Ermənistan prezidenti Nikol Paşinyanın Tehrana səfəri zamanı İran-Ermənistan-Gürcüstan qaz kəməri layihəsi yenidən gündəmə gəlib.
"İran-Ermənistan-Gürcüstan kəməri sadaladığımız şərtlər daxilində mümkün görünmür". Bunu Eurasia Diary-ə açıqlama verən Caspian Barrel Neft Araşdırmaları Mərkəzi təşkilatının analitiki İlham Şaban deyib.
"Bu qaz kəməri layihəsi Saakaşvili hakimiyyətindən sonra ideya kimi ortaya çıxıb. Gürcüstan enerji marşrutlarının diversifikasiyası üçün İrandan qaz almaq fikrini nəzərdən keçirməyə başladı. Layihəni reallaşdırmaq üçün isə danışıqlar prosesi başladı. Lakin tərəflər ortaq məxrəcə gələ bilmədi və bununla da layihə gündəmdən düşdü", - deyə ekspert hesab edir.
Ermənistan Mehriyə çəkilən İran-Ermənistan qaz kəməri layihəsi zamanından bəri özünü yeni tranzit ölkə kimi görmək istəyib. Sadəcə Gürcüstana deyil, hətta Avropaya da qazın nəqlində tranzit olmaq istəyi yaranmışdı. Ekspert bu günə qədər razılığın olmamasının səbəbini ümumi ortaq nöqtənin tapıla bilməməsi kimi qiymətləndirir.
İlham Şaban ümumi razılığın olmamasının bir neçə səbəbini izah edərək söyləyib: "İlk növbədə, demək lazımdır ki, İranın qaz istehsalı Fars körfəzindən başlayır. Bu isə kəmərin həmin ərazidən çəkilməsini labüd edir. Yəni, 2 min kilometrə qədər qaz kəmərininn çəkilməsi lazım olur. Bu zaman belə bir sual meydana gəlir, bu kəmərin maliyyə xərcini kim ödəyəcək? Ermənistan və Gürcüstan bu qədər xərci qarşılaya bilməz. İran isə bu məbləği ödəsə əvəzini qaz qiymətlərindən çıxacaq. Bununla da qaz qiymətləri ilk illərdə yüksək olacaq. Bu isə Gürcüstana sərfəli görünmür".
Ekspert layihədə Rusiya təzyiqini inkar edir. O hesab edir ki, siyasi basqıların olması güman edilmir.
Qeyd edək ki, Ermənistanla İran arasında olan kəmərin əsas hissədarı Qazprom Ermənistandır. Bu kəmərin ixracatı isə sadəcə 400 milyon m3 təşkil edir. Ermənistanın illik istehlakı isə 2 milyard m3 hesab edilir. Bundan əlavə, kəmərin ötürücülüyü də 400 milyon m3-dan bir az çoxdur.
İlham Şaban bildirir ki, mövcud kəmərin ötürücülük qabiliyyətinin azlığı yeni kəmərin çəkilməsini tələb edir. Bu isə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi mümkün hesab edilmir.
Ekspert, eyni zamanda Gürcüstanın maraqlarındakı ziddiyətlərə də toxunub. O söyləyir ki, Avropa İttifaqının Şərq Tərəfdaşlıq Planına görə Gürcüstan enerjisini diversifikasiya etməlidir. Bunun üçün isə Azərbaycandan başqa digər ölkələrdən də qaz almalıdır. Belə olduqda ilk olaraq, İran və Rusiya ağıla gəlir.
"Qazprom 2018-ci ildə qaz qiymətlərinin yeni variantını təklif etdi. Bu təklifə görə qazın qiyməti hər min m3-a 185 dollar edir, yəni Avropaya satdığı qiymətdən bir az ucuz (197 dollar). İranın sadaladığımız şərtlər daxilində satacağı qazın qiyməti isə 200 dolları keçə bilər. Bu zaman Rusiya İrandan daha cazibədar görünür", -deyə İlham Şaban hesab edir.
Ermənistanın regionda tranzit mövqe olmaq istəyi mövcud reallıqlara uyğun gəlmir. İran-Ermənistan-Gürcüstan kəməri sadaladığımız şərtlər daxilində mümkün görünmür.
Ülvi Əhmədli
