Okeanlar Yer planetinin 70 faizini əhatə edir və orta dərinliyi 3,7 km-dir. Bununla belə, bizim okeanın dibindəki həyat haqqında kosmos, Ay və Marsdan daha az məlumatımız var. Dəniz dibindəki sirli səslərdən tutmuş nəhəng kalamarlara qədər hər biri eşidənləri təəccübləndirir.
Okean dünyasına səyahət...
Alimlər 2014-cü ildə Yerin orbitində fırlanan peyklərdən istifadə edərək okeanların ən müasir və ətraflı xəritəsini tərtib ediblər. Belə ki, onlar yer səthində suyun kütləsinin 4 km-dən çox olmasına baxmayaraq, okeanın dibini dəqiq skan etmək üçün radar dalğaları ilə işləyən hündürlükölçən cihazlarla (radar hündürlükölçəni) təchiz edilmiş peyklərdən istifadə ediblər.
Qeyd edək ki, bu cihazlar qoşulduqları peyk ilə su səthi arasındakı məsafəni çox dəqiq ölçür. Okean dibindəki kanyonlar və dağ zəncirləri sıx maddə konsentrasiyaları əmələ gətirir. Bunlar da öz növbəsində Yerin həmin hissəsində cazibə qüvvəsini bir qədər artırır.
Yerli cazibə qüvvəsindəki kiçik fərqlər dəniz səviyyəsində dəyişikliklərə səbəb olur. Məsələn, sualtı dağ silsiləsində dənizin səthi orta dəniz səviyyəsindən bir qədər aşağı və ya yüksək ola bilər. Dəniz səthindəki bu cür çökəkliklər və yüksəkliklər daimi olduğu üçün onları standart okean dalğalarından və axınlarından ayırmaq mümkündür.
Beləliklə, okean tətqiqatçıları Yerin qravitasiya sahəsindəki dəyişikliklərə baxaraq dəniz dibində relyef formalarını aşkar edirlər. Əslində internetdə gördüyünüz okean xəritələri suyun altından kəndir asaraq və ya relyef formalarını skan etməklə deyil, qravitasiya anomaliyalarını axtarmaqla hazırlanır.
Okeanlar haqqında çox az məlumatımız var...
Tədqiqatçılar radarlar vasitəsilə okean xəritələri hazırlasa da, aşağı ayırdetmə qabiliyyəti səbəbli xəritədəki hər piksel əslində 5 kvadrat kilometr sahəyə uyğun gəlir.
Okeanların dibində nə var?
Əslində cavab nə qədər sadə görünsə də, okeanın dərinlikləri qaya təbəqəsi ilə örtülüb. Geoloqlar 2015-ci ildə Yaponiya sahillərinə çıxaraq dənizin dibində 2,5 km dərinlikdə quyu qazıblar və həmin dərinlikdə yer qabığında yaşayan bakteriyalar aşkar ediblər.
Bəli, okean dibinin altında həyat dənizlərdəki qədər adi deyil. Belə ki, qalın çöküntülərin hər kub santimetrdə 10 mindən çox mikroorqanizm yaşayır.
Üstəlik, mikrobların genlərini təhlil etdikdə onların dəniz dibi palçığında yaşayan mikroblara nisbətən torpaqda yaşayan mikroorqanizmlərlə daha yaxından əlaqəli olduğunu görmək mümkündür. Ekstremal şəraitdə yaşayan bu ekstremofillər 20 milyon il əvvəl torpaqda yaşamış bakteriyaların nəslindən də ola bilərlər.
Mikroblar okean üçün niyə vacibdir?
Mikrobları tədqiq etməklə bir vaxtlar Yer kürəsində yaşamış və nəsli kəsilmiş canlıların təkamülünü aşkar edə bilərik. Bundan əlavə, Salda Gölü Marsdakı həyata işıq sala bilər.
Okeanın içində “GÖL”...
Suda göl varmı? Bir az qəribə səslənir, amma bu, mümkündür. Okean suyunun tərkibində duzlu maye qabarcıqları var, bunlar dənizlərə nisbətən daha duzludur.
Bu qabarcıqların tərkibində milyonlarla il əvvəl buxarlanan sudan qalan duz konsentrasiyası var və o, sudan ağır olduğu üçün okeanın dibinə çökür daha sonra isəpalçığa batır. Dəniz suyu zaman-zaman çöküntü qatını aşır, duz qatlarını açır və hətta palçıqda metan qazını tutan qəfəs birləşmələrini də qırır.
Nəzrin Beydiyeva
