Son onilliklər ərzində dünyamızda iqlim dəyişikliyi ən qlobal problemlərdən biri halına gəlib. İnsan fəaliyyəti nəticəsində planetimizin ortalama temperaturunun yüksəlməsi, hər tərəfdən təbii fəlakətlər, ekstremal hava şəraiti, daha güclü fırtınalar, sel və quraqlıq hadisələrinin artması artıq heç kimə sirr deyil. Bu dəyişikliklərin ən çox təsir etdiyi bölgə isə şəhərlərdir. Şəhərlər, əslində, bu dəyişikliyin birbaşa mərkəzinə çevrilib; burada həm ekologiyanın, həm də sosial həyatın təməli olan infrastruktur sistemləri, iqlim dəyişikliyi ilə sarsılır və köhnəlmiş texnologiyalar ucbatından bu dəyişikliklərə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkir.

Müasir dünyada şəhərlərin əhalisi sürətlə artır və artıq demək olar ki, qlobal əhalinin yarısından çoxu şəhərlərdə yaşayır. Bu, o deməkdir ki, şəhərlər artıq bir növ cəmiyyətin mikrokosmuna çevrilib. Belə olan halda, şəhərlərdəki infrastruktur dəyişiklikləri yalnız yerli səviyyədə deyil, bütün planetin gələcəyi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Əgər bu infrastruktur davamlı deyil və iqlim dəyişikliyinə uyğun deyil, o zaman bu yalnız şəhərin sakinlərini deyil, eyni zamanda qlobal ekosistemləri də təhdid edir.

Bəs, şəhərlər bu kritik dövrə necə uyumlu şəkildə yanaşmalıdır? Onlar iqlim dəyişikliyinə qarşı necə davamlı, dayanıqlı və eyni zamanda təhlükəsiz olmalıdırlar? Bu sualların cavablarını tapmaq, gələcəyin şəhərlərini inşa etmək üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çünki yalnız bu şəkildə, həm şəhər sakinləri, həm də şəhərlərin özü bu qlobal dəyişikliklərə qarşı möhkəm duruş sərgiləyə bilər. Bu yazıda, iqlim dəyişikliyinin şəhər infrastrukturuna olan təsirlərini daha dərindən araşdıracaq, eyni zamanda şəhərlərin bu dəyişikliklərə necə uyğunlaşa biləcəyini, bunun üçün hansı yenilikçi həllərin mövcud olduğunu və gələcəkdə dayanıqlı şəhərlərin necə formalaşacağını müzakirə edəcəyik.

Şəhərlərin Fəlakətə Yönələn Yolu

İqlim dəyişikliyi artıq şəhərlərdə və onların infrastrukturunda ciddi təsirlər göstərməkdədir. Bu təsirlər şəhərlərin əhali sıxlığı, qeyri-bərabər inkişafı və təbii resurslardan səmərəsiz istifadə nəticəsində daha da dərinləşir. İqlim dəyişikliyi ilə əlaqəli təbii fəlakətlər, artıq yalnız qlobal ekosistemi deyil, şəhər mühitindəki hər bir sahəni təhlükəyə atır. Şəhərlər, təbii hadisələrin ən çox təsir etdiyi, həmçinin bu dəyişikliklərə ən az hazırlığı olan yerlərdir. Bunun səbəbi, çox zaman şəhərlərdəki infrastrukturun iqlim dəyişikliyinə uyğun olmamaları və təbii fəlakətlərə qarşı dözümsüzlükləridir.

İstilik Adası Effektinin Dərinləşməsi

İqlim dəyişikliyi ilə əlaqədar olaraq, xüsusilə şəhərlərdə temperaturun artması müşahidə edilir. Şəhərlərin yüksək əhali sıxlığı, beton binaların çoxluğu, asfalt örtüklərin geniş yayılması və sıx nəqliyyat axınları şəhərlərin temperaturunun yüksəlməsinə səbəb olur. Bu fenomenə "istilik adası effekti" deyilir. İstilik adası, şəhər ərazisindəki temperaturun kənd və ya təbii ərazilərlə müqayisədə daha yüksək olmasıdır. Beton və asfalt günəş işığını udur, gecə saatlarında isə bu istiliyi atmosferə buraxaraq havanı daha da isidir. Bu proses, xüsusən yay aylarında daha güclü hiss edilir və yüksək temperatur şəhər sakinləri üçün bir sıra sağlamlıq problemləri yaradır.

İstilik adası effekti təkcə insan sağlamlığını təhdid etmir, həm də şəhər mühitindəki ekosistemi pozur. Yüksək temperatur, havadakı zərərli maddələrin artmasına səbəb olur. Xüsusilə yüksək ozon səviyyələri, şəhərdəki havanı çirkləndirir və bu, insanlarda müxtəlif respirator xəstəliklərə, astma və ürək-damar problemlərinə səbəb olur. Bu yüksək istilik dalğaları, yaşlılar və uşaqlar üçün daha da təhlükəli olur. Eyni zamanda, enerji istehsalına olan tələbatın artması ilə enerji istehsal edən stansiyalarda daha çox yanacaq istifadəsi və karbon qazı emissiyaları artır. Bu da öz növbəsində iqlim dəyişikliyinin daha da güclənməsinə gətirib çıxarır.

Bununla yanaşı, şəhərlərdəki yüksək temperatur, həm də su ehtiyatlarının azalmasına və artan enerji tələbatına səbəb olur. Su ehtiyatları azaldıqca, suyun qiyməti artır və şəhər sakinlərinin gündəlik həyatı çətinləşir. Şəhər rəhbərləri bu fenomeni idarə etmək üçün soyuq rəngli dam örtükləri, yaşıllıqların artırılması və binalarda istilik izolyasiyasının təkmilləşdirilməsi kimi yeni yanaşmalar tətbiq edirlər. Lakin bu yanaşmaların təsiri hələ də məhduddur və bir çox ekspertin fikrincə davamlı həllər tapılmadan şəhərlərin istilik adası effekti problemi daha da ağırlaşacaq.

Yağışların Artması və Kanalizasiya Problemi

Şəhərlərdə, xüsusilə qlobal istiləşmə ilə əlaqədar olaraq, yağışların miqdarı da artmağa başlayıb. Bu fenomen, şəhərlərin kanalizasiya sistemlərinin qeyri-kafiliyini daha da dərinləşdirir. Yağışların çoxalması, şəhərlərdəki köhnəlmiş kanalizasiya və drenaj sistemlərinin yükünü artırır. Bəzi şəhərlərdə bu sistemlər artıq iqlim dəyişikliyinə uyğun gəlmir, çünki onlar əvvəlki illərdəki yağış normallarına görə planlaşdırılıb. Lakin son illərdə qeyri-adi yağışlar, daşqınlar və sel hadisələri şəhərlərin bu köhnəlmiş infrastruktura qarşı çox zəif olduğunu göstərdi.

Yağışların artması, kanalizasiya sistemlərinin tıxanmasına və suyun şəhər yollarına axmasına da səbəb olur. Bu da yalnız şəhərin ümumi estetik görünüşünü pozmaqla kifayətlənmir, həm də iqtisadi və sosial fəsadlar yaradır. Daşqınlar zamanı həm şəhər əraziləri, həm də yaşayış sahələri su altında qalır, və nəticədə böyük maddi zərərlər meydana çıxır. Həmçinin, yağışlı mövsümdə binaların içərisinə suyun girməsi, evlərin və iş yerlərinin ciddi şəkildə zədələnməsinə səbəb olur. Bu növ təbii fəlakətlər, şəhər sakinlərinin həyat keyfiyyətini aşağı salır, iş yerləri və iqtisadi fəaliyyətləri pozur.

İnfrastrukturun köhnəlməsi və qeyri-kafi kanalizasiya sistemi, şəhər rəhbərləri və yerli hakimiyyət orqanlarının diqqətini cəlb etməyə başlamışdır. Bu problem, yalnız kanalizasiya sistemlərinin təkmilləşdirilməsi ilə həll edilə bilməz. Şəhərlərdəki yağış suyunun toplanması və təkrar istifadəsi üçün yeni həll yolları və texnologiyalar inkişaf etdirilməlidir. Ən əsası isə, şəhər planlamasında iqlimə uyğun yanaşmaların tətbiq edilməsi vacibdir. Bu, həm şəhər infrastrukturunun bərpasını, həm də yeni tikililərin daha dayanıqlı və təbii fəlakətlərə qarşı dayanıqlı olmasını təmin edə bilər.

Quraqlıq və Su Ehtiyatlarının Azalması

Bütün bu təbii fəlakətlər, yalnız şəhərlərin binalarını və infrastrukturunu zədələməkdən ibarət deyil. İqlim dəyişikliyi, həmçinin su ehtiyatlarının azalmasına da səbəb olur. Quraqlıq, xüsusilə tropik və ekvatorial regionlardakı şəhərlərdə su təchizatına ciddi təhdid yaradır. Su mənbələrinin tükənməsi və suyun təmizlənməsi proseslərinin səmərəsizliyi, artıq şəhərlərdə içməli suyun çatışmazlığına gətirib çıxarır.

Şəhərlərin əksəriyyəti, artıq mövcud su resurslarını mütəmadi olaraq istehlak edir və su ehtiyatlarını qorumağa çalışır. Ancaq iqlim dəyişikliyi ilə bağlı bu ehtiyatların azaldığı bir şəraitdə şəhərlərdə su təminatını davamlı şəkildə təmin etmək getdikcə çətinləşir. Quraqlıq vəziyyəti, xüsusilə kənd təsərrüfatı və sənaye sahələrində suya olan tələbatı artırdıqca, şəhər sakinlərinin gündəlik həyatına mənfi təsir göstərir.

Quraqlığın nəticəsi olaraq, təmiz suyun qiyməti artır, suyun bölgələrə bərabər paylanması daha da çətinləşir və bu da sosial qeyri-bərabərliyin dərinləşməsinə səbəb olur. Bu həm də gələcəkdəki insan həyatına və ətraf mühitə daha çox təhdid yaradır. Şəhərlərin bu problemi həll etməsi üçün suyun daha səmərəli istifadəsini təmin edən texnologiyalar tətbiq edilməli və şəhər planlamasında su ehtiyatlarının qorunması prioritet halına gətirilməlidir.

Şəhərlərdəki Artan Sıxlıq və Ekstremal Tədbirlər Ehtiyacı

Bütün bu məsələlərin birləşməsi, şəhərlərdə artan sıxlıq və resursların qeyri-bərabər paylanması ilə birləşərək daha da ciddi problemlər yaradır. İnsanların şəhərlərə köçməsi, sənaye inkişafı və urbanizasiya, şəhərlərin infrastruktura olan tələblərini daha da artırır. Bu, şəhərlərin sosial və iqtisadi qeyri-bərabərliyin daha da dərinləşməsinə, daha çox tıxaclar və resurs çatışmazlıqlarına səbəb olur.

Artan əhali sıxlığı, şəhər nəqliyyatının sıxlığını artırır və bununla yanaşı, enerjiyə olan tələbatı artırır. Bu da şəhərin mövcud enerji şəbəkəsini daha çox yükləyir və nəticədə enerji kəsilmələri və hava çirklənməsi ilə üzləşirik. Şəhərlər, bütün bu problemləri həll etmək və ekstremal iqlim şəraitinə qarşı hazırlıqlı olmaq üçün çox daha dayanıqlı, sosial baxımdan bərabər və texnoloji baxımdan müasir olmalıdır.

Gələcəyin şəhərləri, bu fəlakətlərin qarşısını almaq və ya təsirlərini azaltmaq üçün yalnız texnoloji həllər deyil, həm də sosial yanaşmalarla təchiz olunmalıdır. İqlim dəyişikliyi ilə mübarizə, yalnız şəhər infrastrukturlarının inkişafını deyil, eyni zamanda şəhər sakinlərinin bu dəyişikliklərə necə adaptasiya olacağını da müəyyən edir. Bu, həm ekoloji, həm sosial, həm də iqtisadi bir məsələdir və gələcəyin şəhərlərinin daha təhlükəsiz və dayanıqlı olması üçün ciddi addımlar atılmalıdır.

Fatimə Mərdanlı//EDnews