Hazırda hər kəsə məlumdur ki Çinin dinamik iqtisadi inkişafı Qərb dövlətləri üçün böyük təhlükədir. Əhalinin çoxluğu, ucuz işçi qüvvəsi, Kommunist İdarə üsulu və ən əsasıda Sosialist rejimli Hökümət olmasına baxmayaraq, açıq bazar siyasəti Çini, müasir dövrdə iqtisadi dövriyyəsinin 17,7 trilyon dollar olmaqla nəhəng dövlətə çevrilib.
Başda ABŞ və Böyük Britaniya olmaqla hələ keçən əsrdən bəri Çinin birincilər sırasına yaxınlaşmasının qarşısını almağa çalışırlar.
Tayvan Birləşmiş Ştatlar üçün niyə bu qədər önəmlidir?
ABŞ II Dünya müharibəsindən bəri “Marşal” planları əhatəsində Yaponiyanı Çinə qarşı "maşa" kimi istifadə edir.
Çin keçən əsrin 80- ci illərindən sonra çox yüksək səviyyədə inkişaf etməyə başladı. Bunun üçün də ABŞ başda Yaponiya olmaq üzrə Cənubi Koreya və Tayvana hər cür maliyyə dəstəyi göstərməyə başlayır. Bunun sayəsində də Yaponiya və Cənubi Koreya iqtisadiyyatı ilk onluqda qərarlaşır.
Hazırda Tayvanda ABŞ və İngiltərədən gələn silah satışı maksimal həddədir. Təbii ki, bütün bunlar boşuna deyil. ABŞ - ın Qərbi Sakit okeanın da Çinə qarşı etdiyi “hasarlama” planıdır. Çinin isə hazırda Tayvanı (rəsmi adı ilə Çin Respublikası) öz ərazisi kimi tanıması çox böyük siyasi problem yaradır.
Çin 1940-cı illərin Çin vətəndaş müharibəsindən bəri müstəqil Tayvanı ərazisinin bir hissəsi kimi qəbul edir, Çan Kay-şekin millətçiləri Mao Tszedonun kommunistlərinə uduzaraq, Taypey (indiki Tayvan) adasında yenidən hökümət qurub. Çin, lazım gələrsə, Tayvanla birləşmək üçün hərbi güc tətbiqindən heç vaxt imtina etməyəcək. 2020-ci ilin ortalarından bəri o, müntəzəm olaraq Tayvanın hava hücumundan müdafiə identifikasiya zonasına hərbi təyyarələr göndərir.
Rəsmi Vaşinqton Tayvana silah satır, Birləşmiş Ştatların “təhlükəsizliyə, yaxud sosial və ya iqtisadi vəziyyətə xələl gətirə biləcək, hər hansı gücə və ya digər təzyiq formalarına müqavimət göstərmək üçün, 1979-cu ildə Tayvan Münasibətləri Aktı”nı qüvvəyə mindirib. Vaşinqton Tayvanın Çinə verilməsini onun Soyuq Müharibə dövründəki Asiya Sakit Okean müttəfiqləri zəncirinin qırılması kimi qiymətləndirəcək.
Hələki yaxın dönəmlərdə Böyük Britaniyanın beynəlxalq ticarət naziri Qreq Handsin Tayvanla ticarət əlaqələrini inkişaf etdirmək üçün bu ölkəyə getməsi Çini qəzəbləndirib. Daha əvvəl isə ABŞ konqresinin sədri Nancy Pelosinində Tayvana rəsmi səfəri olub. ABŞ və İngiltərə açıq aydın Çinin etirazlarına baxmayaraq Tayvanı Çinə qarşı oyuncaq etməkdən çəkinmirlər. Bir sözlə Tayvanın 2021 ci ildə eynicinslilərin evliliyini legaşladıran ilk Asiya ölkəsi olması, İqtisadiyyatın yüksək səviyyəli inkişafı və Ordunun güclənməsi təsadüfi deyil.
Yaponiya, Tayvan, Cənubi Koreya
Ümumiyyətlə, 2022-ci ilin may ayından bəri bu üç ölkə iyirmidən çox yüksək səviyyəli görüş keçirib, o cümlədən 2022-ci ilin iyununda NATO Sammiti və 2022-ci ilin noyabrında Şərqi Asiya Sammiti çərçivəsində keçirilən üçtərəfli liderlərin görüşləri olub. Hazırda ABŞ-Yaponiya-Koreya Respublikası Hind-Sakit Okean üçün Üçtərəfli Tərəfdaşlığa dair Penh Bəyanatı, Şimali Koreyanın təhdidlərindən kənarda olan məsələlərin geniş spektrini əhatə etmək üçün üçtərəfli əməkdaşlığın coğrafi miqyasını və funksiyasını genişləndirməklə mühüm yeni mərhələ təşkil edir.
Rəsmi Vaşinqtonun Çini Qərbi Sakit Okeanda məhdudlaşdırmaq üçün üçtərəfli əlaqələrdən dərin istifadə etmək niyyəti var, həmçinin də Çinin Şimali Koreyanın nüvə silahının inkişafının qarşısını almaq üçün heç bir addım atmaması Seul və Tokionu Vaşinqtona yaxınlaşdırıb. Tayvan, Yaponiya və Cənubi Koreya üçün ABŞ Çini əsas ticarət tərəfdaşı kimi sıxışdırıb.
Yaxın dönəmlərdə ABŞ , Avstraliya, Yeni Zelandiya birgə Hərtərəfli Tərəfdaşlıq Paktı , Filippin də yeni ABŞ hərbi bazasının açılması görünür. Çinə qarşı daha geniş Asiya Sakit okean ittifaqını yaranmasına zəmin açır. Fərqli sferalardan çıxış edən Asiyadakı qərb koalisiyalarına Çin tab gətirə biləcəkmi? Bunu zaman və gedən proseslər göstərəcək.
Gülməmmədov Xəyal
