə Özbəkistanın 40 %-ni təşkil edir, ölkənin ən mühüm istehsala malik olan ərazisidir. Daşkənd məcburdur ki, bölgədən baş verən təxribatların qarşısını alsın, yoxsa tez bir zamanda siyasi böhrana yuvarlana bilər. Buna görə də Prezident Şövkət Mirziyoyev Nikusa gəldi və Qaraqalpaq ilə bağlı konstitusiya dəyişikliklərində yeni maddənin irəli sürülməyəcəyini bəyan etdi. Bu addım Özbəkistanın siyasi cəhətdən nəfəs almasına imkan verəcək”.
Məsələyə fərqli münasibət bildirən siyasi analitik Zərdüşt Əlizadə Qaraqalpaq hadisələrinin arxasında Rusiyanın olması ilə bağlı iddiaları əsassız hesab edib.
“Əgər hər şey sakit və normal idisə, Mirziyoyevi nə vadar edirdi ki, Qaraqalpaq xalqının hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına göstəriş versin. Məgər o, bilmirdi ki, hər hansı xalqın hüquqlarını məhdudlaşdırmağa çalışan da, onlar bundan narazı olacaqlar. Bunu Rusiya edib? Moskva Mirziyoyevə deyib ki, Qaraqalpaqların konstitusiya hüquqlarını aradan qaldır? Əlbəttə ki, yox. Bu qərarı Mirziyoyev rəhbərliyinin özü verib. Bəlkə, o, düşünür ki, bu addımı atmaqla onlar üçün daha yaxşı olar. Ola bilər ki, Özbəkistan rəhbərliyi Qaraqalpaqların konstitusiya hüququndan nə vaxt sui-istifadə etməsindən ehtiyatlasın. Belə olan təqdirdə Qaraqalpaq xalqının rifahının və sosial güzarının yaxşılaşmasına çalışsınlar. Amma bunun əvəzində onlar xalqın hüquqlarını məhdudlaşdırırlar. Bu da ölkədə siyasi böhranın yaranmasına gətirib çıxarır. Mənim fikrimcə, burada qəti Rusiyanın rolu yoxdur”.
Siyasi şərhçi Fikrət Sadıqovun fikirlərinə görə, Özbəkistanın tam müstəqil siyasət yürütməsi bəzi böyük qüvvələri qıcıqlandırmaya bilməz.
“Özbəkistan son zamanlar Türk Dövləti Təşkilatı çərçivəsində genişmiqyaslı diplomatik fəaliyyət göstərir, xüsusilə Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətləri daha da inkişaf etdirir. Təbii ki, bütün bunlar xarici qüvvələri narahat edən amillərdir. Burada Rusiyanın müəyyən dairələri də ola bilər. Gördüyümüz kimi, Rusiya MDB məkanında dominant rolunu möhkəmləndirmək üçün əlindən gələni edir. Ukrayna burada qabarıq şəkildə görünən bir misaldır. Qaraqalpaq hadisələri rəsmi Daşkəndə bir ismarişdir, bir mesajdır. Amma düşünmürəm ki, Özbəkistan seçdiyi yoldan geri qayıtsın. Bu ölkənin öz maraqları, xarici siyasət istiqamətləri var. Özbəkistanın rəhbərliyi başqa siyasi qüvvələrin nəzarəti altında olmağa heç vaxt razı olmayacaq”.
Yunis Abdullayev
