Xəbər verdiyimiz kimi, İranda keçirilən seçkilərin ikinci turunda islahatçı Məsud Pezeşkian mühafizəkar rəqibi Səid Cəliliyə qalib gələrək prezident seçilib.
Məsələ ilə bağlı Güneyli Politoloq Məhəmməd Azade Ednews-a özəl müsahibə verib.
İranda Tarixi Seçkilər...
-Pezeşkian 30 milyondan çox səsin 53,3 faizini toplayıb. Celilinin səs nisbəti 44,3 faiz olub.
Pezeşkian sosial media hesabından verdiyi ilk açıqlamada "Əziz İran xalqı, seçkilər bitdi və bu, ortaqlığımızın yalnız başlanğıcıdır. Sizə əlimi uzadıram və şərəfimə and içirəm ki, ayrılmayacağım”.
Seçkinin birinci turu iyunun 28-də keçirilib və heç bir namizəd səs çoxluğu əldə etməyib.
Bu, 1979-cu il İslam inqilabından sonra İranda prezident seçkilərində ən aşağı iştirak göstəricisi kimi qeydə alınıb.
İkinci turda iştirak nisbəti 50 faizə yüksəldi.
Seçkilər İranda prezident İbrahim Rəisinin may ayında 7 nəfərin ölümü ilə nəticələnən helikopter qəzasında ölməsindən sonra elan edilib.
Pezeşkianın tərəfdarları yekun nəticələr elan edilməzdən əvvəl bu səhər Tehranda və bir sıra digər şəhərlərdə bayram keçirmək üçün küçələrə çıxıb.
Sosial şəbəkələrdə paylaşılan videolarda əsasən gənclərin küçələrdə rəqs edərək Pezeşkiyanın kampaniyasının imzası olan yaşıl bayrağı dalğalandırarkən, yoldan keçən avtomobillərin korna çalması müşahidə olunur.
Məsud Pezeşkian kimdir?
-Məsud Pezeşkiyan İran siyasətində islahatçı kimi müəyyən edilən siyasi qanaddandır və kampaniya zamanı çıxışları ilə digər adlardan fərqlənirdi.
69 yaşlı siyasətçi ən çox qadınlara qarşı sərt hicab qaydaları tətbiq edən əxlaq polisinin hərəkətlərinin “əxlaqsızlıq” olduğunu açıqlaması ilə diqqət çəkib.
Pezeşkian bu məcburiyyətlə bağlı "Əgər müəyyən paltar geyinmək günahdırsa, qadınlara edilənlər 100 qat daha böyük günahdır. Dində heç bir yerdə yazılmayıb ki, kiməsə geyiminə görə zülm etmək icazəlidir".
Siyasətçi həmçinin İran iqtisadiyyatına böyük ziyan vuran sanksiyaları aradan qaldırmaq üçün Qərblə münasibətləri yaxşılaşdıracağını və nüvə danışıqlarını canlandıracağını vəd edib. Pezeşkiyanın daxili siyasətinə səhiyyə sistemində islahatlar, səhiyyə xidmətlərinin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması və müalicə xərclərinin azaldılması, təhsil şəraitinin yaxşılaşdırılması və məktəblərin keyfiyyətinin artırılması daxildir.
Pezeşkian onu da deyir ki, ekoloji məsələlərə xüsusi önəm verir və ətraf mühitin mühafizəsi və davamlı inkişaf üçün kompleks proqramlar həyata keçirmək istəyir.
Siyasətçi həmçinin bildirib ki, İran geniş internet senzurasını aradan qaldıracaq.
Bununla belə, İranın idarəetmə sistemində prezidentin ciddi siyasət dəyişiklikləri edəcəyi ehtimalı azdır. Belə qərarları Ali Rəhbər Ayətullah Əli Xamenei verir.
Amma ola bilsin ki, prezident İranın siyasi tonuna təsir edə bilsin və 85 yaşlı Xamneyinin varisinin seçilməsində yaxından iştirak etsin.
Pezeşkian İranın teokratik idarəçiliyinə sadiq görünür və dini idarə ilə qarşıdurma yaratmaq niyyətində deyil. Siyasətçi indiyə qədər verdiyi müsahibələrdə Xamneyinin siyasətinə qarşı çıxmayacağına söz verib.
2008-ci ildən parlamentin üzvü olan və etnik azlıqların hüquqlarını müdafiə edən Pezeşkian dini qurumların siyasi və sosial müxalifəti sıxışdırmasını tənqid edib.
1980-ci illərdə İran-İraq müharibəsi zamanı Pezeşkiana tibbi briqadaları ön cəbhəyə yerləşdirmək tapşırılmışdı.
O, 2001-2005-ci illər arasında keçmiş prezident Məhəmməd Hatəminin ikinci dövründə səhiyyə naziri vəzifəsində çalışıb.
Pezeşkiyan 1994-cü ildə yol qəzasında həyat yoldaşı və bir uşağını itirib. Sağ qalan iki oğlu və bir qızını tək böyütdü və heç evlənməyib.
Pezeşkiyan seçicilərə videomüraciətində deyib: "Əgər seçkiqabağı vədlərimi yerinə yetirə bilməsəm, siyasətlə vidalaşacağam. Həyatımı boşa keçirməyin və sevimli xalqımıza xidmət edə bilməməyin mənası yoxdur".
“Onların prioritetləri arasında qadınların və gənclərin hüquqları var”
Pezeşkian ölkənin bəzi gənc nəslinə və qadınlarına ümid verdi ki, bir çox insanlar öz gələcəklərindən ümidsizliyə qapılıblar.
Digər namizədlər kimlər idi?
-Prezident İbrahim Rəisinin ölümündən sonra keçirilən seçkilərdə 6 namizəd rejim tərəfindən təsdiqlənsə də, mühafizəkarların səslərinin bölünməsinin qarşısını almaq üçün iki namizəd yarışdan geri çəkilib.
Pezeşkiyanın seçkinin ikinci turunda rəqibi olan 58 yaşlı Səid Cəlili status-kvonun tərəfdarı olan siyasətçidir. Keçmişdə İranın nüvə proqramı ilə bağlı danışıqlarda ölkəsini təmsil edən nümayəndə heyətinə başçılıq edən siyasətçi İranın ən dini icmaları arasında güclü dəstəyə malikdir.
Cəlili sərt anti-Qərb mövqeyi və İranın "qırmızı xətlərini" keçən nüvə sazişinin yenilənməsinə qarşı çıxması ilə tanınır.
İlk turda İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun keçmiş komandanı və parlamentin hazırkı sədri Məhəmməd Baqir Qalibaf və namizədlər arasında yeganə din xadimi Mustafa Purməhəmmədi də mübarizə aparıb.
Namizədlər Qəyyumlar Şurası tərəfindən aparılan yoxlama prosesi ilə təsdiqlənib.
Bu prosesdə çoxu qadın olmaqla 74 namizəd yarışdan kənarlaşdırılıb.
"Xain azlıq" etiketi nədir?
-İran 2022-ci ildə ölkənin sərt geyim qaydalarını pozduğu iddiası ilə əxlaq polisi tərəfindən saxlanılan 22 yaşlı Mahsa Aminin ölümündən sonra böyük etiraz dalğası ilə sarsıldı.
Ölkədə geniş yayılmış narazılıq milyonlarla insanın seçkiləri boykot etməsi ilə nəticələndi.
Dövlətin idarə etdiyi heç bir siyasi prosesə etimad göstərməyənlər ruhdan düşmüş gənclərdən və daha çox cəmiyyətin orta təbəqəsindən olan iranlılardan ibarətdir.
İranda bir çox insan inanır ki, dini qurumlar seçici fəallığını artırmaq üçün Pezeşkiana namizəd olmağa icazə verib.
İlk turda səs verməyən bəzi adamlar Cəlilinin prezident olmasına imkan verməmək üçün bu dəfə Pezeşkiyana səs verməyə razılaşdırılıb.
Bu insanlar Cəlili qalib gəlsə, İranın xarici dünya ilə daha çox münaqişəyə girəcəyindən və ölkəyə qarşı daha çox sanksiyaların tətbiq olunacağından ehtiyat edirdilər.
İkinci turdan əvvəl İran sosial mediasında “satqın azlıq” etiketi yayılıb. Yazılarda hər iki namizədə səs verməməyə çağırış edilib və səs verəcək şəxslər “satqın” kimi qələmə verilib.
Ölkənin dini lideri Ayətullah Əli Xamenei seçkilərdə iştirakın aşağı olmasının "idarəetmə formasından imtina" mənasına gəldiyinə dair iddiaları rədd edib və deyib: "Seçicilərin aşağı olmasının müxtəlif səbəbləri var. Siyasətçilər və sosioloqlar bunları araşdıracaqlar, amma əgər kimsə düşünürsə ki, bunu edənlər Sifarişin əleyhinə deyil, açıq-aşkar yanılırlar”.
Xəyal Ramiz
