Müəllif: Şahlar Ruhi
XXI əsr, tarixdə ilk dəfə olaraq, texnologiyanın bütün sahələrdə qlobal güc mərkəzi kimi ortaya çıxdığı bir dövr olub. Bu gün, texnologiya yalnız cihazlar və proqramlarla məhdudlaşmır; o, həyatın hər bir sahəsində dərin təsirlər yaradır. Bu texnoloji dəyişikliklər, dünya nizamının təməlini sarsıdan və onu yenidən qurmağa yönəldən ən mühüm amillərdən biridir
Dünya nizamının dəyişməsində texnologiyanın rolunu daha dərindən başa düşmək üçün əvvəlcə son onilliklərdəki texnoloji inqilabları nəzərdən keçirmək vacibdir. 21-ci əsrin əvvəlində, texnologiyanın sürətli inkişafı ilə paralel olaraq, qlobal iqtisadiyyat, əmək bazarı və cəmiyyətin sosial strukturu da dəyişdi. İndi isə, hər bir iqtisadi fəaliyyət, sosial hadisə və hətta şəxsi həyat, müasir texnologiyaların təsiri altındadır. Bu, texnologiyanın adi alət olaraq istifadə olunmasından daha çox, onun həyatın hər bir aspektinə nüfuz etməsi ilə bağlıdır. Texnologiya təkcə həyatımızı asanlaşdırmır, həm də onun gedişatını, ənənəvi güc strukturlarını dəyişdirir və yenidən müəyyən edir.
Rəqəmsal texnologiyalar, əvvəllər fiziki sərhədlərlə məhdudlaşan iqtisadiyyatları qlobal şəbəkələrə çevirdi. İndi, internet, mobil texnologiyalar və bulud əsaslı xidmətlər, heç bir ölkənin iqtisadiyyatını təcrid edə bilməyəcəyini göstərir. Rəqəmsal iqtisadiyyat, qlobal ticarəti daha sürətli və daha sərfəli edir, lakin eyni zamanda qeyri-bərabərliyi də artırır. Texnologiyanın təsiri ilə böyük şirkətlər, daha əvvəl mümkün olmayan sürətlə yeni bazarlara daxil olur, lakin bununla yanaşı, kiçik və orta sahibkarlar üçün bu rəqabət daha da çətinləşir.
Yeni texnoloji güclər arasında xüsusilə süni intellekt (AI), maşın öyrənməsi (ML) və avtomatlaşdırma sistemlərinin yüksəlməsi xüsusi yer tutur. Bu texnologiyalar, yalnız müəssisələrə daha səmərəli işləməyə imkan vermir, həm də dünya bazarında yeni liderləri formalaşdırır. Məsələn, ABŞ-ın Silikon Vadisində yerləşən texnoloji nəhənglər, yalnız texnologiya şirkətləri olaraq fəaliyyət göstərmir, eyni zamanda qlobal iqtisadiyyatda güc mərkəzlərinə çevriliblər. Google, Amazon, Facebook və Tesla kimi şirkətlər, artıq sadəcə öz sahələrindəki liderlər deyil, həm də beynəlxalq siyasi və sosial qərarları təsir edən böyük oyunçulardır. Onlar yalnız texnoloji yenilikləri inkişaf etdirməklə qalmır, həm də rəqəmsal mədəniyyətin və qlobal sosial münasibətlərin formalaşmasında mühüm rol oynayırlar.
Texnologiya, yalnız iqtisadiyyatı deyil, həm də geosiyasi mübarizəni dədəyişdirir. Rəqəmsal müharibələr, kiberhücumlardan tutmuş məlumat sızmalarına qədər, dövlətlərin və beynəlxalq təşkilatların hərəkət məkanını dəyişdirir. İndi, hər bir ölkə yalnız sərhədləri daxilindəki iqtisadiyyatla deyil, həm də rəqəmsal təhlükəsizliklə əlaqəli yeni qaydalar və hüquqlar yaratmağa məcburdur. İnformasiya müharibələri, sosial media vasitəsilə yayılan dezinformasiya və hərbi münaqişələrdə texnologiyanın istifadəsi, dünya nizamının yeni reallıqlarını yaradıb.
Texnologiyanın geosiyasi təsiri, xüsusilə Çin və ABŞ arasındakı rəqabətdə özünü göstərir. Çin, yalnız iqtisadi gücünü artırmaqla qalmır, həm də rəqəmsal texnologiyaların inkişafı sahəsində yeni liderlik iddiası ilə çıxış edir. “Made in China 2025” strategiyası, ölkənin texnoloji müstəqilliyini əldə etməsi və dünya bazarlarında rəqəmsal dominantlıq qurmağı hədəfləyir. Çin, eyni zamanda, özünün “Sosial Kredit Sistemi” ilə məlumatların toplanması və təhlilində yeni dövr yaradır. Bu, yalnız iqtisadi, həm də siyasi gücün nə qədər informasiyaya bağlı olduğunu göstərən parlaq nümunədir.
Amerika Birləşmiş Ştatları, öz tərəfdən, texnoloji hegemonluğunu qorumağa çalışır və bu məqsədlə müxtəlif proqramları dəstəkləyir. Lakin bu mübarizədə, digər inkişaf etməkdə olan ölkələr, məsələn, Hindistan və Braziliya, rəqəmsal texnologiyaların təsiri ilə yeni iqtisadi güclərə çevrilir. Bu isə, qlobal rəqabətin daha da mürəkkəbləşməsinə və yalnız iqtisadi yox, həm də texnoloji və informasiya müharibələrinin də gündəmə gəlməsinə gətirib çıxarır.
Sosial Media, İnformasiya və Cəmiyyətin Dəyişən Strukturuna Təsir
Texnologiyanın cəmiyyətə təsiri, xüsusilə sosial mediadan istifadə ilə özünü göstərir. İnternet və sosial şəbəkələr, yalnız şəxsi əlaqələri deyil, həm də sosial strukturları dəyişdirir. İnsanların fikirlərini ifadə etməsi, məlumat paylaşması və təşkilatlanması üçün yeni imkanlar yaranır. Lakin bununla yanaşı, sosial media həm də manipulyasiya, dezinformasiya və hətta sosial qütbləşmə məsələlərini gündəmə gətirir. Yeni dövrün cəmiyyəti, rəqəmsal informasiya axınlarına əsaslanır və bu, dövlətlərin nəzarətindən kənarda güc strukturu yaradır.
Sosial media və rəqəmsal alətlərin təsiri, xüsusilə gənc nəslin dünyagörüşünü formalaşdırır. Bu dəyişiklik, sadəcə informasiya mübadiləsi ilə məhdudlaşmır, həm də yeni dəyərlərin və davranışların formalaşmasında mühüm rol oynayır. Gənclər artıq ənənəvi televiziya və mətbuatdan çox, sosial mediada yayılan məlumatları izləyir, öz fikirlərini bu platformalarda ifadə edirlər. Bu, gələcəkdə cəmiyyətin və siyasi həyatın necə dəyişəcəyinə dair yeni proqnozları gündəmə gətirir.
Süni İntellekt və Avtomatlaşdırma Fonunda Dünyanın Yenidən Qurulması
Texnologiyanın ən önəmli inqilablarından biri də süni intellekt və avtomatlaşdırma sahəsində baş verən dəyişikliklərdir. Maşın öyrənməsi və süni intellekt, yalnız iqtisadiyyatı deyil, həm də iş gücünü dəyişdirir. Bir çox sənaye sahələrində, insanlar yerinə robotlar və avtomatlaşdırılmış sistemlər işləməyə başlayıb. Bu dəyişiklik, əməyi daha səmərəli edir, lakin eyni zamanda işsizlik və sosial bərabərsizlik məsələlərini də gündəmə gətirir. Müxtəlif ölkələrdə işçi qüvvəsinin azalması və rəqəmsal iş yerlərinin yaranması, gələcəkdə qlobal əmək bazarını dəyişdirəcək.
Süni intellektin və avtomatlaşdırmanın iqtisadiyyata təsiri yalnız iş yerlərinin sayını deyil, həm də gəlirin necə bölüşdürüləcəyini və sosial təhlükəsizliyi təsir edəcək. Bu dəyişikliklər, həmçinin dövlətlərin sosial siyasətlərini yenidən formalaşdırmağa, rəqəmsal iqtisadiyyatın tələblərinə cavab verməyə məcbur edir.
Xülasə, texnoloji inqilablar yalnız dünya nizamını dəyişdirməklə qalmır, həm də cəmiyyətin, siyasətin və iqtisadiyyatın gələcəyini yenidən formalaşdırır. Bu dəyişikliklərin əhəmiyyəti və aktuallığı, heç vaxt olmadığı qədər böyükdür və gələcəyin qlobal nizamı, bu texnoloji güclərin necə yönləndirildiyindən asılı olacaq.
Ardı var...
