İqlim Dəyişikliyi və Qadınların Görünməyən Əzabı: Qvatemalalı Qadınların Mübarizəsi

İqlim dəyişikliyi təkcə ərimiş buzlaqlar, quraqlıq və yüksələn dəniz səviyyələrindən ibarət deyil. O, eyni zamanda cəmiyyətin ən həssas təbəqələrinin, xüsusilə də qadınların və qız uşaqlarının həyatını alt-üst edən bir sosial böhrandır. Dünyanın ən iqlim-həssas ölkələrindən biri olan Qvatemala bu reallığın acı nümunəsidir.

Əvvəllər may ayında stabil başlayan yağış mövsümü indi qeyri-müəyyən vaxta keçib. Yağıntılar ya çox gecikərək quraqlığa səbəb olur, ya da gəldikdə həddindən artıq intensiv olub torpaqları su altında qoyur, məhsulları məhv edir. Bu qeyri-sabit iqlim şəraiti kənd təsərrüfatına əsaslanan milyonlarla insanın həyatını təhlükəyə atır.

Bu iqlim fəlakətinin ən ağır zərbəsi isə qadınların çiyinlərinə düşür. Onlar iqtisadi və sosial cəhətdən kişilərdən daha həssas olduqları üçün iqlim dəyişikliyi gender bərabərsizliyini daha da dərinləşdirir.

Torpaqların Çöküşü, Ailələrin Dağılması və İkiqat Yük
Qvatemala kimi kənd təsərrüfatına əsaslanan ölkələrdə torpağın məhsuldarlığını itirməsi demək, dolayı yolla ailələrin çörək qazanmaq imkanlarının yox olması deməkdir. Məhsulların məhvi, quraqlıq və daşqınlar minlərlə insanı başqa şəhərlərə, hətta başqa ölkələrə getməyə məcbur edir.

Lakin burada gender əsaslı bir fərq var: Kişilər çox vaxt miqrasiya edən tərəf olur. Onlar iş tapmaq ümidi ilə ailələrini geridə qoyaraq başqa regionlara və ya ölkələrə gedirlər. Bu isə o deməkdir ki, qadınlar eyni anda həm ailənin dolanışığını təmin etməli, həm də təkbaşına ev təsərrüfatını idarə etməlidir.

Bu fenomen artıq Qvatemalanın kənd icmaları üçün adi hala çevrilib:

Ev təsərrüfatını idarə etmək: Qadınlar həm evin qorunmasına, həm də uşaqların böyüdülməsinə məsuliyyət daşıyırlar.
Maliyyə yükü: Kişilər başqa yerlərdə iş tapıb pul göndərənə qədər, qadınlar özləri üçün dolanışıq yolları tapmağa məcburdurlar.
Təhsil və səhiyyə imkanlarının məhdudluğu: Qvatemalanın kənd bölgələrində yaşayan qadınların əksəriyyəti kifayət qədər təhsil almamış, iqtisadi və sosial hüquqları isə məhdudlaşdırılmışdır. Onlar ən həssas qrup olaraq, həm fiziki, həm də iqtisadi baxımdan daha çox risk altında qalırlar.
Məsələ yalnız iqtisadi yoxsulluq deyil – qadınlar həm də hüquqi və sosial baxımdan daha zəif mövqedədirlər. Onların çoxunun torpağa mülkiyyət hüququ yoxdur, kredit resurslarına çıxışları məhduddur, siyasət və qərarvermə proseslərində isə demək olar ki, heç bir rola malik deyillər.

Qlobal Miqrasiya və İqlim Qaçqınlarının Artması
İqlim dəyişikliyi dünyanın hər yerində zorakı miqrasiyanı sürətləndirir. Sidney mərkəzli İqtisadiyyat və Sülh İnstitutunun 2020-ci il hesabatına görə, iqlim dəyişikliyi 2050-ci ilə qədər 1.2 milyard insanın evlərindən köçməsinə səbəb ola bilər.

Qvatemalada bu miqrasiyanın səbəbləri kompleks olsa da, ekspertlər vurğulayırlar ki, iqlim dəyişikliyi artıq miqrasiyanı şərtləndirən əsas faktorlardan birinə çevrilib. Torpaqlar məhsuldarlığını itirdikcə, iqtisadi fürsətlər azalır və insanlar yaşamaq üçün başqa çarələr axtarmağa məcbur olurlar.

Lakin bu prosesin ən ağır yükünü qadınlar daşıyır. Çünki kişilər köç edərkən, geridə qalan qadınlar mübarizəni təkbaşına aparmalı olurlar. Bu isə onların sosial və iqtisadi gücsüzlüyünü daha da artırır.

Qadınların Gücləndirilməsi: Davamlı Həllər və İcma Dəstəyi
Bəzi beynəlxalq təşkilatlar və yerli qeyri-hökumət təşkilatları kənd qadınlarını iqtisadi cəhətdən gücləndirmək üçün müxtəlif layihələr həyata keçirirlər. Ekoloji İnkişaf və Qoruma Fondu (Foundation for Ecodevelopment and Conservation) adlı təşkilat təhsilə və qadınların liderlik bacarıqlarının inkişafına sərmayə yatırır.

Bu təşkilat kənd qadınlarına aqromeşəçilik (agroforestry) və davamlı kənd təsərrüfatı metodlarını öyrədərək, onların gəlir əldə etmələrini asanlaşdırır. Belə təşəbbüslər sayəsində qadınlar:

Öz dolanışıqlarını təmin etmək üçün torpaqdan daha səmərəli istifadə edə bilirlər.
Kənd təsərrüfatının iqlim dəyişikliklərinə uyğunlaşdırılmasını öyrənirlər.
İqtisadi və sosial baxımdan daha müstəqil olurlar.
Bu cür təşəbbüslər qadınların daha güclü olması üçün mühüm addımdır. Lakin problem təkcə kənd təsərrüfatı biliklərinin öyrədilməsi ilə həll edilə bilməz. Daha geniş dövlət və beynəlxalq siyasətlər tələb olunur ki, qadınların hüquqları qorunsun və onların iqtisadi imkanları artırılsın.

İqlim Dəyişikliyi Gender Bərabərsizliyini Dərinləşdirir
İqlim böhranı sadəcə ekoloji deyil, sosial və gender ədalətsizliyinin də güclənməsinə səbəb olan bir problemdir.

Qadınlar kənd təsərrüfatının çökməsindən ən çox zərər çəkən qruplardır.
İqtisadi çətinliklər onların sosial statusunu daha da zəiflədir.
Kişilərin miqrasiyası qadınları daha da təcrid olunmuş vəziyyətə salır.
Bu vəziyyətdən çıxış yolu qadınları iqtisadi və sosial baxımdan gücləndirməkdir. İqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparmaq istəyiriksə, biz eyni zamanda gender bərabərsizliyini də həll etməliyik.

İqlim dəyişikliyinin təsirləri ilə mübarizə apararkən qadınların rolu nəzərə alınmadan dayanıqlı həllər əldə etmək mümkün deyil. İqlim ədaləti olmadan gender ədaləti də mümkün deyil.

Qvatemalanın qadınları artıq dözüm nümayiş etdirməkdən daha artığını tələb edirlər – onlar sistemli dəyişikliyə ehtiyac duyurlar. Onlar təkcə öz ailələri üçün deyil, gələcək nəsillər üçün də mübarizə aparırlar. Çünki qadınların səsi olmadan, davamlı gələcək qurmaq mümkün deyil.

Müəllif: Viktoriya Razo

Mənbə: CNN

Azərbaycan Dilinə Tərcümə: Mədinə Məmmədova