Dünya Nizamı Necə Dəyişir? I Hissə: Dünyanın Dəyişən Üzləri

Analitika 17:23 15.04.2025

Müəllif: Şahlar Ruhi

Dünya nizamı - hər zaman cəmiyyətin və dövlətlərin qarşılıqlı əlaqələrinin nəticəsi olaraq formalaşıb və bu gün də müxtəlif siyasi, iqtisadi və sosial qüvvələrin təsiri altında inkişaf edir. Lakin tarixdə bir neçə dəfə baş verən qlobal dəyişikliklər, bu nizamı sarsıtmış, yeni təməl prinsiplərin formalaşmasına gətirib çıxarmışdır. Bu dəyişikliklər, yalnız bir neçə güc mərkəzinin hegemoniyasına deyil, həm də bütün bəşəriyyətin gələcəyini müəyyən edən dinamikaya çevrilir. Bugünkü qlobal mühit, bizi dünya nizamının niyə və necə dəyişdiyini anlamağa sövq edir. Gəlin, bu nizamın və onun dəyişmə proseslərinin cəmiyyətimiz üçün nə qədər vacib olduğunu daha dərindən araşdıraq.

XXI əsrin əvvəlində biz, dünyada baş verən qlobal hadisələrə, sosial və iqtisadi çevrilmələrə, yeni güc mərkəzlərinin yaranmasına, texnoloji inqilabların gündəmə gəlməsinə şahid oluruq. Son dövrlərdə iqtisadi, sosial və siyasi sahələrdə baş verən hər inkişaf, bir tərəfdən daha yaxşı bir dünya nizamı qurulması ümidini artırır, digər tərəfdən isə mövcud problemlərin və qarşıdurmaların daha da dərinləşməsinə səbəb olur. Bu gün artıq dünya güclərinin mübarizəsi yalnız sərhədlər daxilində deyil, qlobal arenada – beynəlxalq münasibətlərdə, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində, texnoloji və mədəni inqilablarda özünü göstərir. Dünyadakı dəyişikliklər, həm də insanın həyatına, onun təhlükəsizliyinə və gələcəyinə necə təsir etdiyini göstərən vacib göstəricilərdir.

Son onilliklərdə dünyada baş verən bir neçə mühüm hadisə, bu dəyişikliklərin nə qədər zəruri və qaçınılmaz olduğunu bir daha sübut etdi. Dünyanın iqtisadi xəritəsinin dəyişməsi, yeni güc mərkəzlərinin ortaya çıxması, müharibələrin və qeyri-şəffaf diplomatik əlaqələrin artması, geosiyasi qarşıdurmaların şiddətlənməsi və eyni zamanda texnologiyanın və rəqəmsal alətlərin həyatımıza getdikcə daha çox təsir etməsi bizə müasir dünyada nizamın nə qədər mürəkkəb və çoxsahəli olduğunu göstərir. Artıq dünya yalnız bir neçə hegemonik gücün qərarlarına əsaslanmır, müxtəlif mərkəzlər, dövlətlər, beynəlxalq təşkilatlar və qlobal oyunçular bir-birinin rəqibi və ya müttəfiqi olaraq fəaliyyət göstərirlər.

Lakin bu dəyişikliklərdən daha mühüm olan məsələ, onların insanın gündəlik həyatına, onun təhlükəsizliyinə, rifahına və inkişafına necə təsir etdiyini anlamaqdır. Məsələn, yeni texnoloji kəşflər və rəqəmsal inqilablar, həm iqtisadiyyatın, həm də cəmiyyətin həyatını dəyişdirir. Lakin, eyni zamanda, bu dəyişikliklər yeni təhlükəsizlik təhdidlərini, məlumatın təhlükəsizliyini və şəxsi məlumatların qorunmasını gündəmə gətirir. Dövlətlər, təşkilatlar və insanlar bu yeni realıqlara necə uyğunlaşmalıdır? Dünyada baş verən dəyişikliklər, bəşəriyyətin gələcəyini necə formalaşdırır və nə qədər vacibdir ki, bu dəyişikliklərdə iştirak edən hər bir fərd və dövlət həm dərin analizlər aparsın, həm də gələcəkdə nizamın formalaşmasında aktiv rol oynasın?

Bu suallara cavab tapmaq, dünya nizamının dəyişmə proseslərini daha yaxşı başa düşmək, yalnız akademik və ya analitik məşğələ deyil, eyni zamanda bu dəyişikliklərin məntiqini, nəticələrini və gələcəkdəki perspektivlərini başa düşmək üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Beləliklə, biz bu məqalədə dünya nizamının niyə və necə dəyişdiyini, bu dəyişikliklərin cəmiyyət və dövlətlər üçün nə qədər əhəmiyyətli olduğunu araşdıracaq, həmçinin gələcəkdə qarşılaşacağımız yeni nizamın tələblərinə necə hazırlıq görməli olduğumuzu müzakirə edəcəyik.

Dünya Nizamının Əsas Dinamikaları: Dünyanın Dəyişən Üzləri 

Dünya nizamı, insan tarixinin hər mərhələsində həm qarışıq, həm də özünəməxsus dinamikalarla formalaşıb. Bu nizam, bir tərəfdən güc və qüvvətlərin qarşılıqlı təsiri ilə tənzimlənir, digər tərəfdən isə cəmiyyətin mədəni və iqtisadi inkişafları ilə hərəkətə gəlir. Lakin son dövrlərdə, xüsusilə XXI əsrin başlanğıcından bəri, dünya nizamının forması daha əvvəllər heç görmədiyimiz şəkildə dəyişməkdədir. Bu dəyişikliklər, yalnız müəyyən bir dövlətin və ya bir qrupun hegemoniyasına yox, əksinə, qlobal güc mərkəzlərinin mürəkkəb qarşılıqlı əlaqələrinə, yeni müttəfiqliklərə və münaqişələrə yol açan bir dinamika üzərində qurulub.

İqtisadi gücün miqyası və geosiyasi vəziyyətin dəyişməsi, dünyadakı ən böyük nizam dəyişikliklərini şərtləndirən əsas amillərdən biridir. Global güc mübarizəsinin mərkəzinin hara yönəldiyi, bu günün və gələcəyin dünya düzəninin necə qurulacağı ilə bağlı bəşəriyyətin qarşısında duran ən önəmli suallardan biridir. Tarixdə ilk dəfə olaraq, çoxsaylı iqtisadi və texnoloji güclərin arasında sərhəd tanımayan bir qarşıdurma və əməkdaşlıq dövrü başlamışdır. Bu dövr, həm də müxtəlif dövlətlərin gücünü təyin etmədiyi, bunun əvəzinə global şəbəkələr, beynəlxalq təşkilatlar, iqtisadi müttəfiqliklər və yeni texnoloji güclərin əsas rola sahib olduğu bir nizamı özündə cəmləşdirir.

Bu dəyişikliklərin aktual olması və gündəmdə olması, yalnız siyasi liderlərin deyil, həm də hər bir insanın həyatını birbaşa şəkildə təsir etməsindən irəli gəlir. Bütün dünya, yüksək səviyyədə inteqrasiya olmuş, bir-birinə sıx bağlı iqtisadi və siyasi strukturlar vasitəsilə bir-birini təsir etməyə başladığı bir dövrə qədəm qoyur. Təsəvvür edin ki, bir ölkədə baş verən iqtisadi çətinliklər və ya siyasi dəyişikliklər, dərhal digər ölkələrdəki bazarları, sərmayə mühitini, hətta insanların həyat tərzini təsir edə bilir. İnformasiya və texnologiyanın gücü sayəsində, ölkələr arasında sərhədlər azalır və insan həyatının müxtəlif sahələrində daha çox qarşılıqlı əlaqələr yaranır.

Bütün bu dəyişikliklərə qarşı reaksiya verən güclər, bir tərəfdən nizamın qorunması, digər tərəfdən isə onun daha ədalətli, sabit və sülhsevər olmasına dair axtarışlar aparır. Dünyadakı ən böyük güclər öz siyasətlərini bu yeni reallıqlara uyğunlaşdırmağa çalışır, amma eyni zamanda bu dəyişikliklərə uyğunlaşmaq, daha yaxşı dünya nizamı qurmaq istəyən hər insanın, hər bir cəmiyyətin və hər bir təşkilatın diqqətini cəlb edir. Bu mübarizə, həm də dünyanın gələcəyinin kimlərin əlində olacağı ilə bağlıdır. Bu səbəbdən, dünya nizamının dəyişməsi yalnız siyasi qərarlarla bağlı deyil, həm də yeni çağın tələblərinə cavab verən prosesdir.

Son dövrlərdə baş verən qlobal dəyişikliklər, həm də bəşəriyyətin qarşısında yeni problemlər yaradır. Yüksələn iqtisadi güclər, daha əvvəl zəif olan ölkələrə yeni güc imkanları tanımaqla yanaşı, böyük bərabərsizliklər və ədalətsizliklər də ortaya çıxarır. Məsələn, Çinin yüksələn təsiri, onun qlobal güc olaraq həm iqtisadi, həm də geosiyasi arena daxilindəki rolu, bir tərəfdən böyük imkanlar yaratsa da, digər tərəfdən dünyanın digər regionlarında yeni qarşıdurmalara və qeyri-bərabərliklərə səbəb ola bilir. Bu qarşıdurmalar, təkcə dövlətlər arasında deyil, həm də iqtisadi, texnoloji və sosial disskursda insanlar arasında təhdidlər yaradır.

Əlavə olaraq, texnoloji inkişaflar, dünya nizamının strukturunu daha da dəyişdirir. Süni intellekt, avtomatlaşdırma, blokçeyn texnologiyaları, həmçinin rəqəmsal iqtisadiyyat, qlobal əmək bazarını, ticarət əlaqələrini və hər insanın həyatını təhlil edərək dünyada yeni iqtisadi güc mərkəzlərinin yaranmasına səbəb olur. İndi hər qərar, hər iqtisadi münasibət, hətta sosial münasibətlər belə rəqəmsal mühitin tərkib hissəsidir. Bu yeniliklər, sadəcə iqtisadi və siyasi gücü deyil, insanların həyatını və düşüncə tərzini də dəyişir.

Bütün bunların fonunda, dünya nizamının dəyişməsi, yalnız ümumi inkişafı deyil, həm də hər bir fərdin həyatına birbaşa təsir edir. Həm inkişaf etməkdə olan ölkələr, həm də inkişaf etmiş dövlətlər bu dəyişikliklərə uyğunlaşmağa çalışır. Bu, hər bir cəmiyyətin, hər bir insanın gələcək perspektivini və yaşama tərzini formalaşdıracaq yeni bir dövrün başlanğıcıdır. Bu səbəbdən dünya nizamının dəyişməsi məsələsi yalnız siyasi və iqtisadi liderlərin yox, hər birimizin üzləşdiyi və hər birimizin həyatını dərinləşdirən bir məsələdir.

Ardı var...

“Xatirələr işığında Heydər Əliyev” -in təqdimatı keçirildi

Xəbər xətti

QHT Agentliyi layihələrin icrasını 100 ballıq şkala ilə qiymətləndirəcək
14:26 06.05.2025
Kürdə suyun səviyyəsi artdı
12:32 06.05.2025
İlham Əliyev Belarusu Azərbaycanda keçiriləcək Dünya Şəhərsalma Forumunda iştiraka dəvət edib
12:28 06.05.2025
Sabah 28 dərəcə isti olacaq
12:25 06.05.2025
Ruben Vardanyanın cinayət işi üzrə məhkəmə davam edir
12:20 06.05.2025
Bakıda kibertəhlükəsizlik konfransı keçiriləcək
12:18 06.05.2025
Yuxuda bayquş görmək nə deməkdir? - Həqiqətənmi bədbəxtlik gətirir?
11:59 06.05.2025
İncilin əvvəllər məlum olmayan fraqmenti tapıldı
11:46 06.05.2025
Belarusun Baş naziri Zəfər parkını ziyarət edib
11:43 06.05.2025
Macarıstan şirkətləri əczaçılıq üzrə azərbaycanlı istehsalçılarla danışıqlar aparır
11:42 06.05.2025
Rusiya Müdafiə Nazirliyi: Ukraynadan buraxılan 100-dən çox PUA məhv edilib
11:39 06.05.2025
Nyu-Yorkda Fələstin tərəfdarları etiraz aksiyası keçirib
11:36 06.05.2025
Bakıda Beynəlxalq Aqrar İnnovasiya Forumu təşkil olunacaq
11:32 06.05.2025
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Belarusun Baş nazirini qəbul edib
11:31 06.05.2025
1167-ci gün: Rusiya Ukraynanın itkilərini yenilədi
11:29 06.05.2025
ABŞ yeni hipersəs sisteminin sınağını keçirdi
11:25 06.05.2025
Gündəlik Tehran-Bakı reysləri açıldı
11:22 06.05.2025
Xocalı və Ağdərəyə 2073 nəfər qayıdıb
11:09 06.05.2025
Belarusun Baş naziri Fəxri xiyabanı ziyarət edib
11:06 06.05.2025
Qazaxıstan Rusiyaya Volqa çayının axınını birgə tənzimləməyi təklif edəcək
11:03 06.05.2025
"Qazaxıstan Mərkəzi Asiyada ilk strateji tərəfdaşımız olacaq"
11:02 06.05.2025
Təbriz mediası Ulu Öndər Heydər Əliyev haqqında məqalə dərc edib
10:55 06.05.2025
Fərid Şəfiyev İrana səfər edəcək
10:50 06.05.2025
İslamabad Bakıya karbon kvotaları bazarına və günəş enerjisinə investisiya yatırmağı təklif edib
10:48 06.05.2025
Gənclər Kitabxanasında Əkrəm Cəfərin xatirəsi anılıb
10:45 06.05.2025
İsveçdə ərzaq inflyasiyası yavaşlayır
10:45 06.05.2025
Sudanda PUA hücumundan sonra yanğın başlayıb
10:38 06.05.2025
Azərbaycan və İranın beyin mərkəzləri Anlaşma Memorandumu imzalayıblar
10:15 06.05.2025
İrəvan Ağsaqqallar Şurasının üzvünün avtomobili yandırılıb
10:12 06.05.2025
Suriyanın keçid dövrü Prezidenti sabah Fransaya səfər edəcək
09:18 06.05.2025
Qəzza zolağının ərzaq ehtiyatları tamamilə tükənib
08:23 06.05.2025
Kubada Heydər Əliyevin anadan olmasının 102 illiyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
08:09 06.05.2025
Hindistan çoxməqsədli sualtı minanı sınaqdan keçirib
07:13 06.05.2025
Alimlər vərəm xəstəliyi ilə mübarizədə böyük irəliləyiş əldə ediblər
03:21 06.05.2025
Hodeyda limanı İsrailin zərbələri səbəbindən fəaliyyətini dayandırıb
01:26 06.05.2025
Bu gecə Bakıda meteor yağışı müşahidə ediləcək
00:10 06.05.2025
Bu gün akademik Rəfiqə Əliyevanın xatirə günüdür
00:01 06.05.2025
Xarici İşlər Nazirliyinin fəaliyyət istiqamətləri və vəzifələri müəyyənləşib
16:14 05.05.2025
"Azərbaycanla bizi strateji tərəfdaşlıq birləşdirir"
14:38 05.05.2025
Məhkəmədə Serj Sarkisyanın və Movses Akopyanın Azərbaycan ərazilərinin işğalında iştirakını ifşa edən material nümayiş olunub
14:16 05.05.2025
Hamısı