Ednews teleskop haqqında araşdırma yazını təqdim edir:

Keçmişdə insanlar səmaya maraq göstərmiş, hər gün çıxan və batan günəşi, gecələr görünən, gündüzlər yox olan ayı müşahidə etməyə çalışmışlar. Qədim dövrlərdə adi gözlə səma müşahidələri aparılırdısa, texnologiyanın inkişafı ilə teleskoplar bu məqsədlə istifadə edilməyə başlandı.

Teleskop - kosmik obyektlərin öyrənilməsində, həmçinin kainatdakı kosmik cisimlər arasındakı radioşüalanmanın müşahidəsində istifadə olunan optik cihazdır. Artıq teleskop sözü geniş anlamda, elektromaqnit şüalarının böyük bir sahədə dalğa uzunluğunu təyin edə bilən cihazlara verilən ümumi ad kimi başa düşülür.

İlk teleskop necə yarandı?

İlk teleskopu 1608-ci ildə hollandiyalı alim Xans Lipperşey düzəldib. Ancaq o, bu ixtirasına patent ala bilməyib. Bir çox tarixçilərin fikrincə, teleskopun ixtiraçısı Xans Lipperşeydir. Lipperşey ilk teleskopu uzun bir borunun içərisinə biri konkav (ortada yanlara nisbətən daha incədir) və digər qabarıq (ortada yanlardan daha qalın olan linza) olan iki linza yerləşdirərək qurdu. Lipperşeyin teleskopu obyektləri üç dəfə böyüdüb. Teleskop üzərində işini davam etdirən Lipperşey Hollandiya hökuməti üçün bir neçə teleskop düzəltdi və öz növbəsində böyük sərvət qazandı.

Qaliley Lipperşeyin “Hollandiya borusu” adlanan teleskopu əsasında 1609-cu ildə öz teleskopunu düzəldib. Qalileyin teleskopu Lipperşeyin teleskopundan daha böyük ölçüyə malik idi. Amma o da öz teleskopuna görə patent ala bilməyib. Bununla belə tarixçilər nədənsə, ilk teleskop ixtiraçısı kimi elə Qalileyi göstəriblər. Beləliklə, Qaliley 1609-cu ildə ilk olaraq müasir teleskopu düzəldir. Teleskop vasitəsilə Qaliley ayın səthində dağları, 1610-cu ildə isə Yupiterin 4 peykini kəşf edir. 

1800-cü ildə hansı teleskop quruldu?

Teleskop əvvəlcə FIRST (“Uzaq İnfraqırmızı və Millimetraltı Teleskop”) adlandırılmalı idi. Sonra 1800-cü ildə görünən işığa əlavə olaraq infraqırmızı şüalanmanın da olduğunu kəşf edən böyük ingilis alimi Uilyam Herşelin şərəfinə ona Herşel adının verilməsi qərara alındı.

Dünyanın ən böyük teleskopu

1781-ci ildə teleskopu ilə Uranı kəşf edən Uilyam Herşel 1789-cu ildə güzgü diametri 1,2 m olan bu günə qədər ən böyük teleskopu düzəltdi. Teleskopun güzgüsünün diametri nə qədər böyük olarsa, bir o qədər çox işıq toplana bilər, nəticədə daha aydın təsvirlər əldə edilir. Buna görə də Herşeldən sonra müxtəlif astronomlar daha böyük diametrli teleskoplar istehsal etməyə çalışdılar. Bu gün ən böyük güzgü diametrinə (10,4 m) malik teleskop İspaniyanın Kanar adalarında yerləşən Gran Telescopio Canariasdır.

Kepler Kosmik Teleskopu

Hubble-dan sonra NASA 6 mart 2009-cu ildə Kepler Kosmik Teleskopunu kosmosa buraxdı. Keplerin ilkin məqsədi qalaktikamızda Günəşdən başqa ulduzların ətrafında fırlanan planetləri kəşf etmək idi. Kepler 9 illik missiyası zamanı 2600 ekzoplanet kəşf edib. Kepler Kosmik Teleskopu sayəsində ekzoplanetlərin tədqiqi özlüyündə tədqiqat sahəsinə çevrilib.

James Webb Kosmik Teleskopu

25 dekabr 2021-ci ildə NASA tərəfindən kosmosa göndərilən James Webb Kosmik Teleskopu quraşdırıldı və elmi araşdırmalarda iştirak etməyə başladı. Hubble-dan üç dəfə böyük güzgü ilə teleskop əsasən infraqırmızı dalğa uzunluqlarında müşahidə edəcək. Bu yolla teleskop kainatın ən uzaq qalaktikalarını və ekzoplanetlərini müşahidə edə biləcək və kainatın genişlənməsinin sürətlənməsi ilə bağlı elm adamlarına mühüm məlumatlar verəcək.

Vəfa Ustayeva