Osmanlı İmperiyasının 7-ci sultanı II Mehmet 1451-ci ildə ikinci dəfə taxta çıxanda qarşısındakı az qala hər sultan kimi onun da böyük məqsədi var idi: Konstantinopolu, yəni İstanbulu fəth etmək.
6 aprel 1453-cü ildə ordularına verdiyi quru mühasirəsi əmri daha sonra dəniz mühasirəsinə çevrildi və II Mehmet arzuladığı fəthi həyata keçirdi. 1453-cü il mayın 29-da İstanbul fəth edildi və II Mehmet “Fateh Sultan Mehmet” oldu.
Fəthlə bağlı ən yadda qalan hadisə, şübhəsiz ki, gəmiləri qurudan yeritməsidir.
Bəs bu hadisə necə baş verdi, fəthi araşdıran akademiklər nə deyir, tarixi mənbələr nə yazır?
Ednews İstanbul fəthinin 571-ci ildönümündə mühüm hadisəni yada salır:
1453-cü ildə Bizans İmperatorluğu bugünkü İstanbulda "Tarixi Yarımada" dediyimiz bölgədə ilişib qalmışdı.
Osmanlı İmperiyası, Anadolu və Avropa torpaqlarının ortasında yerləşən Bizans paytaxtını ələ keçirib, şərqdən qərbə uzanan böyük bir imperiyaya çevrilməyi hədəfləyirdi.
Aprelin 6-da şəhərin qərb divarlarına söykənən Osmanlı əsgərləri tədricən və keçilməz divarları toplardan atəşə tutmağa başladılar. Dəniz donanması isə aprelin 2-də Bizansın "Qızıl Buynuz"undan (Haliç) keçərək çəkdiyi qalın zənciri aşa bilmədi.
Bəs Sultan II Mehmet ən çox yaddaşlarda qalan əmri, yəni “gəmiləri qurudan hərəkət etdirmək” əmrini niyə və nə vaxt verib?
Fəth illərinə aid mənbələrin və şahidlərin yazılı qeydlərinin sayı azdır. Lakin tarixçilərin razılaşdığı məqamlardan biri də İstanbulu qoruyan divarların ən zəif olduğu yerin Haliç sahillərində olmasıdır.
Türkiyədə İstanbulun fəthi ilə bağlı ən əhatəli araşdırmalar aparan adlardan biri də Prof. Dr. Firidun Emecen II Mehmetin şahzadəlik illərindən İstanbulun mühasirəsi üçün planlar qurmağa başladığını və Haliçin də bu planların bir parçası olduğunu söyləyir.
"Biz jhəmin dövrləri araşdıranda görürük ki, onun Geliboluda 100-ə yaxın gəmisi hazırlanıb və onlar İstanbulun önünə gətirilib. Bundan əlavə, Sultan Mehmet də 1204-cü ildə Xaçlıların Haliçdən girərək İstanbulu tutduğunu bilirdi".
Tarixçilər gəmilərin daşındığı faktı ilə bağlı razılaşmırlar.
Bəzi mənbələrdə gəmilərin Tophane tərəfindən sahilə çıxarılaraq, Genuya müstəmləkəsi olan Pera sərhədlərini yağlı kirşələrlə, yəni Kumbaracı-Təpəbaşı yolu ilə dolanaraq Kasımpaşadan boşaldıldığı bildirilir. Bu, təxminən 3,5 km-lik bir yoldur. Son araşdırmalarda gəmilərin Tophane deyil, Dolmabahçe tərəfindən alındığı tezisi ön plana çıxır.
Prof. Dr. Emecen, "Osmanlı qaynaqları bu məlumatı qeyd etməsə də, Bizans qaynaqları bu barədə məlumat verir. Nəticədə bu gün Dolmabahçe ilə Kabataş arasında olduğu təxmin edilən Çiftesütunlar adlı yerdə ortaya çıxarıldığı görünür" deyir.
“Konstantinopolun mühasirəsi və süqutu” kitabında gəmilərin təxminən 9 km-lik marşrutla daşındığı yazılıb.
Emecen deyir ki, "Buna görə də Dolmabahçedən çəkilmənin mümkün olduğunu düşünürük. Əgər gəmilər Tophanedən çəkilsəydi, o biri tərəfdən də görünərdi, onda Bizans bundan xəbərdar olardı".
Belə ki, gəmilərin hara endirildiyi bəlli olmasa da, tarixçilər bu gəmilərin ya Kasımpaşada, ya da Eyüplə üzbəüz yerə endirildiyini qəbul edirlər.
Emecen-in diqqət çəkdiyi başqa bir iddia isə bəzi gəmilərin artıq quruda inşa edildiyidir:
"Başqa bir iddia da var ki, bəzi gəmilər, təbii ki, çox da böyük olmayan gəmilər quruda tikilib, sonra yavaş-yavaş Bizans şəhərinə üzbəüz endirilib. Yeniçərinin xatirələrində bu gəmiqayırma prosesi 1452-ci ildə Rumeli qalasının tikintisi zamanı da qeyd olunur. "
Bəs Osmanlılar gəmiləri "Qızıl Buynuz"a (Haliç) endirməsəydilər, İstanbulu ələ keçirə bilərdilərmi?
Prof. Dr. Emecenin fikrincə, İstanbulun fəthində Qızıl Buynuza atılan gəmilər hərbi mənada çox da mühüm rol oynamayıb:
"Çünki gəmilər boşaldıqdan sonra, bunun gəmilərə dayanaraq planlaşdırılan bir əməliyyat olduğunu görmürük. Bizanslılar bu gəmiləri yandırmağa cəhd etdilər və bu baş vermədi, amma başa düşüldüyü kimi, biz bilirik ki, o gəmilər bir-birinə zəncirvari şəkildə bağlanaraq estakada kimi istifadə olunurdu və onların üzərinə toplar yerləşdirilirdi, şəhərə giriş dəniz tərəfdən deyildi.
Lakin ekspertlər bu hadisənin Osmanlılara böyük motivasiya verdiyi və Bizans tərəfində ciddi ruh düşkünlüyünə səbəb olduğu qənaətindədir.
Talbot, Qrinviç Universiteti; “Sözsüz, Osmanlılar gəmiləri endirməsəydilər İstanbulu ala bilərdilərmi sualına dəqiq cavab vermək olmur, amma gəmilərin qurudan hərəkət etməsi Osmanlılar üçün böyük bir mənəvi dəstək oldu. Digər tərəfdən, bu, Qızıl Buynuzda təhlükəsiz olduqlarını düşünən Bizanslılar üçün böyük bir ruh düşkünlüyü oldu. Başqa sözlə desək, bu, topların divarlara vurduğu zərbələr, qurudakı top atəşləri qədər gedişata ciddi təsir göstərməsə belə, Osmanlının bu tarixi təşəbbüsü böyük bir zəfər idi."
Əkbər Novruz
(Qeyd: Professorların bütün açıqlamaları və məqalənin müəllif hüquqları BBC Türkçe-yə aiddir)
