Azərbaycan 1993-cü ildə Brüsseldə keçirilən konfransda keçmiş SSRİ-nin 8 ölkəsi (Gürcüstan, Ermənistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistan) ilə birlikdə Avropa Komissiyasının TRACECA- Avropa-Qafqaz-Asiya Nəqliyyat Dəhlizi proqramının yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış edib.
Bəs TRACECA proqramının Azərbaycan iqtisadiyyatına hansı faydaları olub? Proqram Azərbaycanın və digər region ölkələrinin dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasına necə təsir göstərib?
TRACECA 1993-cü ildə Mərkəzi Asiya ölkələrinin beynəlxalq nəqliyyatının inkişafının inkişaf etdirilməsi və sosial-iqtisadi böyüməni təmin etmək üçün yaradılmış iqtisadi proqramdır.
Brüssel konfransında əsası qoyulan layihə əsasən Mərkəzi Asiyanı əhatə etsə də, 1996-cı ildə Ukrayna, Moldova, 1998-ci ildə isə Bolqarıstan, Rumıniya və Türkiyə TRACECA-nın üzvü oldu. TRACECA regional nəqliyyat şəbəkəsidir və iqtisadi, ticarət və nəqliyyat kommunikasiyalarını inkişaf etdirmək məqsədi daşıyır. Buna baxmayaraq, proqramın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası ciddi dərəcədə əhəmiyyətlidir.
TRACECA-nın 1995-cü sammitində 12 ölkə tərəfindən təsdiq edilmiş “Avropa-Qafqaz-Asiya dəhlizinin inkişafı üçün beynəlxalq nəqliyyat haqqında əsas çoxtərəfli saziş” bu dövlətlərin bir-biri ilə ticari əlaqələrində vacib rol oynayıb. TRACECA-nın əməliyyat orqanının Bakıda Daimi Katibliyi olsa da, Milli Katiblər Daimi Nümayəndələr kimi öz ölkələrində yaşayırlar.
2019-cu ildə Azərbaycanən İqtisadiyyat Naziri Mikayıl Cabbarov Bakıda Avropa-Qafqaz-Asiya dəhlizinin inkişafı üzrə keçirilən “TRACECA Hökumətlərarası Komissiyasının Daimi Katibliyinin” XIV iclasında çıxışı zamanı layihədə Azərbaycanın əvəzedilməz rolunu dəfələrlə qeyd etmişdir. Azərbaycanın Xəzər dənizi ilə bilavasitə, İranla isə birbaşa Mərkəzi Asiya dövlətlərinə birləşməsi onun proqram nəznində nəqliyyat yollarının çəkilməsi zamanı diqqət mərkəzində qalmasına səbəb olur. Qarabağ müharibəsinin həll yolunu tapması ilə Azərbyacan daha etibarlı bir ticari tərəfdaş hesab edilir. Təhlükəsizlik baxımından Zəngəzur dəhlizinin ölkə tərəfindən təmin olunması bu səbəbdən bir çox gələcək potensial TRACECA üzvlərini sevindirir.
TRACECA-da Türkiyənin rolu haqqında Ednews-a danışan türkiyəli iqtisadi ekspert Kerem Karabulut ölkənin layihədəki rolunun transportasiyanın hüdüdlarını Avropa, daha sonra da dünyaya inteqrasiya etməsini təmin etmək olduğunu bildirib:
“Türkiyənin Asiya və Avropa qitələri arasında “qapı” rolu oynaması onun bu və bu kimi təşkilatlardan kənarda qalmamasına səbəb olur. Bu baxımdan Türkiyə üzv dövlətlərin diqqət mərkəzində olub. Türkiyə Mərmərə, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, sürətli qatarlar, bölünmüş yollar, Qara dəmir yolu kimi bir sıra layihələr həyata keçirərək, nəqliyyat potensialını Avrasiya nəqliyyat şəbəkəsinə təqdim etmək və beynəlxalq nəqliyyat, sərhəd keçidlərindəki sıxlıqların aradan qaldırılmasına üstünlük vermək üçün işləri aparıb. Dəniz Sahil Yolu, İstanbulda ikinci boru keçidi və ölkə daxilində 12 logistika mərkəzinin yaradılması ölkənin proqramla əlaqəsini asanlaşdırıb. 2017-ci ildə aparılan araşdırmaya əsasən, TRACECA-nın Türkiyədəki regional nəqliyyat şəbəkəsinin uzunluğu 11.582 km-dir. Türkiyədəki TRACECA magistral yolları Avropa üzərindən “Kapıkule”-dən daxil olur və İzmir, “Bandırma”, “Mersin”, “Filyos” kimi limanlara çatır. Buradan “Gürbulak”, “Türkgözü”, “Kapıköy”, “Esendere” sərhəd qapılarına çatan və ana xəttə bağlanan yüksək standartlı Qara dəniz sahil yolunu izləyir. Hazırda müharibəyə görə Ukraynanın proqramda aktiv iştirak etdə bilməsi Türkiyənin Qara dənizdəki rolunu iki dəfə artırıb. Türkiyədən Mərkəzi Asiyaya qədər uzanan nəqliyyat yollarının təhlükəsiz və intensiv şəkildə yaradılması üzv dövlətləri arasında mövcud olan ticari əlaqələri təminat altına alır”.
Fərid Axund
