Dünya siyasətində kəskin dönüş baş verdi. Hamının gözlədiyi, lakin çoxlarının ehtimal belə etmədiyi hadisə gerçəkləşdi. Nəhayət, ABŞ prezidenti Donald Tramp Rusiya prezidenti Vladimir Putinə zəng etdi. İlkin məlumatlara görə, danışıqlarda Ukraynada müharibənin dayandırılması məsələsi müzakirə edilib. Mətbuata verdiyi açıqlamada Tramp Kremlin sahibi ilə telefon danışığını konstruktiv adlandırıb.
Maraqlıdır, görəsən, adıçəkilən "telefon diplomatiyası"ndan konkret ciddi nəticə gözləməyə dəyərmi? "
"EDnyus" xəbər verir ki, siyasi şərhçi Rauf Mirqədirov Qaynarinfo-nun bu və digər məsələlərlə bağlı suallarını cavablandırıb.
"Bu zəng Putinə özünün haqlı olduğunu ifadə etməyə imkan verir, nəticələrin müharibənin dayandırılması və sülhə gətirib çıxaracağı isə şübhəli məsələdir..."
- Rauf bəy, Trampın qəfil "telefon diplomatlyası"nın alt qatında hansı amillər durur? İndi bütün dünyanı bir sual düşündürür: 3 illik qanlı Ukrayna savaşı başa çatırmı və Ukrayna xalqı bu qədər qurbanı bu nəticəyə görəmi verdi?
- Vəziyyət kifayət qədər mürəkkəbdir. Odur ki, konkret nəticələr barədə danışmaq hələ tezdir. Tramp və Putin arasında gerçəkləşən telefon söhbəti iki lider arasında llk ciddi təmasdır. Tramp üçün vacib olan böyük ümidlər yaratmaqdır. Prezident seçilməsi ərəfəsində demişdi ki, hakimiyyətə gələndən 24 saat sonra Ukrayna müharibəsini dayndıracaq. Artıq səlahiyyətə başlamasından bir aya yaxın vaxt keçir. Ancaq hərbi əməliyyatlar hələ dayanmayıb. Buna baxmayaraq, Trampın Putinə zəngini Rusiya liderinin ilk qələbəsi kimi dəyərləndirmək olar.
Qərbin ən böyük dövlətinin başçısı Putinə zəng vurub. Halbuki, Ağ Evin əvvəlki sahibi Bayden Putinlə danışmaqdan imtina edirdi. Putin tam təcrid vəziyyətindəydi. Onun əlini sıxmaq belə günah sayılırdı. Bu baxımdan, Trampın zəngi Putin üçün ciddi və müsbət nəticədir. Tramp və onun hökumətinin verdiyi bəyanatlar ondan ibarətdir ki, Ukrayna mövcud sərhədlərinə qayıdır və NATO-ya üzv olmaq fikrindən daşınır. Bu da Putinin münaqişə ilə bağlı diplomatik müstəvidə ifadə etdiyi normativlərlə hər halda üst-üstə düşür.
Sözsüz ki, bu zəng Putinə özünün haqlı olduğunu ifadə etməyə imkan verir. Nəticələrin müharibənin dayandırılması və sülhə gətirib çıxaracağı isə şübhəli məsələdir. Ancaq onu deyə bilərəm ki, yaxın bir-iki ayda hərbi əməliyyatları dayandırmaq mümkün olmayacaq.
- Telefon danışığı ərəfəsində Rusiya birtərəfli qaydada həbs etdiyi ABŞ vətəndaşını azad etdi. Yəni bu məsələdə qarşı tərəfin də anoloji addım atmasını gözləmədi. Kremlin bu jesti hansı anlama gəlir?
- Bunun birtərəfli qaydada olduğunu düşünmürəm. Putinin ABŞ vətəndaşını sərbəst buraxması ona gətirib çıxartdı ki, Tramp ona zəng vurdu. Bu, artıq dəyişmənin heç də qeyri-bərabər şərtlər əsasında aparılmadığının göstəricisidir. Yəni bu dəyişmə birtərəfli sayıla bilməz. Birtərəfli olsaydı, Trampın Putinə zəng etməsilə ABŞ vətəndaşının azad edilməsi üst-üstə düşməsinin şahidi ola bilməzdik.
"Respublikaçıların da heç də hamısı Tramın Putinlə sövdələməsindən razı deyil..."
- Tramp telefon zəngi əsasında Putinə təşəkkür edib. Bu hal sanksiya altında olan Putin üçün nəfəslik sayıla bilərmi? Ümumiyyətlə, necə düşünürsünüz, Rusiyanın beynəlxalq təcridinə son qoyuldumu?
- Sanksiyalar məsələsini bir telefon danışığı və ya yaxında baş verəcək danışıqlarla əlaqələndirmək düzgün olmazdı. Rusiyaya yönəlik sanksiyaların yalnız bir hissəsi ABŞ tərəfindən tətbiq olunub. Digər tərəfdən, ABŞ-ın bu addımı atması üçün Konqresin razılığı lazımdır. Bu isə hətta indiki halda o qədər də asan olmayacaq. Nümayəndələr Palatasında respublikaçılar cəmi 4 səs çoxluğuna malikdir. Həmin respublikaçıların da heç də hamısı Tramın Putinlə sövdələməsindən razı deyil. Senatdakı qüvvələr nisbəti də Trampın istədiyi kimi deyil.
Rusiya üçün önəmli olan neft sektoru ilə bağlı sanksiyalardır. Bu sanksiyaların götürülməsində isə Tramp maraqlı deyil. Əksinə, o, Avropa bazarını özü ələ keçirməyə çalışır. Tələb edir ki, Avropa İttifaqı ABŞ-dan daha çox enerji daşıyıcısı idxal etsin. Yəni çoxlu faktorlar var ki, onlar Rusiya və onun liderinə sanksiyaların ləğvi məsələsinə müqavimət göstərir.
- Bəs, Trampla Putin arasındakı telefon danışığı ABŞ-la Avropa İttifaqı arasındakı münasibətlərə necə təsir göstərəcək? Bu addım onlar arasında parçalanmaya səbəb ola bilərmi?
- Trampın xarici, xüsusilə də iqtisadi siyasəti bütün dünyaya ciddi problemlər yaradır. Az qala hamını gömrük rüsumlarını artırmaqla təhdid edir. Bu mənada, onun siyasəti Aİ ilə münasibətlərdə də ciddi problemlər yarada bilər. Çünki Trampın siyasətində bir-birinə zidd tezislər üstünlük təşkil edir. Bir tərəfdən deyir ki, Amerikanı daha da qüdrətli etmək lazımdır. Yəni yalnız gəlir götürməklə öz haqqını düşünməməlidir. Eyni zamanda, qüdrətli dövlətin dünya qarşısında öhdəlikləri də olmalıdır. Bu konsepsiya da Amerikanın yeganə super güclü dövlət statusuna uyğun gəlirdi. Trampın ikinci tezisi isə birincisi ilə daban-dabana ziddir. O, Aİ-dən tələb edir ki, öz təhlükəsizliklərini özləri təmin etsinlər. Tramp bütün məsuliyyəti Aİ-nin üzərinə atmaq istəyir. Bu isə ABŞ-ın təcrid olunmasına gətirib çıxara bilər. Trampın bu siyasəti ümumiyyətlə qlobal iqtisadi reqressiyaya gətirə bilər.
"Hazırkı şərait Zelenskini pis vəziyyətdə qoyur, hərbi balans onun xeyrinə deyil"
- Trampın Ukrayna məsələsi ətrafında atdığı addımlar Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenskinin imicinə zərbə vuracaqmı?
- Hazırkı şərait sözsüz ki, Zelenskini pis vəziyyətdə qoyur. Hər bir danışıq üçün start vəziyyəti olur. Hərbi balans Zelenskinin xeyrinə deyil. Kursk vilayətinin bir hissəsi Ukrayna qoşunlarının nəzarəti altındadır. Amma Ukrayna ərazisinin daha çox hissəsi Rusiya tərəfindən işğal edilib. Digər tərəfdən, Tramp hökumətinin Ukraynanın NATO üzvü ola bilməyəcəyi və əvvəlki sərhədləri bərpa edə bilməyəcəyi barədə bəyanatları da Zelenskini pis vəziyyətdə qoyur. Çünki həmin şərtlər daxilində danışıqlara getmək o deməkdir ki, Kiyev torpqlarının bir hissəsini itirmək ehtimalı ilə razılaşmağa hazırdır.
Müharibəni başlamaq asan, onu bitirmək isə çətindir. Bu mühribə həm də qlobal xarakterli prosesdir. Hətta atəşkəsin elan edilməsi Putinin maraqlarına tam cavab vermir. Digər şətrlər həyata keçməyəcəksə, bu, Putinin maraqlarına uyğun deyil. Trampın əldə etdiyi nəticə ən yaxşı halda atəşkəs olacaq. Sülh isə olmayacaq. Bunun üçün tamamilə başqa şərtlər lazımdır. Amma tərəflər həmin şərtlərə indilikdə hazır deyillər.
