“Qarşılıqlı asılılıq sülhün yaradılmasına kömək edə biləcək vahid anlaşmadan daha çox dövlətlər mərkəzli yanaşmaya yönəlib. Məhz bu dövlət mərkəzli əlaqə anlayışı dövlət və cəmiyyət münasibətlərində daha geniş siyasi transformasiya və ya əsas güc asimmetriyalarında dəyişiklik olmadıqca sülhü təmin edə bilməz”.
Bu sözləri politoloq Laurens Stefan Ednews-a açıqlaması zamanı qeyd edib.
Daha sonra o, qeyd edib ki, Qərbin Rusiyaya qarşı hərtərəfli sanksiyaları ilə Avropanın Cənubi Qafqaz vasitəsilə Asiyaya uzanan mərkəzi dəhlizə (Rusiyanı əhatə edən) marağı artır:
“Rusiya üçün İran üzərindən Yaxın Şərqə uzanan Şimal-Cənub dəhlizi və Cənubi Qafqaz vasitəsilə Türkiyəyə tranzit yolları getdikcə daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Aİ üçün əlaqə Şərq Qonşuluq Siyasətinin yeni şüarıdır: möhkəmlik və enerji təhlükəsizliyi ilə yanaşı, o, daha geniş Şərq qonşuluğuna yönəlik siyasətin əsas elementinə çevriləcək.
Rusiyanı Asiya ilə Avropa arasında materik ticarət yolu kimi əvəz etmək marağı ilə yanaşı, Mərkəzi Asiya və Xəzər regionundan neft və qazın alınmasına da maraq artır. Bütün bunlar Çin-Aİ arasında daha geniş əməkdaşlıq və koordinasiya, eləcə də Cənubi Qafqazda beynəlxalq banklardan böyük infrastruktur investisiyaları tələb edəcək. Cənubi Qafqaz ölkələrinin Asiya-Avropa ticarət axınında əsas seqmentə çevrilməsi üçün böyük imkanla yanaşı, hazırda heç bir təhlükəsizlik mexanizminin fəaliyyət göstərmədiyi regionda artan təhlükəsizliyin yaratdığı risklər də artır. Azərbaycan, Rusiya və Türkiyə Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə tranzit keçməkdə maraqlıdırlar”.
Politoloq düşünür ki, Rusiya üzərindən Avropa ilə Çin arasında şimal tranzit yolunun virtual bağlanması ilə Çinin Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutuna marağı artıb:
“Bu, yalnız Çin və Aİ infrastruktur üzrə koordinasiya və əməkdaşlığı təkmilləşdirsə və regional sabitliyi təmin edərsə nəticə verə bilər. Hər ikisinin ehtimalı çox azdır. İkinci Qarabağ müharibəsi və Rusiyanın 2022-ci ildə Ukraynaya genişmiqyaslı müdaxiləsi ilə Cənubi Qafqazda təhlükəsizlik balansı İrandan uzaqlaşır. İran Mərkəzi Dəhlizin bir hissəsi olmasa da, INSTC və ITC dəhlizlərində fəal iştirak edir və balanslaşdırıcı xarici siyasət yanaşması çərçivəsində Cənubi Qafqazda “tranzit balansı” yaratmağı hədəfləyir”.
2022-ci ildən Rusiyanın Ukraynaya qarşı artan təcavüzü kontekstində diqqəti Ermənistan və Azərbaycana yönəldən Stefan Meister Cənubi Qafqazda regional təhlükəsizlik balanslarında və geosiyasi maraqlarda davamlı dəyişiklik olduğunu iddia edir:
“Rusiyanın Şimal-Cənub tranzit marşrutuna marağı artdığı halda, Avropa və Çin Mərkəzi Asiyanı Qara dənizə birləşdirən Mərkəzi Dəhlizə maraq göstərirlər. Regional münaqişələri beynəlxalq çərçivədə həll etmədən əlaqə regiondakı cəmiyyətlərin və xalqların maraqlarına xidmət etməkdənsə, geosiyasət və güc rəqabətinə əsaslanır. Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü ilə regional vəziyyət daha da kövrəkləşib və qeyri-sabit təhlükəsizlik mühitinə yeni risklər əlavə edib.
Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycan ilkin olaraq Qərb bloku ilə əlaqə yaratmağa, eyni zamanda Rusiyanın diqqətini cəlb etməməyə çalışıblar. Bölgədəki münaqişələrin uzun tarixi və Rusiyanın üstünlüyü o deməkdir ki, bütün ölkələrdə Rusiyanın təsirinin arta biləcəyi ilə bağlı ciddi narahatlıqlar var.
Bununla belə, Rusiyanın Ukraynadakı hərəkətlərinin titrəməsi və beynəlxalq nizamdakı dəyişikliklərin ən yaxşı ssenaridə ümumi təhlükəyə qarşı regional birləşməyə gətirib çıxara biləcək tarixi davranış modellərini dəyişdirə biləcəyi ehtimalı da var. Bütün ölkələr Rusiyanın təzyiqinin nəticələrini azaltmaq və öz milli suverenliyini, ərazi bütövlüyünü və müstəqilliyini qorumaq ehtiyacını görə bilər”.
Politoloq vurğulayır ki, Ukraynadakı müharibə Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh danışıqlarına təkan verə bilər.
“Aİ və daha yaxınlarda ABŞ, real irəliləyiş əldə etmək üçün qəbul edilən ikitərəfli prosesə yardımçı kimi daxil oldu. Ehtiyatlı nikbinliklə yanaşı, Rusiyanın necə davranacağı ilə bağlı narahatlıq da var.
Ümumiyyətlə, kənar aktorların manevr imkanları artıb. Rusiya və Türkiyə arasında regional güclər arasında və xarici gücə münasibətdə regional güc balansının dəyişməsi barədə məlumat var. Türkiyə regionda nüfuzunu artıra və Rusiyanın hökmranlığına meydan oxuya bilər. Lakin bu, onun Rusiya siyasətinin yenidən formalaşdırılmasını zəruri edərdi. Mövcud şəraitdə region ölkələri, şübhəsiz ki, xarici güclərlə mövcud vəziyyəti və mümkün gələcəkləri müzakirə etmək üçün uyğun platformadan faydalanacaqlar”.
Xəyal Ramiz
