27 sentyabr 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsi - bir tərəfdən Azərbaycanın silahlı qüvvələri və digər tərəfdən qondarma "Dağlıq Qarabağ Respublikası" (DQR) və Ermənistanın silahlı birləşmələri arasında genişmiqyaslı münaqişə başladı. Rus jurnalist, Gazeta.ru və Vesti FM radiostansiyasının hərbi eksperti, ehtiyatda olan polkovnik Mixail Xodarenok Bakının bu müharibədə qalib gəlməsinin səbəblərini təhlil edərək yeni qarşıdurmanın perspektivlərini qiymətləndirib. Müəllifin bəzi fikirləri ilə razı olmasaq da, məqaləni diqqətinizə çatdırırıq.

Azərbaycan silahlı qüvvələri ilə erməni birləşmələri arasında 44 günlük müharibə zamanı baş verən döyüşlərin təhlilinin, adətən, Türkiyənin “Bayraktar TB2” tipli pilotsuz uçuş aparatlarının (PUA) və İsrail istehsalı olan IAI “Harop” tipli döyüş sursatlarının taktiki və texniki xüsusiyyətlərinin sadalanması ilə başladığını görürük. Çox vaxt bunu deməklə kifayətlənirlər. Ancaq hər hansı bir silahlı qarşıdurmanın müvəffəqiyyəti təkcə döyüşdə yeni silahların istifadə olunmasından asılı deyil.

Azərbaycan qələbəni təkcə “Bayraktar TB2” deyil, ölkənin ən yüksək hərbi-siyasi rəhbərliyinin səriştəsi nəticəsində əldə etdi. Və bu münaqişənin başlamasından xeyli əvvəl olub.

İlk qələbənin oynadığı pis zarafat  

Sovet İttifaqının mövcud olduğu illərdə hərbi xidmət Azərbaycan SSR-də populyar deyildi. Sovet ordusunun şəxsi heyətində yüksək rütbəli zabit və generallar arasında azərbaycanlıların sayı digər millətlərə nisbətən az idi. Misal üçün: 1991-ci ilə qədər SSRİ Baş Qərargahının Hərbi Akademiyasını yalnız bir azərbaycanlı bitirmişdi - Azərbaycanın ilk müdafiə naziri olan Valeh Bərşadlı.

Buna görə də, 1991-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra hətta Azərbaycan Müdafiə Nazirliyində rəhbər vəzifələr çox vaxt ekzotik və qeyri-hərbi tərcümeyi-halı olan şəxslər tərəfindən tutulurdu. Azərbaycanın Müdafiə Nazirliyində və Baş Qərargahında kadr hazırlamaq üçün ciddi ixtisaslı kadr çatışmazlığı var idi. Və yeni namizədlərin hərbi quruculuq və əməliyyat-strateji planlaşdırma təcrübəsi yox idi.

İrəvanda isə əksinə, keçmiş sovet hərbçiləri çoxluq təşkil edirdi. SSRİ-nin Əfqanıstan hərbi kampaniyasının liderlərindən olan məşhur hərbi rəis general-leytenant Norat Ter-Qriqoryantsın Ermənistan ordusunun başçısı olduğunu söyləmək kifayətdir.

Qələbə erməni silahlı birləşmələrini ilhamlandırdı, lakin sonradan onlarla açıq-aydın pis zarafat etdi. Ermənistanın və “DQR”in hərbi-siyasi rəhbərliyi qərara aldı ki, bundan sonra həmişə belə olacaq və sonradan Azərbaycanda müasir və döyüş qabiliyyətli ordunun yaranmasına "göz yumdu".

İlham Əliyev Nikol Paşinyana qarşı

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev gələcəkdə qələbə çalmaq üçün iki mühüm iş gördü. Birincisi, o, siyasi məqsədlərini həyata keçirmək üçün təsirli vasitə yaratdı - Azərbaycan silahlı qüvvələrini. Bu, böyük zəhmət və resurs tələb edirdi. İkincisi, Əliyev Türkiyənin dəstəyini aldı. Heç bir mübaliğəsiz söyləmək olar ki, Ankara bu gün regional liderdir.

Nikol Paşinyan və Ermənistanın ən yüksək dövlət və hərbi rəhbərliyinin nümayəndələri Bakının fonunda açıq-aydın solğun görünürdülər. Həm ölkəni, həm də silahlı qüvvələri müharibəyə öncədən hazırlamaq, erməni birləşmələrinin daimi döyüş və səfərbərlik hazırlığını qorumaq baxımından çox az iş görülmüşdü.

Görünür, İrəvanda heç kim müharibə zamanı strateji ehtiyatların formalaşdırılması, zəruri maddi resurs ehtiyatlarının yaradılması, onların (eləcə də silah və texnikanın) necə bərpa olunmasının işlənməsinin vacibliyi barədə düşünməmişdi. Silahlı qüvvələrin maraqlarına uyğun olaraq (hərbi əməliyyat avadanlığı) bölgənin hazırlanması, ilk növbədə qoşunların, mühüm hərbi və digər obyektlərin düşmən zərbələrindən qorunmasında ermənilər tərəfindən çox az iş görülmüşdü.

Və ordu döyüşə hazır olmadan, hər hansı siyasi bəyanatın dəyəri yoxdur. Belə aydın oldu ki, kiminsə İrəvana təmənnasız kömək göstərəcəyinə inanmağa dəyməz. Qərb Ermənistandan uzaqdır və narahatlıqdan başqa heç nə yaratmır. Rusiya isə bu hekayəyə tam şəkildə və İrəvan tərəfinə qarışmaq üçün tamamilə əldən gedir. Moskva dəfələrlə bəyan edib ki, həm Ermənistan, həm də Azərbaycan onun üçün tərəfdaşdır.

İrəvan hərbi aviasiyasız

İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycan ordusu qələbənin dadını hiss etdi. Bu faktın əhəmiyyəti böyükdür. İndi rəsmi Bakı Dağlıq Qarabağın statusu məsələsini müzakirə etmək niyyətində deyil. Bundan əlavə, İlham Əliyev bəyan etdi ki, "status məsələsi gündəmdən tamamilə çıxarılmalıdır".

Və bu o deməkdir ki, Qarabağ problemində nöqtə hələ qoyulmayıb. İki min rus sülhməramlısı hələ də Dağlıq Qarabağda vəziyyətin yenidən gərginləşməsinə mane olur. Sülhməramlı kontingentinin münaqişə zonasında qalma müddəti üç tərəfdən (Rusiya, Azərbaycan, Ermənistan) heç bir etiraz olmadığı müddətdə növbəti beş il üçün avtomatik uzadıla bilər. Missiya əslində nə qədər davam edəcək - bu gün hələ heç kim bununla bağlı dəqiq nəsə deyə bilməz.

Ümumiyyətlə, İrəvan üçün vəziyyət hələ də açıq-aydın əlverişsizdir. Çox az (və azalmaqda olan) əhalisi və məhdud maliyyə imkanları olan bir ölkə, funksional cəhətdən tam müasir ordu yarada bilməz.

Milli hava qüvvələrinin yaradılması İrəvanın ağrılı yeridir. Məsələn, bu müharibədə 100-ə yaxın döyüş təyyarəsi olan Ermənistan Hərbi Hava Qüvvələri az-çox döyüşə hazır hesab edilirdi.

Bir ədəd 4++ nəsil qırıcısının qiyməti 120-150 milyon dollardır. Buna görə də yalnız təyyarə alışı üçün (və bu zaman ən azı 30 günlük döyüş üçün tələb olunan aviasiya atış vasitələri nəzərə alınmır) 15 milyard dollar lazımdır.

Azərbaycana gəlincə, onun hərbi-iqtisadi potensialı Ermənistanın müvafiq potensialını xeyli üstələyir və bu uçurum sürətlə artmaqda davam edir. Və bu fərq artdıqca, Bakı güc tətbiq etməyə daha çox meyl edir. Bu mənada Qarabağda üçüncü müharibə qaçılmazdır. Ancaq zaman məsələsi var.

Tərcümə etdi: Gülnar Səlimova