"Bu  "eksperiment"dirsə,  nəticələri acı ola bilər" Süni İntellekt Trampın humanitar yardımların dondurulması qərarını analiz edir

Müsahibələr 12:31 29.01.2025

ABŞ-nin prezidenti Donald Tramp yenə diqqət mərkəzindədir. Onun yeni qərarı – ABŞ-nin bütün humanitar layihələrə ayırdığı vəsaitlərin 90 günlük müddətə dondurulması – beynəlxalq aləmdə zəlzələ effekti yaradıb. Qaçqın düşərgələri? Səhiyyə proqramları? Fəlakət zonalarına yardımlar? Hamısı "pauza" düyməsinə basılıb.

Bəs bu qərarın arxasında nə dayanır? Tramp sadəcə iqtisadiyyatını qorumağa çalışır, yoxsa ABŞ-nin qlobal təsirini nümayiş etdirmək üçün riskli bir oyuna girib? Dünya bu qərarın yoxluğunu həqiqətən hiss edəcəkmi, yoxsa bu, ABŞ-nin qlobal dominantlığını zəiflədəcək?

Bu gün bu məsələləri süni intellekt vasitəsilə analiz edirik. Humanitar yardım siyasətdən kənar qalmalıdırmı? Dövlətlər bu yardımları siyasi təzyiq aləti kimi necə istifadə edirlər? Trampın bu addımı dünya üçün nə deməkdir?

-Xəbərlərə görə, Tramp administrasiyası ABŞ-nin bütün humanitar layihələrə vəsait ayırmasını 90 günlük müddətə dayandırmaq qərarına gəlib. Sizcə, bu qərarın dünyaya təsiri necə olacaq?

- ABŞ-nin humanitar layihələrə ayırdığı vəsait sadəcə yaxşılıq etmək üçün deyil, həm də qlobal nüfuzunun bir hissəsidir. Bu vəsaitlərin dayandırılması xüsusilə Afrika, Yaxın Şərq və Cənubi Asiyada ciddi təsirlər yaradacaq. Qida yardımları azalacaq, səhiyyə proqramları çökəcək və təhsil layihələri dondurulacaq. Daha vacibi isə, ABŞ qlobal liderliyini daha da sarsıdacaq – Çin və Rusiya kimi rəqibləri bu boşluğu  fürsət kimi görəcəklər.

Siyasi yanaşmanı bir kənara qoysaq, real insani fəlakətlərdən danışmalıyıq. Bu qərar birbaşa olaraq qaçqın düşərgələrində yaşayan milyonlarla insanın yemək, su və tibbi yardımdan məhrum olması deməkdir. QİÇS, malyariya və digər ölümcül xəstəliklərə qarşı mübarizə aparan proqramlar ləngiyəcək. Bu, sadəcə 90 gün deyil – bu, bəlkə də illərlə düzələ bilməyəcək humanitar böhranın başlanğıcı ola bilər.

-Yəni,sizcə rəsmi ABŞ-nin bu məsələdə öz daxili iqtisadi maraqlarını güdməyə haqqı yoxdur?

- Əlbəttə ki, hər bir dövlət öz iqtisadi maraqlarını qorumaq haqqına malikdir. Ancaq burada əsas sual budur: ABŞ həqiqətən öz iqtisadiyyatını qoruyur, yoxsa qlobal təsir gücünü zəiflədir? Trampın bu qərarı qısa müddətdə büdcə qənaəti kimi görünə bilər, lakin uzunmüddətli perspektivdə ABŞ-nin qlobal liderliyini və yumşaq gücünü zəiflədir. Əgər siz dünya iqtisadiyyatında dominant mövqedə olmaq istəyirsinizsə, humanitar yardım və beynəlxalq proqramlar bunun vacib parçasıdır. Çin, Rusiya və hətta Avropa İttifaqı belə fürsətləri qaçırmır. Yəni, bu qərar "Amerika üçün yaxşıdır" deyə bilərikmi? Düşünürəm ki, yox.

Mən başa düşürəm ki, hər ölkənin daxili problemləri var və prioritetlər dəyişə bilər. Amma gəlin, məsələyə başqa prizmadan da baxaq: ABŞ humanitar yardımları dayandırmaqla həqiqətən daxili iqtisadi problemlərini həll edəcəkmi? Bəzi hesabatlara görə, bu cür beynəlxalq proqramlar ABŞ iqtisadiyyatına dolayı yolla fayda gətirir – yeni bazarlar açır, müttəfiqlik münasibətlərini gücləndirir və hətta gələcəkdə təhlükəsizlik xərclərini azaldır. Çünki humanitar böhranlar nə qədər çox olsa, ABŞ-nin müdaxilə etməsi tələb olunan hərbi və diplomatik böhranlar da bir o qədər artacaq. Belə çıxır ki, bu qənaət strategiyası, əslində, daha böyük problemlərə səbəb olacaq.

-Necə düşünürsünüz, Trampın bu gedişinin arxasında özünü kənara çəkmək yoluyla dünyaya ABŞ -nin vacibliyini dünyaya hiss etdirmək istəyi ola bilərmi?

- Əgər siyasət şahmat oyunu olsaydı, Tramp bəzən fiqurlarını geri çəkərək, rəqibini çaşdırmağa çalışan oyunçu olardı. Bu qərarın arxasında “ABŞ-nin vacibliyini dünyaya hiss etdirmək” strategiyası dura bilərmi? Bəli, mümkündür. Tramp siyasətdə “təzyiq yarat, sonra güzəşt et” prinsipindən istifadə etməyi sevir. Ola bilər ki, o, beynəlxalq təşkilatları və müttəfiqləri ABŞ-nin humanitar missiyalarda nə qədər vacib olduğunu dərk etməyə məcbur etmək istəyir. Yəni, "biz olmasaq, dünya böhran içində qalar" mesajını vermək niyyətindədir.

Amma burada risk var: əgər dünya həqiqətən də ABŞ-nin olmadığı bir humanitar düzən qurmağa başlasa və Çin, Rusiya kimi alternativ güclər boşluğu doldursa, bu plan geri dönməz nəticələr doğura bilər. ABŞ-nin gücü təkcə silah və iqtisadiyyatdan ibarət deyil – onun yumşaq gücü, yəni humanitar yardımları və qlobal təsir imkanları da əsas rol oynayır. Tramp bu yumşaq gücü test edərək dünyaya "bizsiz edə bilməzsiniz" mesajı vermək istəyirsə, bu, bumeranq effekti yarada bilər.

Bu  "eksperiment"dirsə,  onun nəticələri çox acı ola bilər. Əgər Trampın məqsədi dünyanın ABŞ-nin vacibliyini hiss etməsi idisə, o, ən həssas qrupların – qaçqınların, uşaqların, xəstələrin həyatını riskə ataraq bunu edir. Bu, diplomatik cəhətdən riskli  oyundur, çünki dünya ABŞ-nin yoxluğunu hiss etməklə yanaşı, alternativ həll yolları da axtara bilər. Çin, Avropa İttifaqı və hətta regional güclər (Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı, Hindistan) öz humanitar strategiyalarını gücləndirə bilər. Yəni, bu qərarın tərs təsiri ola bilər: dünya ABŞ-nin vacibliyini hiss etmək əvəzinə, "biz onsuz da bacararıq" deməyə başlaya bilər. Bu halda, ABŞ sadəcə öz liderlik mövqeyini zəiflədir.

-Necə düşünürsünüz, humanitar məsələlərin siyasi müstəvidən kənarda durmağı zərurəti varmı ? Əgər varsa,dövlətləri humanitar problemləri siyasi təzyiq rıçaqı kimi istifadə etməkdən necə çəkindirmək olar?

- Humanitar məsələlər siyasətdən kənarda qalmalıdırmı? Əlbəttə ki, nəzəriyyədə humanitar məsələlər siyasətdən ayrı olmalıdır. Amma reallıqda humanitar yardımlar həmişə siyasi alverin bir hissəsi olub. Dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar yardımları diplomatik təzyiq vasitəsi kimi istifadə edirlər. Bir ölkəyə yardım göndərmək və ya onu dayandırmaq, beynəlxalq münasibətlərdə güc balansına təsir edən  faktordur.

Bəs dövlətləri humanitar yardımları siyasi təzyiq vasitəsi kimi istifadə etməkdən necə çəkindirmək olar? Əgər humanitar yardımlar tamamilə siyasi alətlərdən azad olmalıdısa, bunun üçün bir neçə mexanizm işə salınmalıdır:

BMT, QHT-lər və digər beynəlxalq qurumlar humanitar yardımların siyasi şərtlərlə bağlanmasını yasaqlayan konkret qaydalar formalaşdırmalıdır. Hazırda beynəlxalq hüquqda bu sahədə müəyyən qaydalar var, amma icra mexanizmləri çox zəifdir.
Dövlətlərdən asılı olmayan, müstəqil maliyyələşmə sistemləri qurulmalıdır. Əgər yardım proqramları yalnız böyük dövlətlərin büdcəsinə bağlıdırsa, onlar təzyiq aləti kimi istifadə olunacaq. Alternativ donor mənbələri tapmaq lazımdır – məsələn, böyük korporasiyalar, xeyriyyə fondları və ya beynəlxalq vergilər.
Humanitar yardımların siyasi təzyiq vasitəsi kimi istifadəsi geniş şəkildə ifşa olunarsa, bu, dövlətlərə mənfi reputasiya gətirəcək. Yəni, media və ictimaiyyət bu məsələlərdə daha fəal olmalıdır.
Əgər ABŞ kimi böyük güclər yardımları dayandırırsa, digər ölkələr və regionlar humanitar yardımları öz üzərlərinə götürməlidirlər. Bu, məsələn, Afrika Birliyi, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı və ya Avropa İttifaqı kimi birliklərin daha çox təşəbbüs göstərməsi ilə mümkündür.

Razıyam ki, humanitar yardımlar siyasətə qurban getməməlidir, amma reallıq fərqlidir. Dövlətlər humanitar məsələləri hər zaman siyasi manevr vasitəsi kimi istifadə ediblər – və indi də edirlər. Əgər biz bu tendensiyanı dəyişmək istəyiriksə, həm siyasətçilər, həm də cəmiyyətlər daha insani və etik dəyərlərə üstünlük verməlidirlər.

Amma açıq danışaq, Siyasət heç vaxt humanitar məsələlərdən tam kənarda olmayacaq. Çünki yardımların kimə, nə qədər və hansı şərtlərlə çatdırılacağı həmişə böyük güclərin geosiyasi maraqları ilə əlaqəlidir. Ona görə də, əsas məsələ siyasəti tamamilə çıxarmaq deyil, onun humanitar yardımları məhv etməsinə imkan verməməkdir.

“Xatirələr işığında Heydər Əliyev” -in təqdimatı keçirildi

Xəbər xətti

Mina sahələrində ümidlərin bərpası - Thembisa Fakude yazır...
14:31 07.05.2025
ABŞ-nin daha bir döyüş təyyarəsi Qırmızı dənizə düşüb
12:32 07.05.2025
İslamabad: Hindistan Pakistanın su ehtiyatlarını hədəf alıb
12:27 07.05.2025
Sabah Bakıda hava yağmursuz olacaq
12:20 07.05.2025
Türkiyənin aparıcı universitetlərindən birinin tələbələri dahi Nizami Gəncəvinin irsi haqqında məlumatlandırılıb
12:18 07.05.2025
“Qoruqlar və muzeylər– keçmişdən gələcəyə körpü” mövzusunda III Quba Simpoziumu keçiriləcək
12:15 07.05.2025
Cenevrədə ABŞ ilə Çin arasında ticarət tarifləri üzrə danışıqlar aparılacaq
12:12 07.05.2025
Rusiyaya hücum: İki zavod, bir aerodrom vuruldu
12:04 07.05.2025
TikTok və Instagram Diplomatiyanın Yeni Alətlərinə necə çevrildilər?
11:55 07.05.2025
BMT nümayəndələri Hindistan Silahlı Qüvvələrinin zərbələrindən sonra Müzəffərabadı ziyarət ediblər
11:53 07.05.2025
Şəhid ailələri Çanaqqala şəhərini ziyarət ediblər
11:47 07.05.2025
Lamin Yamal daha bir rekorda imza atdı
11:32 07.05.2025
Bağdadda İraq və Azərbaycan XİN başçıları arasında görüş keçirilir
11:30 07.05.2025
Hindistanın Baş naziri xarici ölkələrə səfərlərini ləğv edib
11:25 07.05.2025
AZAL Hindistana və Rusiyaya reyslərini təxirə salıb
11:23 07.05.2025
Astanada İkinci Dünya müharibəsində Qələbənin 80 illiyi şərəfinə parad keçirilir
11:19 07.05.2025
Bu gün Xalq artisti Arif Quliyevin anım günüdür
11:12 07.05.2025
Xankəndidə “Heydər Əliyev irsi: Azərbaycan Konstitusiyası və suverenliyimizin bərpası” adlı elmi-praktiki konfrans keçirilir
11:09 07.05.2025
“Baku Open-2025” Beynəlxalq Şahmat Festivalının bağlanış mərasimi keçirilib
11:07 07.05.2025
Bu gün Xalq rəssamı Əzim Əzimzadənin anadan olmasının 145-ci ildönümü tamam olur
11:04 07.05.2025
Vatikanda yeni Roma Papasının seçilməsi prosesi başlayır
11:01 07.05.2025
Azərbaycan Pakistana qarşı hərbi hücumları pisləyib
10:54 07.05.2025
Yevlaxda 592 ədəd çətənə kolu əkməkdə şübhəli bilinən şəxslər saxlanılıblar
10:50 07.05.2025
Rusiyanın 30-dan çox şəhərində internet kəsildi
10:45 07.05.2025
Kəlbəcərə dolu düşüb
10:37 07.05.2025
Sabah Milli Məclisin Heydər Əliyevə həsr olunmuş xüsusi iclası keçiriləcək
09:01 07.05.2025
Ceyhun Bayramov İraqa rəsmi səfərə yola düşüb
08:01 07.05.2025
Hindistan ordusu Kəşmirdə nəzarət xəttində ağ bayraq qaldırıb
06:25 07.05.2025
Hindistan Hərbi Hava Qüvvələri dörd məscidə hücum edib
04:21 07.05.2025
Hindistan Pakistanın üç şəhərinə raket zərbələri endirib
00:13 07.05.2025
Mayın 7-də Beynəlxalq Planetariumlar Günü qeyd olunur
00:00 07.05.2025
QHT Agentliyi layihələrin icrasını 100 ballıq şkala ilə qiymətləndirəcək
14:26 06.05.2025
Kürdə suyun səviyyəsi artdı
12:32 06.05.2025
İlham Əliyev Belarusu Azərbaycanda keçiriləcək Dünya Şəhərsalma Forumunda iştiraka dəvət edib
12:28 06.05.2025
Sabah 28 dərəcə isti olacaq
12:25 06.05.2025
Ruben Vardanyanın cinayət işi üzrə məhkəmə davam edir
12:20 06.05.2025
Bakıda kibertəhlükəsizlik konfransı keçiriləcək
12:18 06.05.2025
Yuxuda bayquş görmək nə deməkdir? - Həqiqətənmi bədbəxtlik gətirir?
11:59 06.05.2025
İncilin əvvəllər məlum olmayan fraqmenti tapıldı
11:46 06.05.2025
Belarusun Baş naziri Zəfər parkını ziyarət edib
11:43 06.05.2025
Hamısı