İsrail ilə HƏMAS arasındakı həssas atəşkəs, İsrailin Qəzzada humanitar yardımı bloklaması və müharibəni dayandırmaq və ya bütün qoşunların geri çəkilməsi üzrə heç bir öhdəlik olmadan yeni atəşkəsin uzadılması təklifindən imtina edilməsi nəticəsində təhlükə altındadır. HƏMAS İsraili müqaviləni pozmaqda ittiham edərək, yardımın dayandırılmasını «ucuz şantaj» və «hərbi cinayət» adlandırıb.
Keçən həftə dörd cəsədin geri qaytarılmasından sonra Qəzzada 59 əsir qalıb. İsrail hakimiyyətinin məlumatına görə, 59 nəfərdən 24 nəfərin sağ olduğu hesab olunur. Bu arada, yardım təşkilatları və BMT, İsrailin yardımın dayandırılması barədə bəyanatını pisləyiblər. Atəşkəs müqaviləsində vasitəçi olan Misir bildirib ki, «humanitar yardımı siyasi məqsədlə istifadə etməyi və şantaj vasitəsi kimi tətbiq etməyi qətiyyətlə rədd edir». ABŞ-ın keçmiş prezidentinə məxsus Yaxın Şərq nümayəndəsi Steven Vitkoff, Qəzzadakı atəşkəsin və əsir dəyişməsinin razılaşmasının yeni formalaşdırılması üçün yaxın günlərdə Yaxın Şərqə qayıtmağı planlaşdırdığını bildirib.
Razılaşmada nələr nəzərdə tutulub?
Atəşkəs razılaşması üç mərhələdə həyata keçirilməlidir.
Birinci mərhələ:
19 yanvar tarixində qüvvəyə minən mərhələ 42 gün davam edib və keçən həftəsonu sona çatıb. Bu mərhələnin məqsədi, 33 İsrail əsirinin sərbəst buraxılması, əvəzində yüzlərlə fələstinli məhbusun azad edilməsi və Qəzzaya humanitar yardımların təmin olunması idi. Nəticədə, HƏMAS 39 gün ərzində 38 əsiri sərbəst buraxdı, İsrail isə 1737 fələstinli məhbus və saxlanılan şəxsi sərbəst buraxdı – bunlardan 120 qadın və uşaq təşkil edir.
İkinci mərhələ:
Bu mərhələ 42 günlük atəşkəs dövrünü əhatə edəcək və məqsəd müharibənin tamamilə dayandırılması, bütün İsrail qoşunlarının Qəzzadan çıxarılması və qalan sağ əsirlərin sərbəst buraxılması idi. İkinci mərhələnin dəqiq şərtləri birinci mərhələdə müəyyən edilməli və bazar günü başlamalı idi. Razılaşmaya görə, danışıqlar davam etdiyi müddətcə atəşkəs də qüvvədə qalmalıdır. Hər iki tərəf fevralın əvvəllərində müharibənin daimi dayandırılması barədə danışıqlara başlamalı idi, lakin danışıqların başlayıb-başlamadığı hələ də qeyri-müəyyəndir. Cümə günü İsrail nümayəndə heyəti qəfil Qayrodan qayıtdı. HƏMAS-ın mətbuat katibi bildirib ki, hazırda ikinci mərhələ üzrə “danışıqlar” aparılmır və İsrailin danışıqlara başlamaması bu vəziyyətə səbəb olub.
İsrailin mövqeyi
İsrail hazırda birinci mərhələnin daha 42 gün uzadılmasını tələb edir. Məqsəd, həm canlı, həm də ölü əsirlərin dəyişdirilməsinin davam etdirilməsi, fələstinli məhbusların azad edilməsi və Qəzzaya daha yüksək həcmli humanitar yardımların təmin olunmasıdır – lakin müharibənin tam dayandırılması ilə bağlı heç bir öhdəlik yoxdur. Baş nazir Benjamin Netanyahu bildirib ki, təklif olunan uzadılma, İslam ayı Ramazanı və Yəhudi bayramı Pesaxı müddətində keçərli olacaq və bu təklif Stiven Vitkov tərəfindən irəli sürülüb. Pesax bayramı aprelin ortasında sona çatır. Həm Vitkov, həm də keçmiş ABŞ administrasiyası, Qəzzaya yardımın dayandırılmasının Vaşinqtonla razılaşdırıldığı barədə hər hansı yenilənmiş məlumat verməyib. İsrail bildirib ki, HƏMAS bu təklifi rədd edib və əvəzində zolaqdakı bütün humanitar yardımı dayandırıb.
“HƏMAS"-ın (ABŞ nümayəndəsi Stivenin) Vitkov tərəfindən təqdim olunan danışıqlar çərçivəsini qəbul etməməsi səbəbindən, Baş nazir Netanyahu bu gündən etibarən Qəzza sektoruna daxil olan bütün mal və təchizatın dayandırılmasına qərar verdi”, – deyə Netanyahu ofisində bildirib. İsrail Baş nazirinin ofisi həmçinin xəbərdarlıq edib: HƏMAS təklifi qəbul etməzsə, əlavə tədbirlər görüləcək və qalan əsirlərin sərbəst buraxılmasına qədər atəşkəs davam etdirilməyəcək.
"HƏMAS"ın mövqeyi
"HƏMAS", ikinci mərhələdə daimi atəşkəsin və bütün İsrail qoşunlarının Qəzzadan çıxarılmasının təmin edilməsi üçün danışıqlara getməyi tələb edir. Qrup, birinci mərhələnin uzadılması ilə bağlı İsraili “davamlı manipulyasiyalar” etməkdə ittiham edir və vasitəçilərdən İsrailə təzyiq göstərmələrini istəyir ki, “cəza və əxlaqsız tədbirlər dayandırılsın”. HƏMAS, təklif olunan uzadılmanın “müqavilədən yayınmaq və ikinci mərhələ üzrə danışıqlardan imtina etmək cəhdi” olduğunu bildirir və əlavə edir ki, əsirlərin azad olunmasının yeganə yolu, müqaviləyə sadiq qalmaq, dərhal ikinci mərhələ üzrə danışıqlara başlamaq və işğal qüvvələrinin öhdəliklərini yerinə yetirməyə məcbur edilməsidir.
“Biz imzalanmış razılaşmanın üç mərhələdə yerinə yetirilməsinə sadiqliyimizi təsdiqləyirik və ikinci mərhələ üzrə danışıqlara başlamağa hazır olduğumuzu bir neçə dəfə bildirmişik”, – deyə HƏMAS nümayəndələri bildirib.
Beynəlxalq reaksiya
İsrailin genişləndirmə təklifi ABŞ tərəfindən irəli sürülən səylər kimi təqdim olunur. Hangi ölkənin bu təklifi irəli sürdüyü dəqiq məlum olmasa da, ABŞ-ın Ağ Ev Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Brian Hughes İsraili dəstəklədiyini bildirib:
«İsrail keçmiş administrasiya dövründən etibarən əsirlərin sərbəst buraxılması üçün səmərəli danışıqlar aparır və HƏMASın artıq atəşkəs danışıqlarına marağı qalmadığını bildirdiyi üçün növbəti addımlarda onların qərarını dəstəkləyəcəyik», – deyə Hughes bildirib.
Bununla belə, İsrailin yardımın bloklanması BMT, vasitəçilər və yardım təşkilatları tərəfindən sərt tənqid olunub. Misir bildirib ki, “humanitar yardımı siyasi məqsədlə istifadə etməyi və şantaj vasitəsi kimi tətbiq etməyi qətiyyətlə rədd edir” və beynəlxalq ictimaiyyəti İsrailin Qəzzaya şərtsiz humanitar yardımın daxil edilməsinə məcbur olunması üçün qərarlı tədbirlər görməyə çağırır. Qətər isə “qida məhsullarının hərbi silah kimi istifadə edilməsini və mülki şəxslərin aclıqla üzləşməsini” qətiyyətlə rədd edir. BMT-nin humanitar məsələlər üzrə Baş katibi və fövqəladə yardımın koordinasiyası üzrə müavini Tom Fletcher bildirib ki, “İsrailin Qəzzaya yardımın dayandırılması qərarı narahatlıq yaradır” və “Beynəlxalq humanitar hüquq aydın şəkildə bildirir ki, həyati əhəmiyyətli yardıma çıxış təmin edilməlidir. Atəşkəsin davam etdirilməsi vacibdir”.
Situasiyanın region üçün mümkün nəticələri nədən ibarətdir?
Bu vəziyyət bölgə üçün bir neçə ciddi nəticələr doğura bilər:
Humanitar böhran: Qəzzada humanitar yardımın kəsilməsi, minlərlə mülki əhalinin həyatını risk altına alaraq, təcili tibbi, qida və digər yardımlara çıxışı məhdudlaşdıra bilər.
Gərginliyin artması: Atəşkəsin pozulması və davam edən münaqişə, bölgədə siyasi və hərbi gərginliyi daha da artıraraq, qonşu ölkələrdə və beynəlxalq arenada narahatlığa səbəb ola bilər.
Danışıqların çətinləşməsi: Razılaşmanın mərhələlərində yaranan problemlər və tərəflərin mövqelərində sərtlik, gələcək danışıqların nəticəsiz qalmasına və münaqişənin uzunmüddətli qalmasına gətirib çıxara bilər.
Beynəlxalq təsirlər: Qlobal siyasi arenada bu vəziyyət, xüsusilə ABŞ və digər Qərb ölkələrinin müdaxilə siyasətinə və bölgə siyasətinə təsir göstərə bilər. Bu analitik baxış, vəziyyətin yalnız qısa müddətli deyil, həm də uzun müddətli təsirlərini nəzərə almağa və mümkün senariləri dəyərləndirməyə kömək edir.
Gələcəkdə nə olacaq?
Hazırda, onlarla İsrail əsiri və minlərlə fələstinlinin taleyi qeyri-müəyyənlik içindədir. Baş nazir Netanyahu, hökumətinin çox sağçı nazirləri tərəfindən müharibəyə qayıtmaq təzyiqi altında qalır ki, bu da keçmiş administrasiya dövründə daha az etirazla qarşılanacaqdı.
Əsir və itkin düşən ailələrin forumu, keçmiş prezidentə bütün əsirlərin evə qaytarılmasını təmin edən yekun razılaşmanın bağlanmasını tələb edir. Bu məqalə, mövcud vəziyyəti geniş və çoxşaxəli şəkildə işıqlandırır, həm də bölgə üçün potensial nəticələri analiz edir.
Fatimə Şükürova//EDnews
