Uşaqlar arasında toksik stressin ən çox öyrənilən mənbələri uşaqlara qarşı zorakılıq və laqeydlikdir. Davamlı təhlükə vəziyyətlərində tələyə düşmüş, təhlükəsiz yeri, etibarlı rahatlıq və əminlik mənbəyi olmayan, zorakılığa məruz qalan və baxımsız qalan uşaqlar gənc bədənlərini stress hormonları ilə dolduraraq davamlı həyəcan vəziyyətində qala bilərlər. Buna görərə də uşaqlarımızın yetişmə dövründə onlarla daha çox məşğul olmalı və onların davamlı stress içində qalmağına icazə verməməliyik. Amma təəssüflər olsun ki, buna nəzarət etmək bəzi valideyinlərin öz əllərində deyil. Çünki onlar müharibə zonasında yaşayırlar. Çünki onların özü də stress içində yaşayırlar, “özümə, yaxınlarıma, ən əsası övladlarıma heç nə olmasın” qayğısı ilə yaşayırlar. Uşaqlar hələ həyatın nə olduğunu başa düşmədən özlərini müharibənin içində tapır, hətta bəziləri bu şəraitdə doğulurlar. Bəlkə də bu uşaqlar düşünürlər ki, həyat ancaq bundan ibarətdi.
Mövzu ilə bağlı psixoloq Gülnar Orucova Ednews-a açıqlamasında bildirdi ki, kiçik yaşlı uşaqlar məsələnin əsasını dərk edə bilmirlər. Ona görə də uşaqların beynində yaxınlarını itirmək qorxusu, gələcəklə bağlı aqressiv düşüncələr formalaşır:
“Onlar gərgin və əsəbi olurlar. Həyəcan pozuntusu yaşayır və bu kimi hallar depressiyaya kimi gətirib çıxarır. Çünki aşağı yaşlardan etibarən depressiya özünü göstərməyə başlayır”.
Bəs davamlı stress hansı xəstəliklərə yol açır?
Psixoloq qeyd edir ki, davamlı stress mədə-bağırsaq sistemində, böyüklərdə isə ürək-damar sistemində problemlər yaradır, təziq və şəkərin yüksəlməsinə səbəb olur. Uşaqlarda stressli vəziyyət yuxu pozuntusu və ən önəmlisi əsəb sinir sistemini ortaya çıxalır.
“Bir çox medialar diqqətimizi müharibə zonasında ölənlərə, dağılan evlərə, dəhşətli hadisələrə yönəldir. Medianın da görə bilmədiyi şey, çoxsaylı, davamlı təhdidlərlə dolu bir mühitdə yaşamağın uşaqların bədəni və şüuruna təsiridir, onların çoxu da güllə və bomba dramından məhrumdur: ifrat yoxsulluq; xroniki aclıq, qidalanma və susuzlaşdırma; sərt hava şəraitində sığınacaq olmaması; qohumlardan və yaxın dostlardan və sevimli ev heyvanlarından ayrılıq və uşaqlarının son dərəcə ehtiyac duyduğu təhlükəsizliyi təmin edə bilməyən valideynlər. Bu kimi travmalar, müharlbədən sonra da onları narahat etməyə başlayacaq və buna da Travma sonrası stress pozuntusu deyilir”.
Bəs müharibədən sonra hansı problemlər yaranır?
Gülnarə Orucova deyir ki, bu uşaqlar hələ travmaların fərqində deyillər. Müharibə bitdikdən sonra onlar travma və streslərlə üzləşməyə başlayacaqlar:
“Dərs zamanı aqressiya, yoldaşlarla yola gedə bilməmə, onlara şiddət göstərə bilərlər. Daima partlayış səsi eşidirlər, qorxu içində olurlar və ya özlərinə qapana bilərlər. Bu insanlar mütləq psixoloq nəzarətində olmalı və onlara xüsusi qayğı göstərilməlidir”.
Sünbül Hüseynova
