"Reqan" fəlakəti: Fransanın gizlətdiyi nüvə təcrübələri

Analitika 08:17 14.02.2025

Tarixi soyqırımıları, müstəmləkə altında saxladığı xalqlara qarşı zorakılıqlar və müxtəlif hüquq pozmaları ilə zəngin olan Fransa bu günə qədər nə bir üzrxahlıq edib, nə də kompensasiya ödəyib. Əksinə, daha azğın formada müstəmləkə ruhlu siyasətini davam etdirir. Yelisey sarayı bununla bağlı səslənən iradları qulaqardına vurub, onları görməzdən gəlib. Riyakarlıq və ikiüzlü siyasəti o həddə çatıb ki, 1915-ci ildə Osmanlı Türkiyəsi ərazisində ermənilərə qarşı qondarma soyqırımı törədildiyini iddia edir, amma şəxsən özlərinin törətdiklərini etiraf etmir.

Faciənin 65-ci ildönümü

Yeri gəlmişkən, Fransanın tarixdə törətdiyi ən böyük faciələrdən biri də müstəmləkəsi olduğu yerlərdə soyqırımılarla yanaşı, nüvə sınaqları keçirməsi və bununla ətraf mühitə ciddi ziyan vurmasıdır. Dünən də Əlcəzair xalqı faciəli günlərindən birini qeyd edib. Bu ölkədə atom bombası sınağının keçirilməsinin 65 ili tamam olub. Həmin sınaqlar yüz minlərlə insanın həyatını itirməsi, təbiətə milyonlarla ziyan dəyməsi ilə nəticələnib. Bugünlərdə Əlcəzair Prezidenti Əbdülməcid Təbbun “Opinion” fransız nəşrinə müsahibəsində bildirmişdi ki, Fransa nüvə poliqonu kimi istifadə etdiyi torpaqların zərərsizləşdirilməsi problemini həll etməli, həmçinin sınaqların keçirildiyi və materialların basdırıldığı dəqiq əraziləri Əlcəzair tərəfinə bildirməlidir. “Bu vacibdir. Nüvə poliqonlarının zərərsizləşdirilməsi məsələsi insani, mənəvi, siyasi və hərbi baxımdan məcburidir. Biz bunu amerikalılarla, ruslarla, indoneziyalılarla, çinlilərlə edə bilərdik. Lakin hesab edirik ki, Əlcəzair bunu sınaqları keçirən və materialları basdıran, dəqiq əraziləri bizə bildirməli olan Fransa ilə birlikdə etməlidir", - deyə Ə.Təbbun qeyd edib.

"Qərbi Səhra məsələsinə gəlincə, prezident Makronu xəbərdar etdim: Siz ciddi səhv edirsiniz! Tozu xalçanın altına süpürmək lazım deyil, bu məsələləri birdəfəlik həll etmək lazımdır", - deyə o vurğulayıb.

"Yelisey"  susur

Makron hakimiyyəti isə cavab verməyə tələsmir. Bu gün Yelisey sarayı qarşısında əsas tələb ondan ibarətdir ki, Əlcəzairdə törədilmiş nüvə cinayətlərinə görə tam məsuliyyətini rəsmən etiraf etməlidir. Nüvə partlayışlarının qurbanlarına və onların ailələrinə qarşı yaşadıqları faciəyə uyğun ədalət nümayiş etdirməsi də bu tələblər sırasındadır. Ən dəhşətlisi odur ki, nüvə sınaqlarını Böyük Səhra ərazisində keçirən zaman yerli əhaliyə heç bir xəbərdarlıq edilməyib, onların təhlükəsizliyi üçün heç bir tədbir görülməyib.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, atom bombalarının atıldığı səhrada yaranan tufanlar radioaktiv tullantıları əhalinin sıx məskunlaşdığı şimal bölgələrinə aparır. Hətta 2021-ci ilin fevralında Aralıq dənizini keçən və Fransanın cənub səmalarını narıncı rəngə boyayan radioaktiv tullantılar qeydə alınıb.

Fransanın  törətdiyi ən ağır cinayətlərdən biri

Əlcəzairin cənubunda aparılan nüvə təcrübələri Fransanın 132 illik işğalı dövründə törətdiyi ən ağır cinayətlərdən biridir. 13 fevral 1960-cı ildə Əlcəzairin Reqan şəhəri yaxınlığındakı "Səhra Hərbi Təcrübələr Mərkəzi"ndə (CSEM) ilk atom bombasını partladaraq Fransa nüvə dövləti statusu qazandı. "Mavi siçovul" adlanan 70 kt gücündə olan bomba Xirosimaya atılan bombadan dörd dəfə çox enerji yaydı. İkinci bomba olan 5 kt gücündəki "Ağ siçovul" bir neçə ay sonra, 1960-cı il aprelin 1-də partladıldı. 5 kt-dən az gücü olan "Qırmızı siçovul" 1960-cı il dekabrın 27-də, oxşar gücdə olan "Yaşıl siçovul" isə 1961-ci il aprelin 25-də partladıldı. Fransa ümumilikdə Əlcəzairin Reqan və Hoqqar bölgələrində 17 atmosfer və yeraltı nüvə sınağı həyata keçirdi. Bu sınaqlar 1960-1967-ci illər arasında aparıldı və doqquz sınaq Əlcəzairin müstəqillik qazanmasından sonra həyata keçirildi (Əlcəzair 1830-cu ildən 1962-ci ilə qədər Fransanın müstəmləkəsi olub). Silahlanma Rəsədxanasının direktoru Patris Buverin fikrincə, keçmiş prezident Şarl de Qoll Səhranı sınaq meydanı kimi saxlamaq üçün onu Əlcəzairdən təcrid etməyə ümid edirdi. Lakin Fransanın nüvə ambisiyalarına Əlcəzairin müstəqillik müharibəsi mane oldu. Sınaqlar insanları, heyvanları və bitkiləri məhv edib və Əlcəzairin yüz minlərlə kvadrat kilometr ərazisini və başqa bölgələri çirkləndirib. Radioaktiv tullantılar təkcə səhrada deyil, Afrika və Aralıq dənizində də yayılıb.

Nüvə partlayışları 42 mindən çox əlcəzairliyə təsir göstərib 

Sınaqların nəticələrini tədqiq edən ekspertlər nüvə partlayışlarının 42 mindən çox əlcəzairliyə birbaşa təsir etdiyini təxmin ediblər. Rəsmi statistikaya görə, ümumilikdə 2 milyondan çox insan sezium və uranın çirkləndirməsindən ölüb. Əlcəzairin qərbindəki Oran Universitetinin nüvə fizikası professoru və Əlcəzairdə Yaddaşın Qorunması Komissiyasının üzvü Abdul Kadhim əl-Abudi qurbanların sayını 60 min nəfər qiymətləndirir. Le Journal de l'Afrique qeyd edir ki, nüvə sınaqları təkcə Əlcəzairin deyil, həm də Malinin əhalisini ciddi şüalanmaya məruz qoyub.

Yeri gəlmişkən, Əlcəzairdəki nüvə sınaqları haqqında daha ətraflı məlumatı dünya yalnız 2014-cü ildə, Fransa Müdafiə Nazirliyi Nüvə Sınaqları Veteranları Milli Assosiasiyasının məhkəmə iddialarının fonunda təxminən 60 sənədi məxfilikdən çıxaranda öyrənib. Bununla belə, fransalı nüvə eksperti Bruno Bariyo qeyd edir ki, çox sənəd çatışmır: "Əgər biz həqiqəti öyrənmək istəyiriksə, fransız ordusunun sənədlərindən "Məxfi" qrifinin götürülməsi prinsipinin özü dəyişdirilməlidir". Məxfilikdən çıxarılmış sənədlər arasında ilk sınaqdan 13 gün sonra tərtib edilmiş xəritə var idi. Onda İspaniyanın cənub sahillərindən Çada, Şimali Afrikanın qərb hissəsindən Siciliyaya qədər əraziyə yayılmış radioaktiv bulud qeyd edilmişdi. Havanın çirklənməsindən əlavə, suyun tərkibinin dəyişməsi də qeydə alınıb. 1966-cı ildə fransız hərbçiləri poliqonları tərk etdikdən sonra nüvə tullantılarını və avadanlığı qumda basdırıblar. Basdırılma yerləri naməlum qalıb, ona görə də toksik qalıqlar və zibil hələ də ekologiyaya və sağlamlığa ciddi ziyan vurur.

Bəli, tarixi faktdır ki, Fransa Əlcəzairdə dəhşətli soyqırımıları, faciələr törədib. Lakin keçmişindən utanmayan Fransa bunu nəinki etiraf etmir, hətta başqa ölkələrə iradlar tutur. Lakin unudurlar ki, tarix tarixdir və törətdikləri alınlarındakı gizlədilməsi mümkün olmayan qara ləkələrdir.

“Xatirələr işığında Heydər Əliyev” -in təqdimatı keçirildi

Xəbər xətti

QHT Agentliyi layihələrin icrasını 100 ballıq şkala ilə qiymətləndirəcək
14:26 06.05.2025
Kürdə suyun səviyyəsi artdı
12:32 06.05.2025
İlham Əliyev Belarusu Azərbaycanda keçiriləcək Dünya Şəhərsalma Forumunda iştiraka dəvət edib
12:28 06.05.2025
Sabah 28 dərəcə isti olacaq
12:25 06.05.2025
Ruben Vardanyanın cinayət işi üzrə məhkəmə davam edir
12:20 06.05.2025
Bakıda kibertəhlükəsizlik konfransı keçiriləcək
12:18 06.05.2025
Yuxuda bayquş görmək nə deməkdir? - Həqiqətənmi bədbəxtlik gətirir?
11:59 06.05.2025
İncilin əvvəllər məlum olmayan fraqmenti tapıldı
11:46 06.05.2025
Belarusun Baş naziri Zəfər parkını ziyarət edib
11:43 06.05.2025
Macarıstan şirkətləri əczaçılıq üzrə azərbaycanlı istehsalçılarla danışıqlar aparır
11:42 06.05.2025
Rusiya Müdafiə Nazirliyi: Ukraynadan buraxılan 100-dən çox PUA məhv edilib
11:39 06.05.2025
Nyu-Yorkda Fələstin tərəfdarları etiraz aksiyası keçirib
11:36 06.05.2025
Bakıda Beynəlxalq Aqrar İnnovasiya Forumu təşkil olunacaq
11:32 06.05.2025
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Belarusun Baş nazirini qəbul edib
11:31 06.05.2025
1167-ci gün: Rusiya Ukraynanın itkilərini yenilədi
11:29 06.05.2025
ABŞ yeni hipersəs sisteminin sınağını keçirdi
11:25 06.05.2025
Gündəlik Tehran-Bakı reysləri açıldı
11:22 06.05.2025
Xocalı və Ağdərəyə 2073 nəfər qayıdıb
11:09 06.05.2025
Belarusun Baş naziri Fəxri xiyabanı ziyarət edib
11:06 06.05.2025
Qazaxıstan Rusiyaya Volqa çayının axınını birgə tənzimləməyi təklif edəcək
11:03 06.05.2025
"Qazaxıstan Mərkəzi Asiyada ilk strateji tərəfdaşımız olacaq"
11:02 06.05.2025
Təbriz mediası Ulu Öndər Heydər Əliyev haqqında məqalə dərc edib
10:55 06.05.2025
Fərid Şəfiyev İrana səfər edəcək
10:50 06.05.2025
İslamabad Bakıya karbon kvotaları bazarına və günəş enerjisinə investisiya yatırmağı təklif edib
10:48 06.05.2025
Gənclər Kitabxanasında Əkrəm Cəfərin xatirəsi anılıb
10:45 06.05.2025
İsveçdə ərzaq inflyasiyası yavaşlayır
10:45 06.05.2025
Sudanda PUA hücumundan sonra yanğın başlayıb
10:38 06.05.2025
Azərbaycan və İranın beyin mərkəzləri Anlaşma Memorandumu imzalayıblar
10:15 06.05.2025
İrəvan Ağsaqqallar Şurasının üzvünün avtomobili yandırılıb
10:12 06.05.2025
Suriyanın keçid dövrü Prezidenti sabah Fransaya səfər edəcək
09:18 06.05.2025
Qəzza zolağının ərzaq ehtiyatları tamamilə tükənib
08:23 06.05.2025
Kubada Heydər Əliyevin anadan olmasının 102 illiyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
08:09 06.05.2025
Hindistan çoxməqsədli sualtı minanı sınaqdan keçirib
07:13 06.05.2025
Alimlər vərəm xəstəliyi ilə mübarizədə böyük irəliləyiş əldə ediblər
03:21 06.05.2025
Hodeyda limanı İsrailin zərbələri səbəbindən fəaliyyətini dayandırıb
01:26 06.05.2025
Bu gecə Bakıda meteor yağışı müşahidə ediləcək
00:10 06.05.2025
Bu gün akademik Rəfiqə Əliyevanın xatirə günüdür
00:01 06.05.2025
Xarici İşlər Nazirliyinin fəaliyyət istiqamətləri və vəzifələri müəyyənləşib
16:14 05.05.2025
"Azərbaycanla bizi strateji tərəfdaşlıq birləşdirir"
14:38 05.05.2025
Məhkəmədə Serj Sarkisyanın və Movses Akopyanın Azərbaycan ərazilərinin işğalında iştirakını ifşa edən material nümayiş olunub
14:16 05.05.2025
Hamısı