"Qara Cümə" ABŞ-da noyabr ayının dördüncü Cümə axşamı günü qeyd olunan Şükran günündən sonrakı Cüməyə verilən qeyri-rəsmi bir addır. 1952-ci ildən bəri Şükranlıqdan sonrakı gün Amerikanın Milad alış-veriş mövsümünün başlanğıcı kimi qəbul edilib. Buna baxmayaraq, "Qara Cümə" termini son onilliklərə qədər elə də geniş yayılmamışdı. Qara Cümə günü bir çox mağazada yüksək səviyyədə təşkil olunan endirimlər təqdim edilir, və mağazaların açılışı çox erkən saatlara, bəzən də gecə yarısına təsadüf edir. Hətta bəzi hallarda mağazalar endirimləri Şükran günü axşam saatlarında başladırlar. Həmin gün məşhur şirkətlər öz məhsullarını 80% güzəştlə satırlar. "Qara cümə" günü ABŞ-dan başqa daha bir neçə ölkələrdə də keçirilir.
Son dönəmlər Azərbaycanda da “Qara cümə”yə maraq artıb. Ancaq bəzi sahibkarlar fərqli yollara əl atırlar. Belə ki, onlar məhsulların qiymətini məqsədyönlü şəkildə artırırlar. “Qara cümə” günləri isə həmin məhsulu əvvəlki qiymətinə satırlar və bu yolla guya böyük endirimlərin tətbiq edildiyi təəssüratını yaradırlar.
Ednews bu barədə iqtisadçı-ekspertlərin fikirlərini öyrənib.
İqtisadçı Xalid Kərimlinin sözlərinə görə, Azərbaycanda daxili istehsal yox səviyyəsindədir. Xüsusən “Qara cümə”də ərzaq məhsullarına endirim edilmir.
“Əsas burada geyim, məişət əşyaları və.s məhsullara endirim şamil edilir. Əsas bunların hamısı ölkəyə idxal edilir. Bunlar da gətiriləndə adətən sahibkarlar onun üzərinə çox böyük marjal qoya bilmirlər və xüsusən də geyim sənayəsində ciddi rəqabət müşahidə edilir. Burada indi iki məsələ ortaya çıxır. Digər məsələ isə bizim sahibkarların kapital ehtiyatları, böyük imkanları yoxdur, brendləşməyə getməyiblər. Söhbət xırda obyektlərdən gedir. Adı, brendi, imkanları məhduddur. Onlar da çıxış yolu kimi, alıcıları cəlb etmək üçün bu yola əl atırlar. Bazarlarda qiymətləri dövlət tənzimləmir. Onlar qiyməti təyin etməkdə sərbəstdirlər. Dünyada da belədir, təkcə dövlətimizlə əlaqəli deyil. Burada əsas şirkətin brendinə hörməti məsələsi ön plana çıxır. Onlara heç kim mane ola bilməz, amma “Qara cümə”ni bu formada tətbiq etmək yalnız o brendinə, müştərisinə hörmətsizlik edirlər. Şirkətlərin brendləşməsi, sahibkarların imkanları məhdud olduğu üçün “Qara cümə”də bu cür sehrbaz tryuklardan, fəndlərdən istifadə edirlər. Burada heç bir qanun pozuntusu yoxdur. İnsanlar bunu yalnız sosial şəbəkələrdə tənqid edə bilərlər. Aksiyaların real olmadığına görə, KİV-lər məlumatlar yaya bilərlər. Bunu yalnız cəmiyyət cəzlandıra bilər”.
İqtisadçı ekspert Eyyub Kərimli açıqlamasında bildirib ki, “Qara cümə”nin bir neçə hədəfi var. Bu hədəflərdən biri əlavə müştəriləri cəlb etmək, satış mərkəzlərində dövriyyənin artırılması, həmçinin tanıtım və reklam, marketinq prosesləridir.
“Məlum məsələdir ki, hazırda dünyanın bir çox ölkələri "Qara cümə" keçirir. Nəticədə endirim kampaniyasında satışlar bir neçə dəfə artır, sahibkarlar xeyli əlavə gəlir əldə edirlər. Hesab edirəm ki, bu ümumilikdə müsbət haldır. Çünki bu, həm sahibkarların gəlirlərinə müsbət təsir edir, həm də istehlakçılar məhsulları endirimli, sərfəli əldə edir.
Sözsüz ki, Azərbaycanda bu təcrübə yeni tətbiq olunmağa başlayıb. Bəzi işbazlar bundan sui-istifadə edirlər. Belə ki, bəzən satış öncəsi qiymətləri artıraraq süni endirim qiymətləri ilə məhsullarını satır, bununla da istehlakçıların hüquqlarını pozmuş olurlar. Bu, qanuna ziddir, ona görə də hesab edirəm ki, müəyyən cəzalar tətbiq olunmalıdır. O ki,qaldı nəzarət məsələsinə, hesab edirəm ki, bu məsələ əsasən ictimaiyyət nümayəndələrinə, QHT-lərə, KİV-lərə həvalə edilməli, öncədən monitorinqlər aparılmalıdır.
Əlbəttə ki, dövlətin bu yöndə müvafiq qurumları, o cümlədən İqtisadiyyat Nazirliyinin nəzdində İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti fəaliyyət göstərir. Həmin qurumlar süni endirim məsələsinə nəzarət edə bilərlər. Lakin bu, kütləvi hal aldığından hesab edirəm ki, dövlət qurumlarının məsələyə daha ciddi nəzarət etməsi məhduddur. Buna görə də ən yaxşı nəzarətçilər alıcıların özləri ola bilər".
Qeyd edək ki, Azərbaycanda “Qara cümə” endirim festivalı 2 gün sonra keçiriləcək.
Oğuz Ayvaz
