7 oktyabr tarixindən etibarən başlayan Qəzza müharibəsi gün keçdikcə daha da şiddətlənir, ölənlərin, itkin düşənlərin sayı bəlkə də hər dəqiqə artır. Beynəlxalq institutlar, Qərb və Şərq arasında fikir ayrılaqları mövcud olsa da, hər biri bir məqsədə - regionda sülhü istəyir.
Bəs nəyə görə bütün bunlar praktikada deyil, sadəcə sözdə mövcud olaraq qalır?
Bu sualların cavabı əslində geridə qoyduğumuz 3 ay ərzində verilmişdi. Xatırlatmaq tam yerinə düşər ki, sentyabr ayında Hindistanın Yeni Dehli şəhərində keçirilmiş G20 sammitində ABŞ və İsrail əməkdaşlığında maraqlı bir layihə irəli sürülür. Sammit çərçivəsində Hindistan – Yaxın Şərq – Avropa iqtisadi dəhlizinin (İMEC) yaradılması ilə bağlı proyekt ideyası irəli sürüldü. Bu ideyanın məğzi, Çinin təqdim etdiyi “Bir kəmər, Bir yol” layihəsini aradan çıxardaraq, İsrailin açar rol oynaya biləcəyi bir iş ortaya qoymaq idi. Bu alternativ fikir Qərb üçün olduqca ideal imkanlar da yaratmaqla qalmır, Hindistanı da bu layihəyə alaraq, Rusiya – Çin ikilisinə böyük zərbə vurmaq potensialı daşıyır. Bütün bu layihənin həyata keçməsində isə 1960 – larda irəli sürülən Ben Gurion kanalı dayanır.
1956 – cı ildə baş verən Süveyş böhranı və bunun ardınca 67 – ci ildə kanalın tamamilə bağlanması bu layihənin ortaya çıxmasında əsas səbəblərdən biri idi. Böyük Britaniya, Fransa və ABŞ ölkələri də bu şəraitdə gəmi ticarətinin təmini üçün alternativ yol tapmalı idi. Layihəyə əsasən Qırmızı dəniz hövzəsində yerləşən, Sinay yarım adası ilə Səudiyyə Ərəbistan arasında qalan Aqaba körfəzi vasitəsilə Aralıq dənizinə yol açılacaqdı. Bununla da Süveyş kanalı gəmi ticarəti üçün istifadə edilməyəcək ona alternativ olaraq bu kanal fəaliyyət göstərəcəkdi. Plan Süveyş kanalının yenidən açılması ilə müvəqqəti olaraq aradan qaldırıldı.
Maraqlısı odur ki, Süveyşin 2021 – ci ildə tıxanması, Naram Sarqon təxəllüsü olan suriyalı bloqer tərəfindən yenidən bu plan gündəmə gətirələrək ABŞ – ın bu tıxanmanı qəsdən etdiyi söylənilmişdi. Lakin sonradan Avstraliya/İsrail və Yəhudi İşləri Şurasının tədqiqat əməkdaşı Ran Porat açıqlama verərək, bunun sadəcə fantaziya olduğunu söyləyərək fikirləri təkzib etmişdi.
Ələxsus o, zaman (2021 – ci il) baş verən hadisələr bu planın yenidən gündəmə gətirilməsində sağlam təməl oynamırlar. İndi isə vəziyyət tamam ayrıdır. BRİCS ilə birlikdə Şərq bloku yay aylarından etibarən çox güclü mövqeyə yüksəlib və ələxsus bu multipolyarlığı dağıtmaq üçün ən ideal imkanlardan biri də Qəzza münaqişəsi idi.
Bəs nə üçün Qəzza və niyə məhz bu plan?
Baş tutan son BRİCS sammitində Misirin 1 yanvar 2024 – cü ildən İttifaqın üzvü olması qərarı alındı. Bu regiona da ən yaxın ölkələr əlbəttə ki, İsrail və Fələstin idi. ABŞ – ın Cənubi – Qərbi Asiyadakı mövqeyini və Rusiya – Çin əməkdaşlığının yaratdığı çoxqütblü yeni nizam ideyasını qırmaq üçün Fələstinin aradan qaldırılması mütləqdir. İsrailin qələbəsi və bu planın irəli sürülməsi sözsüz ki, regionda çox ciddi çaxnaşmaya, Ərəb ölkələrinin BRİCS - ə yönlənməsinə səbəb ola bilər. Lakin yuxarıda qeyd etdiyim İMEC layihəsinin irəli sürə biləcəyi imkanlar fikirləri dəyişə bilər.
Əkbər Novruz
