Ədəbiyyat sahəsində verilən beynəlxalq mükafatlar tək “Nobel”lə bitmir. “Buker”, “Man Asia”, “Migel de Servantes” mükafatları ilə yanaşı, qonşularımızın təsis etdiyi “Russkaya premiya” (Rusiya) və Türk Dünyası Ödülü (Türkiyə) kimi kifayət qədər nüfuzlu mükafatlar var.
Maraqlıdır, beynəlxaq ədəbi mükafatlar nə dərəcədə obyektivdir? Ümumiyyətlə, mükafatlar yazıçının həqiqi qiymətdir?
Ednews bu barədə yazıçılar arasında sorğu keçirib. Cavabları təqdim edirik:
Aqşin Yenisey:
“Əsl əsər, sözsüz ki, mükafat üçün yaradılmır. Mükafat, sadəcə, proses üçündür. Nobel belə bir müddətdən sonra dəyər olmaqdan uzaqlaşır. Əsərin mükafatı onu oxumağa can atan nəsillərin bir-birini əvəz etməsidir. Bu gün çox az adam bilir ki, Petrarka “şair tacı” ilə mükafatlandırılmışdı. Amma renesansın banilərindən söz düşəndə hamı onu xatırlayır, mükafatsız filansız”.
Aysel Fikrət:
“Ədəbiyyatda son zamanlar qəribəliklər baş verir. İnanmıram 60-cı ya 90-cı illərdə belə olub. Hardansa saysız hesabsız mükafatlar peyda olub. Özü də yalnız eyni adamlar üçün. Əlbəttə obyektiv olan beynəlxalq mükafatlar da var. Məsələn, Mənim Balaca Yazarlar Birliyimdə (BYB) şagirdlərim Yuneskonun Təsis etdiyi mükafatlar alıb. Orda 800 şagirdin içindən seçilmişdilər. Çingiz Aytmatova yazdığım şeirə görə “Çingiz Aytmatov mükafatı”nı aldım. Çox istərdim ki, yerli mükafatlar saxtalaşdırılmasın. Bəlkə yeganə yazıçıyam ki, Azərbaycandan bir dənə də mükafatım yoxdur. Müsabiqələr də yaş həddinə görə bizə aid olmur. Məncə nədə olmasa da mükafatlarda heç olmasa tərəzi düz olmalıdır. Layiq olmayanın asan yolla bunu əldə etməsi onu nə qədər xoşbəxt edə bilər? Sevdiyim yazıçıların adına təsis olunmuş mükafalar daha əziz və doğma olur. Rəsul Rza adına, Vaqif Səmədoğlu adına misal gətirə bilərəm. Fikrət Sadıq İşıq Mükafatını təsis etdim. Dəyərli şairlərimizə təqdim edəndə onların sevincinə mən də qoşuluram.
Beynəlxalq Mükafatlar haqqında düşüncəm əlli əlliyədir. İçində saxta, müəyyən məbləğli ödənişlə olanlarına inanmıram. Ucuz yollarla saxta mükafatlarla ədəbiyyatda irəliləməyi heç kimə tövsiyə etməzdim. Yalnız əsil yaradıcılığa verilən qiymətə görə dəyərlidir. Yaradıcı insanın sevinci də budur. Amma sevinci almaq ya da satmaq olmaz axı. Bu özünü sonra da cəmiyyəti ələ salmaq kimidir. Dayandırsalar bu cür özbaşınalığı çox yaxşı olardı. Onsuzda əsil yazıçı Allahın verdiyi istedadla ən böyük mükafatını alıb. Yazıçının həqiqi qiyməti Allahdan gəlir. Zaman yaxşıları saxlayır, saxtaları ələyir. Biz bu mühiti belə gördük. Gözəl əsərlər yazmaq lazımdır. Bir də ədəbiyyatın keşiyində durub, onu saxtalardan qorumaq. Mükafatlar önəmli deyil”.
Vüqar Van:
“Beynəlxalq ədəbi mükafatlar ədəbiyyatın keyfiyyətinin universal ölçüsü deyil. İlk nobeliatın nəinki əsərlərini, adını belə bu gün heç kim xatırlamır, amma Tolstoy Nobel almasa da, bütün dünya Tolstoyu oxuyur və oxuyacaq. Nobel komitəsi bəzən qeyri-obyektivliyi, bitərəfliyi saxlamadığı kimi, hətta bəzən şərin tərəfində dayandığını da dəfələrlə nümayiş etdirib. İndi hətta bəzi tənqidçilərə görə Nobelin Şnobeldən fərqi yoxdur. Ən azından, ortada Bob Dilan nümunəsi var.
Bütün bunlara baxmayaraq, ədəbi mükafatların əleyhinə deyiləm. Məşhur olmayan yazıçılar dünyada tanınır, ildə bir neçə dəfə bütün dünya mediasının gözü ədəbiyyatda olur. Məncə, Mpabbenin “Real” Madridə keçib-keçməməyinin maqazin dəyərindənsə, Murakaminin hər il Nobel almamaq xəbərinin maqazin dəyəri bizim üçün daha faydalıdır”.
Oğuz
