Baltikyanı dövlətlər Ukrayna müharibəsinə görə Rusiya qazından imtina edib. MDB ölkəsi olan bu dövlətlərin öz enerji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün çıxış yolu axtarmağı, Rusiya ilə münasibətləri stabilləşdirməkdən üstün tutdu.
Dünyanın ən böyük təbii qaz ixracatçılarından biri olan Rusiyanın Avropaya, eləcə də Baltikyanı dövlətlərə qaz ixrac etməsinin bu ölkələrin bütün sənaye sahələrində əhəmiyyətli dərəcədə rolu var. Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlayandan sonra, Rusiyanın işğalçı mövqeyini qınayan Baltik dövlətləri idxal etdikləri qazdan imtina etdilər. 2022-ci il, aprelin 1-dən etibarən Rusiya qazı Latviya, Litva və Estoniyaya ixrac edilmir. Bu tarixdən etibarən Baltikyanı dövlətlər öz təbii qaz təlabatını Latviyanın rezervləri və bəzi məhdud qaynaqlarla ilə ödəyir. Bundan əlavə, Rusiya yaxın gələcəkdə həmin dövlətlərə neft və ya qaz ixrac etmək niyyətində olmadığını açıq şəkildə bildirib. Moskva rəsmiləri bu addımın Rusiyanın dünyada qaz istehsalçısı kimi statusunu qorumaq üçün atıldığını iddia ediblər. Müharibədən sonra adıçəkilən üç ölkədə böyüyən inflyasiyanın əsas mənbəyi bahalaşan energetika olub. İstehlak Qiymətlərinin Uyğunlaşdırılmış İndeksinin (HICP) illik göstəricilərinə görə, Baltikyanı dövlətlərdə enerji istehlak qiymətləri sürətlə yüksələrək iki dəfə artıb. Latviya, Litva və Estoniyanın Baltik dənizində Almaniya ilə birlikdə keçirdiyi yeni təbii qaz yataqları axtarmaq əməliyyatları hələ ki, ciddi bir nəticə verməyib. Məsələyə ümumi perspektivdən yanaşdıqda deyə bilərik ki, bütün sanksiyalara və zəif siyasi münasibətlərə rəğmən Avropa Birliyi özünün qaz təlabatının 40%-ni Rusiyadan alır. Ukraynda müharibəsindən sonra İspaniya, İtaliya və Fransa kimi ölkələr Afrika ölkələri ilə yeni ticari anlaşmalara baş vursa da, şimal dövlətləri üçün problemin həlli daha mürəkkəbdir.
Problemin Avropadan kənarda həlli
Fransanın Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin Tədqiqat direktoru Nikolas Mazukçi, Rusiya ilə siyasi əlaqələrin pisləşməsində bumeranq təsirinin olacağını ifadə edib. Təbii qaz üçün Rusiyaya alternativ axtaran Avropa dövlətləri Əlcəzairə müraciət etsə də, ölkənin yerli hasilat sənayesi infrastrukturunun hələ ki, bu iqtisadi razılaşmaya hazır olmadığı ortaya çıxıb. Mazukçi əlavə bir çıxış yolu olaraq Azərbaycan qazının idxalı variantını irəli sürüb. Lakin, məlum olduğu kimi Azərbaycanın təbi qaz resursları Rusiyanınkı qədər zəngin deyil. Bundan başqa, Azərbaycanla Avropa arasında mövcud olan qaz ticarətinin həcmini artırmaq üçün qaz boru kəmərlərinin ekstensiv inkişafına ehtiyac var ki, bu prqramın planlaşdırıldıqdan sonra həyata keçirilməsi uzun müddət ala bilər.
Norveçin potensial alternativ kimi rolu
Danimarka da Baltikyanı dövlətlərin qaz axtarma proqramına daxil olmuş və Şimal Dənizində yeni əməliyyatlara start verilmişdir. Şimali Avropada məhdud sayda təbii qaz resurslarına sahib olan və Danimarkaya uzun illərdir ki qaz ixrac edən Norveç 2022-ci ilin yayından Baltikyanı dövlətlərin də qazla təmin olunması məsələsini o qdərə də isti qarşılamayıb. 2022-ci ilin sonuna qədər Polşa, Danimarka, Belçika və Balkan dövlətlərinə təbii qaz satan Norveç Baltik sualtı qaz boru kəməri ilə 45 milyon kub metr təbii qaz ixrac edib. Qeyd edək ki, bu rəqəm ümumi Norveç qaz tədarükünün 36%-ni təşkil edir. Energetika sahəsində ölkəni Yaşıl Enerji mənbələri ilə intensiv inkişafa yönləndirən Norveç rəsmiləri bu haldan heç də razı deyillər. Bu iqtisadi əməkdaşlığı uzun müddtə davam etməyəcəyini bildirən Norveç, Baltikyanı dövlətlərlə birgə yeni neft və qaz yataqlarının axtarışı üçün 18 milyon dollar vəsait ayırıb. Beləliklə, özünün təbii sərvətlərini qorumağa çalışan Norveç, dəniz qonşuları olan Baltikyanı dövlətlərə məsələ ilə bağlı sadəcə müvəqqəti olaraq güzəştə getdyini açıq şəkildə bildirib.
Rusiyanın məsələdə mövqeyi
Baltikyanı dövlətlərin enerji tədarükündə əsas rol oynayan və Baltik dənizinin altında yerləşən sualtı qaz boru kəmərlərinin zədələnməsi bu ölkələr üçün böyük təhlükə yaratdı. Qeyd etmək lazımdır ki, İsveçin cənub sahilində yerləşən sualtı boru kəməri, ölkənin NATO-ya qoşulma prosesini başladıqdan sonra partladı. Qərb ölkələri bunu Rusiyanın təxribatı kimi qiymətləndirsə də, bu barədə heç bir sübut tapılmadı. Baltik dövlətlərinin Rusiya qazından üz döndərməsi və yaxın bir vaxt kəsiyində onları məhdud sayda qazla təmin edən kəmərlərin zədələnməsi onların növbəti qışa nə dərəcədə hazır olduğunu da şübhə altına aldı. Bu baxımdan, Baltikyanı dövlətlərin yaxın gələcəkdə Rusiya ilə ticari münasibətləri birbaşa kəsməkdən daha münasib variantla çıxış edə bilər. Məsələyə Rusiya tərəfdən baxdıqda isə, aydın olur ki, bu vəziyyət əvvəla rus qazını dəyərləndirir və onun Şərqi Avropadakı iqtisadi ağalığını möhkəmləndirir.
