Həsən Ənvəri kimi pəhləvi rejiminin viranşəhər düşüncə mirasçısı və assimilyasiya siyasətinin mədəni qolu olmuş bir şəxsin, Azərbaycan türklərinin danışdığı dilin guya fars dilindən törəmiş “azəri ləhcəsi” olduğu kimi köhnə, hörümçək toruna dönmüş bir iddianı təkrarlaması nə elmi baxımdan əsaslıdır, nə də ictimai həqiqətə uyğundur. Bu cür cəhdlər, Güney Azərbaycan və ümumilikdə İranda yaşayan türklərin canlı, köklü və mütərəqqi kimliyini inkar etmək üçün boşa bir mübarizədir.
“Azəri” termini, indiki paniranistlər və viranşəhər ideoloqları tərəfindən yanlışlıqla Azərbaycan türklərinin dili kimi təqdim olunur, halbuki tarixi mənbələrdə bu söz yalnız bəzi dağ kəndlərində danışılan tat dilinə (təxminən Təbrizin bəzi ətraf kəndlərində) işarə edir. Tat dili nə Azərbaycan əhalisinin dili olmuşdur, nə də türkcə ilə fonetik, morfoloji və ya leksik bir bağlılığı vardır.
Azərbaycan türkcəsi nə zorla gətirilmiş, nə də xaricdən idxal olunmuş bir dildir. Əksinə, bu dilin qatları Orta Asiyadan, Qafqazdan və qədim Turan sivilizasiyalarından miras qalmış köklərlə zəngindir. Zərdüştün Gathalarında, məsələn “Aşi”, “Yene”, “Taka”, “Bara”, “Ör” kimi sözlər, qədim türkcə ilə uyğunluq təşkil edir. Dilçilərdən Dr. Əmir Nisar Nobəri kimi araşdırmaçılar, Avesta mətnlərində yüzlərlə türkcə fel və sözün izini tapmışdırlar.
Persepolis, Şuş və digər qədim mərkəzlərdə tapılmış yazılı daş lövhələrdə “Ok Satar”, “Qızıl Bunda”, “Uşuru”, “Deyr Uta” kimi söz və adlar göstərir ki, bu ərazilərdə türkcəyə məxsus izlər olmuşdur və fars dili ilə heç bir uyğunluğu yoxdur. Anubanini, Siğindil, Razliq və Neştəban kimi yazılarda yer alan türkcə sözlər sübut edir ki, türklər bu bölgədə İslamdan əvvəlki dövrlərdə yaşamış və öz izlərini qoymuşlar. Bu yazılar, İran ərazisində öz növündə ən qədim yazılı abidələr sayılır və hətta Bisutun kitabəsi Daranın göstərişi ilə bu qədim yazılardan təqlid edilərək hazırlanmışdır.
Sümerlər, Elamlılar, Hurrilər, Aratta, Qutilər, Kassilər, Lulu və Urartu, İskitlər, Mannalılar, Kaspi tayfaları – hamısı agqlütinativ dillərdə danışırdılar və bu dillər ümumiyyətlə türkcə ilə eyni ailəyə aiddir. Xüsusilə Sümer, Elam və Mannalılar bölgədə ilk dövlətləri quran xalqlar olmuşdur. Bu tarix, türklərin və türkcənin bölgədə qədim və yerli bir element olduğunu açıq şəkildə sübut edir.
Türkcə ədəbiyyat, folklor və musiqinin zəngin və geniş mirası bu xalqın kimliyini və dəyərlərini min illər boyu yaşatmışdır. Dədə Qorqud dastanından tutmuş, Həsənoğlu, Nəsimi, Qazi Bürhanəddin, Xətai, Füzuli kimi şairlərin yaratdıqları əsərlər, türk millətinin dil və ruh birliyinin sübutudur. Füzulinin divanı dəfələrlə Təbrizdə nəşr edilsə də, onun bir misrasına belə dərsliklərdə yer verilməməsi, sistemli mədəni soyqırımın bariz nümunəsidir.
Cənubi Azərbaycanın Səhib Təbrizi, Qövs Təbrizi, Emani, Nəbati, Heydici, Təlimxan Səvəi, Mə’zunxan Qaşqayi, Mə’cəz, Sahir, Səhənd, Həddad, Kərimi və ən nəhayət, Şəhriyar kimi nəhəng söz ustaları, türkcəni təkcə ədəbiyyatda yox, ruh və mədəniyyətin özündə yaşatmışlar. Bu adları görməzdən gəlmək, tarixə qarşı ədalətsizlikdir!
“Divanü Lüğat-it-Türk”, “Qutadğu Bilig”, “Nəhcül-Fəraidis”, “Ütbətül-Həqayiq”, Əlişir Nəvainin əsərləri bu mədəni zəncirin parlaq həlqələridir.
Yaxın dövrdə Şimali Azərbaycandan Axundzadə, Sabir, Cəlil Məmmədquluzadə, Hüseyn Cavid, Cəfər Cabbarlı, Bəxtiyar Vahabzadə, Səməd Vurğun kimi aydınlar bu ədəbiyyatı yeni bir mərhələyə çıxarmışlar.
Türkiyədə YUNUS ƏMRƏ, YAŞAR KƏMAL, ORHAN PAMUK, NƏZİM HİKMƏT və ƏZİZ NƏSİN kimi ustadlar türkcə ədəbiyyatı dünya səviyyəsinə daşıyaraq bütün türklərin qüruruna çevrilmişlər.
Tarixi, mədəniyyəti, folkloru və ədəbiyyatı bu qədər zəngin və canlı olan bir xalqı, sözlük tərtib edən bir viranşəhər yazarın cəfəng fikirləri ilə inkar etmək mümkün deyil!
Biz Azərbaycan türkləri, min illərin dərinliyindən boy verən bir dilin varisləriyik və onu qürurla gələcəyə daşıyırıq. Heç bir saxtakarlıq, heç bir viranşəhər ideologiyası, bu dili və bu kimliyi tarix yaddaşımızdan silə bilməz.
Həsən Ənvəri və onun kimi köhnəlmiş viranşəhərçi paniranistlər, əgər azca vicdan, elm və ədəbiyyat şərəfi daşısaydılar, Pəhləvi rasizminin çürümüş fikirlərini təkrarlamaq əvəzinə, Türk millətinin mədəni və sivilizasiya böyüklüyü qarşısında baş əyərdilər.
Sözümüzü ustad Şəhriyarın bu müdrik misrası ilə tamamlayırıq:
Türkün dili tək sevimli, istəkli dil olmaz
Özgə dilə qatsan, bu əsil dil əsil olmaz
Müəllif: İ. Yusifoğlu
