Ötən həftənin əvvəlində prezident Ərdoğanın İraqa səfəri çərçivəsində Türkiyə ilə İraq arasında yol inkişafı layihəsinə dair müqavilə imzalanıb. Onun məqsədi Fars körfəzindən Türkiyəyə qədər uzanmaq və oradan da Avropa qitəsi ilə birbaşa əlaqə yaratmaqdır. Bu layihə Yeni İpək Yolu kimi qiymətləndirilir. Bəs, bu layihə yaxın gələcəkdə qlobal iqtisadiyyatda nəyi dəyişə bilər? Bu layihənin imkanları nələrdir?

İqtisadi ekspert Dr. Məhəmməd Əli İbrahim hesab edir ki, bu regiondakı ölkələrə fayda qazandırmağı bacarsa da, gələcəkdə qlobal iqtisadiyyata təkan verə biləcək bir layihə deyil:

“Əlbəttə ki, bu, “Qalibi İnkişaf Mərkəzi” kimi yaxşı layihədir, lakin beynəlxalq arenaya çox şey qatmayacaq, bildiyiniz kimi, qitədən Avropaya gedən ticarət bu cür yolla deyil, o, fəaliyyətini quruda və ya dəmir yolu vasitəsilə davam etdirəcək, buna görə də ticarətin həcmi çox məqbuldur. Lakin bütün hallarda bu iki ölkə üçün əhəmiyyəti böyükdür, yeni marşrutlar açılacaq, lakin mən düşünmürəm ki, bu, qlobal ticarətin böyük bir hissəsini cəlb edəcək, çünki hamının bildiyi kimi, bu gün konteynerlər daşıyan bir gəmi 24 min konteyner götürmək bacarığı var. Heç bir qatarın isə o qədər tutumu yoxdur. Yəni nə qədər etsə də 200 qayığı ötməyəcək. Amma bu yol ilə daşına bilən konteyner növləri var. Bunun üçün də su dəhlizinin quruya inteqrasiyası mövcud olmalıdır. Hərçənd bu yeni tikinti, yeni şəhərlərin salınması üçün üfüqlər açır və bu, şübhəsiz ki, regional ticarəti artıracaq. Hətta bu, Azərbaycanda da real inkişafa yol açacaq. Məsələn Azərbaycan vasitəsilə mövcud və planlaşdırılan ticarət yolları da bura bağlanaraq ticari əlaqələrin möhkəmlənməsinə təkan verə bilər”.

İqtisadçı ekspert və Atatürk Universitetinin Prof. Dr. Kərəm Qarabulut isə bu layihənin regionda, Azərbaycan da başda olmaqla bir çox ölkələrə fayda verəcək və əmin – amanlıq gətirəcək:

"İnkişaf Yolu Layihəsi" və ya "Yeni İpək Yolu Layihəsi" olaraq da bilinən Bəsrədən (İran körfəzi) Türkiyəyə quru və dəmir yolu əlaqəsini əhatə edən layihə həm Türkiyə, İraq və həm də 1200 km – lik əhatədə yerləşən hər bir ölkənin fayda qazanacağı bir layihədir. Bu layihə Qars-Tbilisi-Bakı və Qars-İğdır-Naxçıvan-Bakı yollarına alternativ kimi qəbul edilməməlidir. Əksinə, o yolların tamamlayıcısı kimi qəbul edilməlidir. Bu layihələr Türkiyənin Asiya ilə Avropa arasında körpü rolunu oynayan strateji mövqeyinin, regional və dünya siyasi iqtisadiyyatına tətbiqinin nəticəsidir. Bu yolların yerləşdiyi bölgələrdən birində yarana biləcək problem olduğu halda, digəri səmərəli işlədəcək və bununla da müəyyən mənada “davamlılıq” təmin olunacaq. Beləliklə, Türkiyənin Asiya və Avropa arasında əsas rolu güclənəcək. Bu, siyasi, iqtisadi və beynəlxalq təsir baxımından üstünlüklər verəcək. Çünki dəniz nəqliyyatından başqa ən təsirli inkişaf yolunun “Dəmiryolu Şəbəkəsinin qurulması” olduğunu artıq bilirik və Türkiyənin həm daxildə, həm də beynəlxalq miqyasda həyata keçirməyə çalışdığı dəmir yolu əlaqələri ilə gələcəyə dair planlar qurduğunu söyləmək olar. Təbii ki, bilmək lazımdır ki, bu cür layihələr heç bir ölkənin ziyanına vəziyyət yaratmır. Bundan əlavə, demək olar ki, Türkiyə İraq üzərindən həyata keçirəcəyi bu İnkişaf Yolu Layihəsi ilə 40 ilə yaxındır mübarizə apardığı terror problemini İraqla birlikdə aradan qaldırmağı hədəfləyir. Artıq “İnkişaf Yolu Layihəsi” adlanır. Bu yolda inkişafa və sabitliyə nail olunmaqla, ölkələr arasında əməkdaşlığı yaxşılaşdırmaqla terror təşkilatlarının yaşayış sahələri aradan qaldırılacaq".

Əkbər Novruz