“Alıcıları “ƏDV Geri Al” layihəsinə cəlb etməklə vergi ödəyicilərinin dövriyyəsinin artırılmasına nail olunub. İl ərzində təqribən 200-300 milyon manat vəsait dövlət büdcəsindən vətəndaşlara geri qaytarılır. Bu, ilk baxışda büdcə üçün ağır maliyyə itkisi olsa da, vətəndaşların vergi ödəyicilərindən kassa çeki tələb etməsi vergi dövriyəsini iki-üç dəfə artırıb. Dövlət də öz növbəsində vergi daxilolmalarından fayda əldə edir”.
Bunu Dövlət Vergi Xidmətinin vergi cinayətləri ilə mübarizədə “çəkindirmə” metodlarından istifadəsinə münasibət bildirən iqtisadçı, vergi məsələləri üzrə ekspert Anar Bayramov Ednews-a açıqlamasında bildirib. Ekspert qeyd edib ki, dünya praktikasında çəkindirmə metodları müsbət nəticələr verir. Lakin Azərbaycanda bunun necə nəticələnəcəyi sual altındadır.
Bəs, “çəkindirmə” metodları ("naming and shaming") nədir?
Vergidən yayınmanı minimuma endirmək üçün beynəlxalq təcrübədə istifadə edilən üsullardan biri də vergi cinayətləri ilə mübarizədə "çəkindirmə" metodlarının ("naming and shaming") tətbiqidir. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) bu sahədə "Vergi cinayətləri ilə mübarizə - 10 əsas beynəlxalq prinsip" adlı metodologiya xarakterli sənəd qəbul edib.
Ölkə iqtisadiyyatı üçün yeni olan bu beynəlxalq metodu şərh edən ekspert A.Bayramovun sözlərinə görə, ölkədə vergidən yayınmanın qarşısını almaq üçün zaman-zaman müxtəlif metodlar tətbiq olunur.
“İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) "Vergi cinayətləri ilə mübarizə - 10 əsas beynəlxalq prinsip" adlı metodologiyasından dünyanın bir çox qabaqcıl ölkəsində də istifadə edilir. Bu metodla vergidən yayınan sahibkarlar haqqında əhali məlumatlandırılır, onların adları ictimaiyyətə açıqlanır. Bununla sanki həmin şəxsləri cəmiyyət içində utandırmaqla qanunsuzluğa son qoymağa çağırırlar”.
A.Bayramov qeyd edib ki, inzibati metodlar və cəza üsulları vergidən yayınmanın qarşısını almaqda daha çox işə yarayır. Yeni nəsil kassa aparatlarının tətbiqi, vergi yoxlamalarının artırılması, sanksiyaların ağırlaşdırılması kimi metodlar əvvəlki illərlə müqayisədə vergi dövriyyələrinin bir neçə dəfə artmasına səbəb olub.
“Təbii ki, bəziləri yenə də dövlət rüsumundan yayına bilir. Bəzi yerlərdə kartdan kartda ödəniş üsulu ilə bunu davam etdirirlər. Əslində bunun qarşısını alacaq vasitələr də var. Vergi orqanları həmin şəxslərin hesabına gələn vəsaitləri görə bilir. Həmin şəxslər vergi orqanlarına çağırılır, onlarla prafilaktik söhbətlər aparılır. Vergi ödəyicisi olmayan şəxslər də indi kartdan karta pul köçürmələri edir. Təbii ki, onlar istisnadır. Kart hesabına şübhəli hesablardan böyük məbləğlər daxil olursa və ya mütəmadi pul köçürülürsə, o zaman hesab sahibinin sahibkar olduğu, vergidən yayındığı şübhəsi yaranır”.
Ekspert vurğulayıb ki, çəkindirmə metodları digər metodlarla müqayisədə daha zəifdir. Çünki digər variantlar manitardır. İstehlakçının özünün maddi marağı olduğu üçün sahibkar da vergidən yayına bilmir. Bu formada şəffaflıq təmin edilir.
“Həmçinin sanksiyalar nəticəsində gələcəkdə baş verə biləcək böyük maliyyə itkisindən qaçmaq üçün sahibkar bu gün öz uçotunu düzgün qoyur. Yeni metodsa daha çox biznes etikasına əsaslanır. Düşünmürəm ki, ölkədə bütün sahibkarlar adlarının vergidən yayınanların siyahısında görəndə nüfuzlarının zədələnməsindən ehtiyat edəcək. Hətta gəlin etiraf edək ki, bəziləri qanunsuz şəkildə vergidən yayınmaları ilə fəxr edir, bunu özlərinin bacarığı kimi təqdim edirlər, çox vergi ödəyən adama yuxarıdan aşağı baxırlar”.
Ekspertin fikrincə, bu metodun uğur qazanmasında inkişaf etmiş ölkələrdə cəmiyyətin özünün mental dəyərləri, qanunun aliliyi və digər amillər öz sözünü deyir.
“Bizim ölkədə isə biznesdə başqa dəyərlər təəssüf ki, daha üstün hesab edilir. Vergidən yayınanların siyahısında təbii ki, böyük brendlərin, brendləşmiş şirkətlərin adı olmayacaq. Onlarda biznes etikasına yüksək səviyyədə əməl edilir. Orada o şirkətlərin adı olacaq ki, müxtəlif adlarla bir neçə məkan açan eyni şəxsə aiddir. İndi biznes müəssisələri fərqli adamların adına rəsmiləşdirilir. İstehlakçılar şirkətin kimlərə aid olduğunu bilmir. Həmin sahibkarlara qarşı başqa üsullar tətbiq oluna bilər. Adı bir dəfə siyahıya düşən şəxsin tenderlərdə iştirakına məhdudiyyət qoyula bilər. Şirkətlər artıq işini doğru şəkildə yerinə yetirən sahibkarla əməkdaşlıq etmək istəyəndə o siyahıdan seçim edə bilər. Sahibkarlar da bu zaman adlarının siyahıya düşməsindən ehtiyat edəcəklər, beləliklə, qanunsuz vergi yayınmaları azalacaq”.
Son olaraq A.Bayramov əlavə edib ki, beynəlxalq təcrübənin tətbiqi nəticə olaraq müəyyən qədər effektiv ola bilər.
“Müşahidələr göstərir ki, sahikarlar arasında biznes etikasına əməl edilməsi artır. Bu da müsbət haldır. 15 il bundan əvvəllə indiki dövrü müqayisə etsək, çox böyük irəliləyiş əldə edildiyini görə bilərik. Dövlət tərəfindən atılan addımlar nəticə verməkdədir. Ümid edirəm ki, yeni üsulun tətbiqi də bu sahədə mövcud çatışmazlıqların ortadan qalxmasına kömək edəcək”.
Törə Zeynal
