Ermənistan İkinci Qarabağ münaqişəsi zamanı dəfələrlə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından dəstək almağa cəhd etsə də buna nail ola bilmədi. Noyabrın 16-da Azərbaycan-Ermənistan sərhədində baş verən toqquşmalar zamanı İrəvanın KTMT-yə müraciət etməsi məsələsi yenidən gündəmə gəldi. Amma bu dəfə də məsələ açıq qaldı.

Üstündən cəmi bir neçə gün keçəndən sonra İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) XV zirvə sammitində quruma üzv ölkələr sammitin yekun Bəyannaməsində Azərbaycan hökuməti və xalqına işğal olunmuş ərazilərin azad edilməsi, ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası münasibətilə təbrik ünvanladılar. Maraqlı məqam isə bu dövlətlərdən üçünün (Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistan) həm də KTMT-də təmsil olunması idi.

Mövzu ilə bağlı politoloq Yeganə Hacıyeva EDNews.net-ə şərh verib.

Ekspert məsələyə aydınlıq gətirmək üçün KTMT-nin təcrübəsindəki bir neçə hadisəyə diqqət çəkib: “Məsələn, 2010-cu ildə Qırğızıstanın cənubunda şiddətli millətlərarası toqquşmalar zamanı rəsmi Bişkek KTMT-dən bir neçə dəfə kömək istədi, lakin təşkilat bu təklifləri rədd etdi və etnik toqquşmada KTMT hərəkətsizlik strategiyasını seçdi. Bunu KTMT-nin “Laissez-faire” - Müdaxilə etməmək prinsipi də adlandıra bilərik. Daha sonra o dövrdə Rusiya prezidenti Dmitri Medvedyev bunu onunla izah etdi ki, KTMT sülhməramlı qüvvələrinin cəlb olunmasının meyarı müttəfiq dövlətin sərhədlərinin başqa dövlət tərəfindən pozulmasıdır. Baş verənləri qırğız xalqının daxili problemləri kimi adlandıran Medvedyev hökuməti KTMT-yə müraciət etməkdənsə vətəndaşların, insanların ehtiyacları ilə məşğul olmağı məsləhət gördü”.

Y. Hacıyevanın sözlərinə görə, məhz bu məqam öz problemlərini həmişə Rusiyanın hesabına həll etməyi öyrənmiş Ermənistan hökuməti üçün əlavə arqumentə çevrildi və 2020-ci ilin iyul ayında Ermənistan Azərbaycan sərhədinə yaxın bölgədə hərbi təxribatlara başlayanda əsas hədəf proseslərə məhz KTMT-ni qatmaq idi: “Konfliktin Azərbaycan-Ermənistan çərçivəsindən çıxaraq, genişlənərək, regional konflikt deyil, regionlararası və ya qlobal konflikt statusuna çatdırılması planı vardı. Bununla da Ermənistan və havadarları qarşısına konfliktin həllini birdəfəlik mümkünsüz etmək məqsədi qoyulmuşdu. 44 günlük Vətən müharibəsi günlərində, bu ilin avqust və noyabr eskalasiyasında da Ermənistan dəfələrlə KTMT-yə müdaxilə və bölgəyə sülhməramlılar cəlb etməsi ilə bağlı müraciətlər etdi. Bir neçə dəfə isə ümumiyyətlə müraciətlə bərabər “başqa formatlar” fikirləşirik kimi şantaj üsuluna əl atan Ermənistanın bu planı nəticəsiz qaldı. Dəfələrlə Rusiya  prezidenti və Xarici İşlər Nazirliyi Ermənistan baş naziri və hökumətinə bildirdi ki, KTMT bu halda təşkilatın müdafiə potensialından müttəfiqi qorumaq üçün istifadə etməyəcək, çünki hərbi əməliyyatlar onun ərazisində baş vermir. İstər Qarabağdakı hərbi əməliyyatlar, istərsə də sərhəddəki hərbi təxribatlar Azərbaycanın suveren ərazilərində baş verir. Eynilə 2020-ci ilin oktyabrında da Qırğızıstanda baş verən üçüncü inqilab zamanı KTMT də baş verən hadisələri Qırğızıstanın daxili işi hesab etdi və bu böhranlı vəziyyətə müdaxilə etməmək siyasətini davam etdirdi”.

Ekspert KTMT-nin veto hüququ və təşkilat daxilində mexanizmlərin hansı formada həyata keçirilməsi ilə bağlı suala cavabında qeyd edib ki, bu mövzuları KTMT Nizamnaməsinin 4-cü bəndi tənzimləyir ki, yuxarıda sadalanan hər üç halda qərar bu nizamnaməsinin 4-cü bəndinin 5-ci maddəsi ilə verildi: "KTMT nizamnaməsinin 4-cü bəndinin 5-ci  maddəsində deyilir ki, təşkilat öz üzvlərinin daxili işlərinə qarışmamaq prinsipinə əməl edir və müttəfiqləri yalnız və yalnız üçüncü ölkələrdən gələn təhlükələr zamanı müdafiə etməyə borcludur. KTMT nizamnaməsinə görə təşkilat üzv ölkələrin işğal təşəbbüsündə ona dəstək olmayacaq və KTMT-nin müttəfiqləri üçüncü ölkələrdən gələn təhlükələr yalnız onların öz ərazilərində baş verərkən müdaxilə olunacaq. Nə Qırğızıstandakı 2010-cu il, 2020-ci il böhranı, nə də Qarabağ uğrunda müharibə bu kateqoriyaya aid deyildi".

Politoloq əlavə edib ki, Ermənistan regiondakı pozucu siyasətini bölgəyə kənar güclərin hərbi mövcudluğunu gətirməklə davam etmək xəttini tutub: “Ermənistan bu gün üçün əsas fəaliyyətini hamıya yaxınlıq və hamıya qarşı şantaj fəlsəfəsi üzərindən qurur. Bölgədəki KTMT-ni, ATƏT-in Minsk Qrupu və s. kimi formatların adı altında kənar qüvvələr cəlb etməyə çalışır və bunun üçün də Azərbaycanın beynəlxalq hüquqla suveren ərazisi olan ərazilərdə Azərbaycanın sərhəd və gömrük sisteminin tətbiq edilməsini Ermənistanın öz ərazilərinə soxulmaq kimi qələmə verməklə Cənubi Qafqazda öz hərbi mövcudluğunu görmək istəyən dairələrin diqqətini çəkir, onlara “fakt əsaslar” verməyə çalışır və s.”

Gülnar Səlimova

Məqalə Azərbaycan Respublikası Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmışdır

6.3.4. ictimai və dövlət maraqlarının müdafiəsi