İşçini əmək müqaviləsiz işə götürənləri 7 ilədək azadlıqdan məhrumetmə gözləyir.
Heç kəsə sirr deyil ki, Azərbaycanda əmək müqaviləsi olmadan işləyən insanlar var. Bu işçilərin hüquqlarının pozulması və işəgötürənlərin məsuliyyətə cəlb olunması ilə nəticələnir.
Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidmətinin (DƏMX) Əməyin mühafizəsinə nəzarət şöbəsinin müdiri Vüsal Məmmədov bildirib ki, hələ əmək müqaviləsi olmadan müvafiq işlərin görülməsinə cəlb edilən işçilər də var.
Onun sözlərinə görə, həmin işçi lazımi sosial hüquqlardan məhrum olur: “Ona görə də işəgötürən və işçi mütləq şəkildə əmək müqaviləsinin bağlanmasında maraqlı olmalıdırlar. Əmək müvaqiləsi mütləqdir”.
Hüquqşünas Əsabəli Mustafayev Ednews-a açıqlaması zamanı bildirib ki, Azərbaycan qanunvericiliyində əmək müaviləsi bağlamadan şəxslərin əməyindən istifadə edərək işlətməyə görə məsuliyyət nəzərdə tutulub.
“İlkin olaraq, İnzibati Xətalar Məcəllləsinin 192.1-ci maddəsinə görə, əmək müqaviləsi hüquqi qüvvəyə minməyibsə, yəni sistemə otuzdurulmayıbsa, fiziki şəxslər 1000-2000 manat, vəzifəli şəxslər 3000-5000 manat, hüquqi şəxslər isə 20 000-25 000 manata qədər məbləğdə cərimə oluna bilərlər. Əgər bu il ərzində təkrar olunursa hər dəfə bu məbləğ iki dəfə artır”.
Hüquqşünas bildirib ki, əmək müqaviləsi bağlamadan əməyindən istifadə olunan işçilərin sayı 10 nəfərdən artıqdırsa o artıq Cinayət məcəlləsinə düşür.
“Cinayət məcəlləsinin 162.1-ci maddəsinə görə əmək müqaviləsi hüquqi qüvvəyə minməyibsə 7000-10 000 manata qədər cərimə nəzərdə tutulub, eləcə də 2 ilədək azadlığın məhdudlaşdırılması və ya məhrum edilmə ilə cəzalandırıla bilərlər. İlk dəfə olduqda əmək müqaviləsi bağlanmayan şəxslə əmək müqaviləsi bağlansa və əməyindən istifadə etdiyi aylar üçün vergiləri və DSMF-ni ödəsə cinayət məsuliyyətindən azad edilə bilər. Ancaq bu hal təkrarlanarsa 3 ildən 7 ilədək azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırıla bilər”.
Əsabəli Mustafayev xidməti müqavilələr haqqında da danışıb. Bildirib ki, hökumət bu cür müqavilələrin geniş yayılmasının qarşısının alınması və mümkün qədər əmək müqavilələrinin bağlanması üçün tədbirlər görür.
“Xidməti müqavilələr VÖEN-i olan, yəni sahibkar şəxslərlə bağlana bilər və bu zaman həmin şəxslər rüblük hesabat verirlər. Onlar hansı regionda olmasından asılı olaraq 60-70 manat həcmində DSMF və aldıqları maaşların 5 %-i həcmində gəlir vergisi ödəyirlər. Dövlət qurumları nəzarət edir ki, əmək müqaviləsi tətbiq olunmalı yerdə xidmət müqaviləsindən istifadə olunmasın. Çünki o zaman məcburi tutmaların məbləği az olur. Əmək müqaviləsində bu məbləğ bütövlükdə 25 faizdir, amma vergi ödənilmir. Ona görə işəgötürənlər vergidən yayınmaq üçün çalışırlar ki, xidmət müqaviləsindən istifadə etsinlər”.
Ekspertin sözlərinə görə, əgər bu hər ay ödənilirsə bu artıq əmək müqaviləsi kimi qiymətəndirilə bilər.
“Bu zaman tələb oluna bilər ki, əmək müqaviləsinə dəyişdirilsin. Əmək müqaviləsinin işçiyə xeyri odur ki, onun pensiya kapitalı yaranır. İşə götürən əmək şəraitinə, əməyin mühafizəsinə görə məsuliyyət daşıyır. Ancaq xidmət müqaviləsində belə məsuliyyət yoxdur. Yaxın zamanda yaradıcı və bənzər sahələrdə saxlanılmaq şərtilə xidməti müqavilələrinin böyük bir faizi ləğv oluna bilər”.
O, əlavə edib ki, bir şəxslə bir neçə əmək müqaviləsi bağlana bilər.
“Məsələn işçi yarımştat, qısaldılmış iş günləri ilə işləyə bilər. Amma onların hər biri ilə əmək müqaviləsi bağlanmalı, sistemə yerləşdirilməli, həftəlik, aylıq iş günlərinin sayı normanı aşmamalıdır. Həftəlik iş norması 40 saatdır. Gündəlik iş saatları 8 saatdan artıq olarsa, hər gün eyni intensivlikdə işləyərsə bu, şəxsin həyatı və səhhətinə təhlükə yarana bilər”.
Qeyd edək ki, əmək müqaviləsi işəgötürənlə işçi arasında əmək münasibətlərini əks etdirən yazılı müqavilədir. On beş yaşına çatmış hər bir şəxs işçi kimi əmək müqaviləsinin (kontraktı) tərəfi ola bilər. Qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada fəaliyyət qabiliyyəti olmayan şəxs hesab edilmiş şəxslə əmək müqaviləsi bağlanıla bilməz. Həmçinin tam fəaliyyət qabiliyyəti olmayan şəxs işəgötürən ola bilməz. Əmək müqaviləsi müddətsiz və ya müddətli olur.
Gülnar Səlimova
