Süni intellekt (SI) müasir dövrün ən sürətlə inkişaf edən və həyatımızın hər sahəsinə nüfuz edən texnologiyalarından biridir. Bu texnologiyanın gücü, yalnız bir neçə il əvvəl uzaq gələcək kimi görünən imkanları indi gündəlik həyatımıza daxil edir. Hətta, bir çox sahələrdə insanların yerini tutacaq və ya daha da irəliləyəcək intellektual sistemlərə qarşı maraq və ehtiyac hər  gün daha da artır. Buna baxmayaraq, süni intellektin potensialı yalnız texnoloji cəhətdən deyil, həm də sosial, iqtisadi, etik və hüquqi aspektlərdə böyük suallar doğurur. Məhz bu səbəbdən dövlətlər, süni intellektin inkişafını və tətbiqini tənzimləyərkən bir çox vacib faktoru nəzərə almalıdır.

İnsan və maşın arasında etik sərhədin çəkilməsi

Süni intellektin inkişafı ilə bağlı ən böyük müzakirə mövzularından biri, bu texnologiyanın etik və hüquqi tərəfləridir. Hər bir yeni texnologiya bir tərəfdən insanlar üçün faydalı imkanlar yaratsa da, digər tərəfdən bəzi mənfi nəticələrə də yol aça bilər. Məsələn, süni intellektin insanlar haqqında məlumat toplaması və bu məlumatları analiz etməsi insan hüquqlarının pozulmasına səbəb ola bilər. Sıx istifadə olunan alqoritmlər, rəqəmsal dünyada insanların seçimlərini, davranışlarını və hətta emosiyalarını təhlil edərək, şəxsiyyətin özünü daha da təhrif edə bilər. Bu məsələlər qarşısında dövlətlər öz süni intellekt strategiyalarını hazırlayarkən, etik prinsiplər və insan hüquqlarına hörmət göstərməyi ön planda tutmalıdırlar. Alqoritmlərın şəffaflığı və ədalətli tətbiqi, diskriminasiyaya qarşı mübarizə və fərdi məlumatların qorunması bu sahənin tənzimlənməsində əsas rol oynamalıdır.

Süni intellektin əmək bazarına təsiri və yeni bacarıqların əhəmiyyəti

Süni intellektin iş gücünə təsiri artıq ciddi narahatlıq doğurur. Rəqəmsal dünya, xüsusən də avtomatlaşdırma və maşın öyrənmə texnologiyalarının sürətli inkişafı, ənənəvi iş modellərini təhdid edir. Bəzi sahələrdə, insanlar süni intellektlə əvəz edilir, işsizlik artır Bu, xüsusilə təkrarlanan və monoton işlərə tətbiq edildikdə ciddi  problemə çevrilir. Dövlətlər bu durumu nəzərə alaraq, iqtisadiyyatın yeni şərtlərinə uyğun əmək bazarını yenidən formalaşdırmalıdırlar. İnsanları yeni bacarıqlara yönəldəcək təhsil proqramları və təlimlər, əmək bazarının gələcəyini daha da ədalətli və dayanıqlı edəcək. Süni intellektin tətbiqi ilə yaranan iş yerləri yeni və innovativ sahələrdə ortaya çıxacaq, ancaq bu sahələrə uyğun hazırlıqlı işçilər hazırlamaq üçün dövlətin müdaxiləsi vacibdir.

Süni intellektin təhlükəsizliyi və qorunması

İntellektual sistemlər və avtomatik qərar qəbuletmə mexanizmləri həyatımızda mühüm rol oynasa da, bunların təhlükəsizlik baxımından potensial riskləri də mövcuddur. Süni intellektin manipulyasiya edilməsi, məlumatların oğurlanması və ya alqoritmaların yanlış tətbiqi kimi təhdidlər ciddi təhlükələr yarada bilər. Bu baxımdan, süni intellektin inkişafı zamanında dövlətlər öz təhlükəsizlik sistemlərini gücləndirməli və bu texnologiyanın hər hansı bir zərərli məqsədlə istifadə olunmasının qarşısını almalıdırlar. Burada həm də beynəlxalq əməkdaşlıq əhəmiyyətlidir. Çünki bu sahə yalnız bir ölkənin daxili problemləri ilə məhdudlaşmır. Qlobal miqyasda məlumat təhlükəsizliyi məsələləri ön planda durur.

İnfrastruktur və innovasiyaya investisiyalar

Süni intellektin tətbiqi yalnız teoriya ilə kifayətlənmir. Onun inkişafı üçün real infrastruktur və güclü elmi tədqiqat bazası lazımdır. Dövlətlər bu sahəyə investisiya qoyaraq süni intellektin tətbiqi üçün lazımi araşdırma və inkişaf (R&D) işlərinə dəstək verməlidir. Bu, həmçinin milli innovasiya sistemlərinin güclənməsinə də təsir edəcək. Xüsusilə, universitetlər və tədqiqat institutları ilə sıx əməkdaşlıq, bu texnologiyanın gələcəkdə daha sürətli və effektiv inkişafına şərait yaradacaq.

Qanunvericilik və tənzimləmə məsələləri

Süni intellektin inkişafı ilə əlaqədar yeni qanunvericilik və tənzimləmə ehtiyacları yaranır. Bu texnologiya sürətlə inkişaf etdikcə, hüquqi sistemlər və dövlətlər bu dəyişiklikləri izləməli, yeni qaydalar müəyyən etməlidir. Süni intellektin tətbiqində etik, iqtisadi və sosial nəticələrə dair hüquqi müstəvidə tənzimləmələr, alqoritmlərə qarşı tələblər və məlumatların qorunmasına dair qanunlar hazırlanmalıdır. Dövlətlər bu sahədə beynəlxalq əməkdaşlıq qurmalı, qlobal standartlara uyğun hüquqi çərçivə yaratmalıdırlar.

Sosial ədalət və bərabərlik

Süni intellektin tətbiqi ilə əldə edilən gəlirlər bərabər şəkildə cəmiyyətin bütün təbəqələrinə paylanmalıdır. Dövlətlər, süni intellektin gətirdiyi imkanların yalnız müəyyən qruplar tərəfindən deyil, hamı tərəfindən istifadə edilə bilməsi üçün siyasətlər inkişaf etdirməlidir. Bərabərsizliklər və sosial ədalət məsələləri, süni intellektin tətbiqinin sosial təsirlərinin tənzimlənməsi üçün mütləq nəzərə alınmalıdır.

Qlobal əməkdaşlıq və diplomatiya

Süni intellekt qlobal  fenomendir və bu sahədəki inkişaflar yalnız milli deyil, həm də beynəlxalq əməkdaşlıq tələb edir. Dövlətlər bir-biri ilə əməkdaşlıq edərək, süni intellektin etik tətbiqi, təhlükəsizlik məsələləri və standartların müəyyənləşdirilməsi üzrə birgə fəaliyyət göstərməlidirlər. Bu cür əməkdaşlıq, həmçinin, intellektual mülkiyyət hüquqları və məlumat paylaşımı məsələlərində müsbət nəticələr verə bilər.

Süni intellektin tətbiqi cəmiyyətin hər sahəsinə təsir göstərir. Dövlətlər bu texnologiyanın inkişafını düzgün şəkildə idarə edərək, həm iqtisadi, həm də sosial sahədə inqilabi dəyişikliklərə yol aça bilərlər. Ancaq bu potensialı gerçəkləşdirmək üçün diqqətli planlama, etik prinsiplər, hüquqi tənzimləmələr və beynəlxalq əməkdaşlıq vacibdir. Süni intellektin inkişafı təkcə texnoloji tərəqqi deyil- o, həm də insanların həyat keyfiyyətinin artırılması üçün  fürsətdir. Bu yolda dövlətlərin atacağı addımlar, gələcək cəmiyyətin formalaşmasında həlledici rol oynayacaq.

Şahlar RUHİ /EDnews.net