Vəbanın İnsanlığa 10 Faydası

Sağlamlıq 15:40 28.11.2024

Tarixin qaranlıq səhifələrindən biri olan vəba epidemiyaları, insanlığın ən ağır sınaqlarından biri kimi yadda qalıb. Amma bu qlobal fəlakətlər yalnız itkilər gətirmədi; eyni zamanda, insan iradəsinin sınandığı, bəşəriyyətin inkişaf etdiyi dövrlər oldu. Əsrlər boyu təmizlənməyən küçələrdə baş qaldıran vəba, şəhər planlamasını dəyişdi; adi insanları elmi yeniliklərin ön sıralarına çəkdi və hətta bugünkü gigiyena standartlarının təməlini qoydu. Bəlkə də bu faciələr olmasaydı, nə tibbdə bu qədər tərəqqi olardı, nə də səhiyyə sistemləri bu qədər güclü formalaşardı.

Maraqlıdır ki, vəbanın izləri yalnız tarix kitablarında qalmayıb – bugünkü dünyada da təsirini hiss edirik. COVID-19 pandemiyası bir daha sübut etdi ki, epidemiyaların gətirdiyi dərslər unudulmamalıdır. İndi gəlin, optimizm prizmasından baxaraq vəbanın insanlığa qatdığı xüsusiyyətləri araşdıraq. Bu hekayədə qorxu ilə mübarizədən doğan güc, elm ilə qucaqlaşan ümid və bəşəriyyətin inkişafına aparan yeniliklər var.

Dünyanın İlk Karantin Tədbirləri
Qara Vəba (1347-1351) dövründə Venesiya şəhərində gəmilərin 40 gün limana yaxınlaşmasına icazə verilmədi. “Quaranta giorni” (italyanca 40 gün) sözündən gələn karantin anlayışı, yoluxucu xəstəliklərin qarşısını almağın effektiv yolu kimi qəbul edildi. Bu tədbir, yalnız o dövrün deyil, müasir pandemiya idarəetməsinin də əsasını qoydu. COVID-19 pandemiyasında tətbiq olunan karantin rejimi də bu anlayışdan doğmuşdur. Karantin tədbirləri xəstəliklərə qarşı kollektiv müdafiənin ilk praktiki nümunəsi oldu.

Əhali İtkisi və Sosial-İqtisadi Dəyişikliklər
Vəba Avropanın əhalisinin təxminən yarısını məhv etdi. Belə bir itki işçi qüvvəsinin azalmasına səbəb oldu və əmək haqqını artırdı. Bu dövrdə feodal münasibətlər zəifləyərək kapitalizmə keçid başladı. İnsanlar yeni ixtiralara ehtiyac duyduğu üçün azalan işçi qüvvəsi məhsuldarlığı artırmaq üçün texnoloji tərəqqini sürətləndirdi. Məsələn, kənd təsərrüfatında mexaniki alətlərdən istifadə genişləndi və ən əsası, sənaye inqilabının əsası qoyuldu.

Gigiyena Anlayışının Formalaşması
Vəba epidemiyası şəxsi və ictimai gigiyenanın önəmini göstərdi. Orta əsrlərdə küçələr zibil və tullantılarla dolu idi, bu da xəstəliklərin sürətlə yayılmasına səbəb olurdu. Xüsusilə Londonun Böyük Vəbası (1665) zamanı şəhərin təmizlənməsi üçün ciddi tədbirlər görüldü. Daha sonra 19-cu əsrdə kanalizasiya sistemlərinin qurulması və ictimai su mənbələrinin yaradılması gigiyenik şəraitin yaxşılaşdırılmasına təkan verdi. Əlləri yumaq və təmizliyi qorumaq kimi vərdişlər isə sadəcə fərdi gigiyena deyil, ictimai sağlamlıq mədəniyyətinə çevrildi.

Tibbi Maskaların Yaranması və Gigiyenik İnnovasiyalar
Vəba həkimlərinin taxdığı uzun dimdikli maskalar içərisinə ətirli bitkilər qoyulurdu ki, "pis hava"nın (miasma nəzəriyyəsi) qarşısı alınsın. Bu maskalar əslində mikroorqanizmlərdən qorunmasa da, gigiyena anlayışını irəli apardı. Müasir tibbi maskaların və qoruyucu geyimlərin konsepsiyası məhz buradan qaynaqlanır. Tibbi texnologiyanın təməli olan bu maskalar, insanları xəstəlikdən qorumaq üçün gigiyenik vasitələrin vacibliyini sübut etdi.

Şəhər Planlaması və Sanitariya Dəyişiklikləri
Vəba epidemiyaları şəhərlərin infrastrukturunda dəyişikliklərə səbəb oldu. London və Parisdə küçələr genişləndirildi, şəhərlərdəki zibillərin toplanması üçün xüsusi sistemlər yaradıldı. Baron Haussmann’ın 19-cu əsrdə Parisdə həyata keçirdiyi şəhər yenidənqurma layihələri vəba ilə mübarizə aparmaq məqsədini güdürdü. Bu dəyişikliklər təkcə estetik yox, həm də sanitariya üçün idi: təmiz su təchizatı, kanalizasiya sistemləri və havanın təmizlənməsi.

Dini və Fəlsəfi Təkamül
Vəba zamanı insanlar xəstəliyi ilahi cəza kimi qəbul edirdi. Kilsələrdə keçirilən dualar və tövbə mərasimləri artırdı. Bəzi insanlar dini qurumlara daha da bağlandı, digərləri isə onların bu faciələr qarşısında acizliyini görərək inancını itirdi. Bu ikili münasibət Avropada Reformasiya Hərəkatını sürətləndirdi ki, bu da dini inancın daha çox fərdi məsuliyyətlə əlaqələndirilməsinə səbəb oldu.

Mədəniyyət və Ədəbiyyatda Yeni Mövzular

Vəba epidemiyaları incəsənət və ədəbiyyatda insan faciəsinin təsvirinə geniş yer verdi. Giovanni Bokkasionun "Dekameron" əsəri vəba dövründə insanların qaçışını və yaşamaq üçün mübarizəsini göstərir. Bu, xəstəliklərin insan təbiətinə təsirini dərin şəkildə əks etdirən ilk əsərlərdən biridir. Albert Kamyunun "Vəba" romanı isə 20-ci əsrdə oxuculara vəbanın fəlsəfi və psixoloji təsirini çatdırdı.

Tibbi Elmin İnkişafı

Vəbanın səbəbkarı olan Yersinia pestis bakteriyası 19-cu əsrdə kəşf edildi. Bu kəşf mikrobiologiyanın inkişafına və xəstəliklərin mikroorqanizmlər vasitəsilə yayılmasının başa düşülməsinə gətirib çıxardı. Elmi yanaşma təkcə vəbanı öyrənmədi, həm də peyvəndlər, antibiotiklər və digər tibbi innovasiyaların təməlini qoydu.

 

Qloballaşmanın İlk Nəticələri

Orta əsrlərdə İpək Yolu ilə yayılan vəba, qloballaşmanın ilkin neqativ təsirlərini göstərdi. Ticarət yolları yalnız iqtisadiyyatı deyil, həm də xəstəlikləri qitədən qitəyə daşıdı. Müasir dövrdə  COVID-19 pandemiyası da bizə qloballaşmanın həm imkanlarını, həm də təhlükələrini xatırlatdı.

Kollektiv Yaddaş və Səhiyyə Sistemlərinin Təməli

Vəba insanlara kollektiv mübarizənin vacibliyini öyrətdi. Müasir səhiyyə sistemləri, xəstəliklərin monitorinqi və peyvəndlərin inkişafı kimi tədbirlər vəba epidemiyalarından qazanılan təcrübələr üzərində qurulub. Bəşəriyyət hər bir faciədən daha güclü çıxaraq, indiki pandemiya şəraitinə hazırlıqlı olmağı öyrəndi.

Vəba epidemiyaları insanlıq tarixində yalnız faciə və ölüm gətirən sınaqlar kimi yadda qalmadı. Bu qlobal fəlakətlər, paradoksal olaraq, bəşəriyyətin daha güclü və dayanıqlı bir cəmiyyət qurmağına təkan verdi. Keçmişdəki çətinliklərdən yaranan yeniliklər və dərslər bu günümüzün əsas sütunlarını təşkil edir.

Vəbanın tarixi bizə bir həqiqəti xatırladır: hər faciə insan iradəsini sınayır, amma eyni zamanda bizi daha müdrik, daha güclü və birlikdə yaşamağa daha uyğun hala gətirir. Faciələrdən çıxan dərsləri unutmayıb gələcək nəsillərə sağlam, təhlükəsiz və dayanıqlı bir dünya qurmaq əcdadlarımız tərəfindən  bizə əmanət edilən missiyadır.

EDnews

Prezident İlham Əliyevə  “Qarabağın fatehi” dedilər

Xəbər xətti

Makron İrandan nüvə proqramının sülh xarakterinə dair zəmanətlər tələb edib
16:35 21.06.2025
Dəb Necə Siyasiləşir?
15:52 21.06.2025
"Mərakeş azad edilmiş ərazilərin bərpasına investisiya yatırmaqda maraqlıdır"
15:27 21.06.2025
"Gözlətdiyim üçün üzr istəyirəm"
15:21 21.06.2025
Niyə mən 2018-ci ildə “Qarabağ Ermənistandır!” dedim? - Paşinyan İZAH ETDİ
15:00 21.06.2025
MEDİA 17 qəzetə pul ayırdı - Siyahı
14:56 21.06.2025
BTQ Dənizaşırı ərazilərdə internetin vəziyyətinə dair araşdırma aparıb zəif sürət, yüksək qiymət
14:41 21.06.2025
ABŞ və Aİ Xameneiyə əvəz axtarır
14:38 21.06.2025
"Azərbaycanda əyləncə turizmi yeni iş yerləri və investisiya imkanları yarada bilər"
14:35 21.06.2025
İsrail İranın Qum şəhərinə zərbələr endirib
14:31 21.06.2025
İsrail Şirazda hərbi mərkəzi "vurdu"
14:28 21.06.2025
"İqlim böhranı ilə mübarizəni pulsuz qoymaq cəhdləri uzaqgörən yanaşma deyil"
14:09 21.06.2025
Çinin 740-dan çox vətəndaşı İrandan Azərbaycana təxliyə edilib
13:31 21.06.2025
İstanbulda İƏT Xarici İşlər Nazirləri Şurasının qapalı iclası keçiriləcək
13:20 21.06.2025
“Polis haqqında” qanuna təklif edilən dəyişiklik qəbul olundu
12:39 21.06.2025
Ermənilər Üzeyir Hacıbəylini niyə öldürmək istəmişdilər?
12:08 21.06.2025
Bu gün Bakıda ilk dəfə UFC turniri keçiriləcək
11:40 21.06.2025
Efiopiyada "ASAN xidmət" açılıb
09:49 21.06.2025
Xərçəngə qarşı qidalar: Onkoloji xəstəlik riskini azaldan SƏKKİZ məhsul
09:33 21.06.2025
FIFA Klublararası Dünya Çempionatı: Pley-offun ilk iştirakçıları bəlli olub
08:21 21.06.2025
İran ABŞ-yə Yaxın Şərqdəki hərbçiləri ilə bağlı xəbərdarlıq edib
05:16 21.06.2025
" Bizim İran İslam Respublikası qarşısında hərbi öhdəliyimiz yoxdur "
18:03 20.06.2025
"İrəliləyişimiz sistemli inkişafın nəticəsidir"
16:44 20.06.2025
" Təhlükəli istiləşmədən yayınmaq üçün cəmi bir neçə ilimiz qalıb"
16:39 20.06.2025
“Abzas Media” işi üzrə həbs olunan şəxslərə hökm oxunub
16:25 20.06.2025
Ceyhun Bayramov və Kaya Kallas İsrail-İran qarşıdurmasını müzakirə edib
15:27 20.06.2025
Orban Ukraynanı Aİ-də görməyi niyə istəmir?
15:24 20.06.2025
Süfrənin Diplomatiyası: Qida və Qlobal Ayrı-Seçkilik
15:00 20.06.2025
"Xəzər regionu üzərində nüvə təhlükəsi yaranıb"
14:43 20.06.2025
ADA böyüyəcək
14:32 20.06.2025
İlham Əliyev UFC-nin prezidentini qəbul etdi
14:30 20.06.2025
Aprel döyüşləri zamanı Ermənistan tərəfindən hərbi əməliyyatlara rəhbərlik etmiş generalların adları məhkəmədə açıqlanıb
14:24 20.06.2025
İsrailin 50 qırıcı təyyarəsi Tehranı bombaladı
14:18 20.06.2025
Qax rayonunun icra başçısına qarşı əməliyyat keçirildi
14:09 20.06.2025
"Müharibəyə son qoymağın yeganə yolu atəşkəsdir"
14:02 20.06.2025
Azərbaycan Çin ilə “Kəmər və Yol” üzrə Əməkdaşlıq Planını təsdiq edib
13:48 20.06.2025
Paşinyan Türkiyədə səfərdədir
13:14 20.06.2025
Azərbaycan güləşçisi dopinqə görə diskvalifikasiya edildi
12:49 20.06.2025
"Sülh müqaviləsini dərhal imzalamağa hazırıq"
12:28 20.06.2025
"Səs mənimdir,sözlər yox" - Süni intellektin təqlid gücü və etik təhlükələr
11:47 20.06.2025
Hamısı