Astronomlar son illərdə bəzi göy cisimlərinin zamanla kiçildiyini müşahidə ediblər. Merkuri və Ay daxil olmaqla, bəzi göy cisimləri termal soyuma nəticəsində sıxılaraq səthlərində qırışlar və yarıqlar əmələ gətirir. Bəs bu proses Yer kürəsində də baş verir?

Merkuri niyə kiçilir?

"EDnyus" xəbər verir ki, 1974-cü ildə NASA-nın "Mariner 10" missiyası Merkurinin yanından keçərkən planetin səthində kilometrlərlə uzanan dik yamaclar və yarıqlar aşkarlanıb. Daha sonra bu yarıqların Merkurinin daxili soyuduqca və sıxıldıqca meydana gəldiyi təsdiqlənib.

Bu prosesdə planetin daxili hissəsi büzüldükcə, səthi də kiçilir və "itmə fayları" adlanan tektonik strukturlar formalaşır. Açıq Universitetinin planetar geologiya professoru və Merkurinin kiçilməsini araşdıran David Roteri bu hadisəni belə izah edir:

"Bu proses yaşlandıqca qırışan alma kimidir. Fərq ondadır ki, alma quruduğu üçün büzülür, Merkuri isə daxili soyuması səbəbindən kiçilir".

Tədqiqatlar göstərir ki, Merkuridəki bu uçurumlar təxminən 3 milyard il yaşındadır, lakin 2023-cü ildə aparılan bir araşdırmaya görə, bu kiçilmə hələ də davam edir.

Ay da kiçilir

2010-cu ildə NASA alimləri Ayın da kiçildiyini aşkar edib. "Apollo" missiyalarından əldə edilən görüntüləri təhlil edən mütəxəssislər Ay səthində Merkuriyə bənzər dik yamacların olduğunu və bu yamacların müqayisə edilə biləcək dərəcədə yeni olduğunu müəyyən ediblər.

Bənzər şəkildə, Ayın daxili tədricən soyuyur və sıxılır, bu da səthində tektonik dəyişikliklərə səbəb olur.

Yer də kiçilir?

Yer kürəsi Merkuri və Ayla müqayisədə daha mürəkkəb bir sistemə malikdir. Atmosferi, daxili maqma fəaliyyəti və geoloji dövriyyəsi sayəsində tamamilə eyni proseslərə məruz qalmır.

Bununla belə, planetimizdə də bəzi dəyişikliklər müşahidə edilir. Dünya hər il kütlə itirir:

Hidrogen qazı: Yer atmosferindən hər saniyə təxminən 3 kq hidrogen qazı kosmosa qaçır. Bu, illik təxminən 95 min ton itki deməkdir.
 

Helyum qazı: Atmosferdən hər il təxminən 1.600 ton helyum itirilir.

Yer kürəsi hər il kütlə qazanır:

Kosmosdan Yerə hər gün toz və meteorit parçaları düşür. Bu, illik təxminən 40 min ton əlavə kütlə deməkdir.

Ümumi hesab:

Bütün bu amilləri nəzərə alan alimlər, Yer kürəsinin hər il təxminən 50 min ton yüngülləşdiyini hesablayıblar.

Bu rəqəm böyük görünsə də, planetimizin ümumi kütləsi ilə müqayisədə çox cüzi bir dəyişiklikdir -təxminən %0,000000000000001 qədər.

Bundan əlavə, Yer kürəsinin radiusu hər il təxminən 0,1 mm dəyişir, bu isə bir insan saçının qalınlığı qədər bir fərqə bərabərdir.

Merkuri və Ay termal soyuma nəticəsində aşkar şəkildə büzülür, səthlərində böyük yarıqlar və yamaclar əmələ gəlir. Yer kürəsində isə belə bir proses baş vermir, çünki planetimiz aktiv tektonik fəaliyyətə malikdir.

Ancaq:
* Yer hər il müəyyən miqdarda kütlə itirir (hidrogen və helyum qazlarının qaçması səbəbindən).
* Buna baxmayaraq, planetin atmosferinə kosmosdan daimi toz və meteorit düşür.
* Ümumi hesabda dünya çox az da olsa kütlə itirir, lakin bu, planetin geoloji strukturunu dəyişdirəcək səviyyədə deyil.

Yəni Merkuri və Ay kimi dramatik bir kiçilmə prosesi Yer kürəsində baş vermir.

Şahlar RUHİ