Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan son bəyanatlarında Konstitusiyanın dəyişməsinin zəruriliyini vurğulayaraq, bu sənədin artıq ölkənin reallıqları və müasir çağırışlarla uyğun gəlmədiyini açıq şəkildə etiraf etdi. Onun əsas arqumenti isə odur ki, hazırkı konstitusiya 1990-cı il Müstəqillik Bəyannaməsinə əsaslanır və bu sənəd birbaşa Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinə qarşı ərazi iddiaları ilə yüklənib.
Əgər Ermənistan bu sənədə istinad etməyəcəksə – bu, yalnız texniki düzəliş deyil, ideoloji dönüş deməkdir. Bu, həm də Ermənistanın rəsmi şəkildə 34 illik bir xəyanət siyasətindən — qonşusunun ərazi bütövlüyünü tanımamaq xəttindən geri çəkilməsi demək olacaq.
Hüquqi reallıq: Konstitusiyanın mətnindəki münaqişə
Ermənistan Konstitusiyası təkcə Azərbaycanın ərazisinə deyil, həm də Türkiyəyə qarşı iddialar ehtiva edir. Məsələn:
Preambula və istiqlal bəyannaməsinə istinad – Qarabağ məsələsində iddia açıq şəkildə qorunur.
13-cü maddədəki dövlət gerbi – burada tarixi "Böyük Ermənistan" simvolları yer alır ki, bu da Türkiyənin bir hissəsinə iddia kimi yozulur.
6-cı maddə – beynəlxalq müqavilələrin konstitusiyaya uyğunluq tələbini irəli sürür.
Bu, o deməkdir ki, Ermənistan Konstitusiyası dəyişmədikcə, sülh müqaviləsi hüquqi cəhətdən etibarsız olacaq. Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanısa belə, bu tanıma Konstitusiya ilə ziddiyyət təşkil etdiyi üçün Ermənistan parlamentində bu müqavilənin ratifikasiyası mümkün deyil.
Paşinyan nə etmək istəyir – və ya edə bilərmi?
Paşinyan islahatlara meyilli görünür. O, artıq Konstitusiyanın dəyişməsinə ehtiyac olduğunu bəyan edib. Lakin bu dəyişiklik yalnız referendum yolu ilə mümkündür (Konstitusiyanın 111-ci maddəsinə görə). Bu isə xalqın siyasi iradəsinin dəyişməsini tələb edir – həm daxili müxalifət, həm də radikal diaspor təsiri fonunda bu, asan proses deyil.
Ola bilsin ki, Paşinyan Konstitusiya dəyişikliyindən həm də təzyiq aləti kimi istifadə edir – yəni “baxın, biz hazırıq, lakin proses vaxt aparır” mesajını verməklə vaxt udur.
Azərbaycan tərəfinin haqlı tələbi: hüquqi təmizlik olmadan sülh yoxdur
Azərbaycan tərəfi birmənalı şəkildə bildirir ki, sülh sazişi yalnız o halda qüvvəyə minə bilər ki:
Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü birmənalı şəkildə tanısın;
Bu tanıma yalnız sözlə deyil, konstitusion düzəlişlərlə rəsmiləşdirilsin.
Bu, nə diplomatik maxina, nə də beynəlxalq hüquqa zidd davranış deyil. Əksinə, bu, beynəlxalq hüququn əsas prinsipi olan “territorial integrity” – ərazi bütövlüyünün təminatına çağırışdır.
Azərbaycan üçün hüquqi məsələ, suverenlik məsələsidir. Konstitusiyada yazılan “Qarabağ Ermənistandır” tipli müddəalar, sülh üçün mina rolunu oynayır.
Geosiyasi təkamül və Ermənistanın seçimi
Paşinyan və komandası bu dəyişikliyi etməyə çalışırsa – bu, təkcə sülhə yönəlmiş addım deyil, həm də Ermənistanın dünyəvi, hüquqi və reallıqlara əsaslanan dövlətə çevrilməsi istiqamətində dönüş nöqtəsi ola bilər. Əks halda, Ermənistan:
İzolə olunmuş vəziyyətdə,
Rusiyanın təsiri altına qayıdan,
Süni mifologiya ilə idarə olunan,
“Dalan dövlət” kimi tanınan bir ölkəyə çevriləcək.
Referendum – sülhün “referans nöqtəsi”dir
Ermənistan Konstitusiyasının dəyişməsi artıq bir seçim deyil – məcburiyyətdir. Bu dəyişiklik olmadan heç bir sülh sazişi reallaşa bilməz. Paşinyanın bu istiqamətdəki bəyanatları hələ ki, pozitiv siqnal kimi dəyərləndirilə bilər, lakin onun ardınca real siyasi və hüquqi addımların atılması vacibdir.
Çünki artıq zaman bitir – bölgədə tərəddüd deyil, qətiyyət dövrü başlayıb. Ermənistan isə bu qətiyyəti ya göstərməli, ya da növbəti onilliklər üçün özünü dondurulmuş münaqişənin içində məhkum etməlidir.
