Kolonializmin Süqutu Dünyaya Nə Vəd Edir? III Hissə: Azərbaycanın Müstəmləkəçilik Təcrübələri

Analitika 13:15 24.04.2025

Aytac.jpg

Müəllif: Aytac Kərimova

Kolonializmin tarixi yalnız keçmişin izlərini deyil, həm də müasir dövrün siyasi, iqtisadi və mədəni həyatına dərin təsirlərini göstərən  fenomendir. Kolonial güclərin dünya üzrə genişlənməsi və yerli xalqların işğal edilərək mədəniyyətlərinin, iqtisadiyyatlarının və idarəetmə strukturlarının dəyişdirilməsi, yalnız müstəmləkə ərazilərində deyil, həm də dünyanın müxtəlif hissələrindəki digər xalqlar üçün təsirli olmuşdur.

Azərbaycan həm keçmiş kolonial dövrlərdə, həm də müstəqillik əldə etdikdən sonra bu təsirləri öz tarixində, mədəniyyətində və sosial quruluşunda hiss etmişdir. Azərbaycan, həm müstəmləkəçilik dövrü, həm də müstəqil dövrdə kolonial təsirlərlə mübarizəyə başlamış  ölkədir. Lakin bu mübarizələr və kolonial təsirlər yalnız fiziki işğallar və torpaq alışı ilə məhdudlaşmamış, həm də mədəniyyət, dil və iqtisadiyyatda dərin izlər buraxmışdır.

Azərbaycanın Müstəmləkəçilik Travmaları: Rusiya İmperiyasının və SSRİ-nin Təsiri

Azərbaycanın tarixində kolonializm yalnız Avropa güclərinin təsiri ilə deyil, həm də Asiya və Avropa arasında strateji mövqeyi ilə əlaqədar olaraq, Rusiyanın və daha sonra Sovet İttifaqının təsiri ilə formalaşmışdır.

19-cu əsrin əvvəllərində, Rusiya İmperiyasının bölgədəki genişlənmə siyasətinin bir hissəsi olaraq Azərbaycan torpaqları, ilk növbədə Qacar İmperiyasından alındı. Bu dövr, Azərbaycan xalqının öz müstəqil dövlətini qurma arzularının qarşısını alan, müstəmləkəçilik və imperiya siyasətlərinin həyata keçirildiyi  dövr idi. Rusiya, Azərbaycanı öz tərkibinə daxil edərək, ölkənin iqtisadi, mədəni və siyasi strukturlarını dəyişdirməyə başladı. Rusiya İmperiyasının idarə etdiyi dövrdə Azərbaycan, çoxsaylı sosial və mədəni dəyişikliklərə məruz qaldı. Rusiya, regionda sənayeləşməni artırmağa çalışdı, lakin bu inkişaf, yerli xalqların, xüsusən də Azərbaycanlıların iqtisadi müstəqilliyini təmin etməyərək, onları asılı vəziyyətdə saxlayırdı. Yerli əhalinin əksəriyyəti, torpaq və təbii sərvətlər üzərindəki hüquqlarından məhrum oldu, yerli sənaye və kənd təsərrüfatı Rusiya maraqları üçün istifadə edildi.

Sovet (SSRİ) dövründə isə Azərbaycan daha  mərkəzləşdirilmiş  idarəetmə sisteminə daxil oldu. Bu dövrdə SSRİ hakimiyyəti, bir tərəfdən ölkədəki resursları mərkəzi hökumətə nəzarət etməyə yönəltdi, digər tərəfdən isə yerli mədəniyyətlərin və dillərin məhv edilməsinə çalışdı. SSRİ Azərbaycanı yalnız iqtisadiyyatın bir hissəsi kimi deyil, həm də ideoloji və mədəni baxımdan öz təsiri altına aldı. SSRİ dövründə Azərbaycan, Rusiyanın rəhbərliyi altında "inqilabi mədəniyyət" və sosializm ideologiyası ilə formalaşdırılmağa çalışıldı. Bu dövr, Azərbaycan xalqının mədəniyyətinin zəifləməsi və mərkəzi hökumətin nəzarəti altında olan bir ölkəyə çevrilməsi ilə nəticələndi. Lakin, bu dövrdə belə, Azərbaycan xalqı, öz milli kimliyini və mədəniyyətini qorumağa çalışdı. SSRİ mədəniyyət və ideologiya məsələsindəki təzyiqlərinə qarşı, Azərbaycanlılar, müstəqil düşüncə tərzini inkişaf etdirməyə başladılar.

SSRİ.webp

Azərbaycan və Kolonializmin Mədəni İzləmələri: Dil və Kimlik Problemi

Kolonializm və neokolonializmin mədəniyyət üzərindəki təsiri yalnız iqtisadi deyil, həm də sosial və ideoloji baxımdan dərin izlər buraxmışdır. Azərbaycan da bu cür təsirlərə məruz qalmış ölkələrdən biridir. Kolonial dövrünə qədər, Azərbaycan xalqı öz dilini, mədəniyyətini və adət-ənənələrini qorumağa çalışmış, lakin Rusiya və daha sonra SSRİ hökuməti tərəfindən həyata keçirilən assimilyasiya siyasətləri, yerli dilin və mədəniyyətin zəifləməsinə səbəb olmuşdur. SSRİ dövründə, Azərbaycan dili ikinci planda qalmağa başlamış, rus dili isə təhsil və idarəetmə dili kimi tətbiq edilmişdir. SSRİ hökumətinin mədəni təzyiqləri nəticəsində, Azərbaycan xalqı öz mədəni irsini qorumaq üçün mübarizə aparmışdır. Azərbaycan xalqı, öz mədəniyyətini və dilini qorumağa çalışaraq, bu dövrdə bir çox yazar və sənətkar yetişdirmişdir. Hətta SSRİ dövründə, bu mübarizə ədəbiyyat və incəsənət sahələrində özünü göstərmiş, Azərbaycanlılar öz mədəniyyətlərini yenidən bərpa etmək üçün çalışmışdır.

Bundan başqa, SSRİ-nin mədəniyyət siyasəti, Azərbaycan xalqının milli kimliyinin formalaşmasını da əngəlləmişdir. Bu, xüsusən də Azərbaycanın dövlətçilik arzusunun qarşısını almış, bir çox sosial və mədəni məsələlərin həllinə mane olmuşdur. Azərbaycan xalqı, SSRİ dövründə yalnız mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaqla yanaşı, həm də öz tarixlərini, mədəniyyətlərini və dilini qorumalı idilər. Məsələn, SSRİ dövründə milli azlıq olan xalqların mədəniyyətləri və dilləri məhdudlaşdırıldı, bu da yerli kimliklərə mənfi təsir etdi. Azərbaycanın və digər bölgələrin mədəni müstəqillik arzusu hələ də SSRİ-nin təsiri altındaydı.

Azərbaycanın Müstəqillik Hərəkatı və Kolonial İzləmələrdən Azadlıq

Azərbaycanın müstəqillik hərəkatı, təkcə SSRİ-nin ayrılmaq deyil, həm də onun mədəniyyət və iqtisadiyyata olan nəzarətindən azad olmaq məqsədini güdürdü. SSRİ dağılarkən, Azərbaycan öz müstəqilliyini elan etdi və bu müstəqillik həm fiziki sərhədlərin azad olması, həm də mədəni və sosial baxımdan Azərbaycanın öz kimliyini bərpa etməsi ilə əlaqələndirilirdi. Azərbaycan xalqı, öz dilini, mədəniyyətini və tarixini təkrar canlandırmaq üçün müstəqil dövlət qurdu. Lakin müstəqillik hələ də müəyyən çətinliklər və təzyiqlərlə müşayiət olunurdu. Azərbaycanın öz dilində təhsil almaq, öz mədəniyyətini qorumaq və müstəqil siyasət həyata keçirmək arzusu, hələ də müxtəlif daxili və xarici təzyiqlərlə qarşı-qarşıya idi.

Azərbaycan müstəqilliyini bərpa edərkən, həm də keçmiş müstəmləkəçilik və neokolonializmin təsirlərindən qurtulmağa çalışdı. Bu mübarizə, yalnız iqtisadi deyil, həm də mədəniyyət, dil və milli kimlik məsələlərində özünü göstərdi. Azərbaycan, müstəqil dövlət olaraq, bu sahələrdəki hər bir təzyiqi dəf etməyə çalışdı, ancaq keçmişin izləri, xüsusən də SSRİ dövrünün iqtisadi və sosial strukturları hələ də cəmiyyətin formalaşmasında böyük təsir göstərirdi. Azərbaycan xalqı, müstəqil və azad bir dövlət olaraq, həm iqtisadiyyatını bərpa etmək, həm də milli kimliyini qorumaq üçün çətin və uzun bir yol keçdi.

Azərbaycan, tarixində bir çox dəfə müstəmləkəçilik və neokolonializm ilə mübarizə aparmışdır. Bu mübarizə yalnız fiziki sərhədlərin qorunması ilə deyil, həm də mədəniyyətin, dilin və milli kimliyin qorunması ilə əlaqələndirilir. Azərbaycan xalqı, həm SSRİ dövründə, həm də müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra, mədəniyyətini və kimliyini qorumaq üçün mübarizə aparmışdır. Bu mübarizə hələ də davam etməkdədir, çünki kolonializmin və neokolonializmin izləri, cəmiyyətin hər bir sahəsində hiss olunur. Lakin, Azərbaycan xalqı öz müstəqilliyini qorumağa davam edir və bu mübarizə, dünya miqyasında bərabərlik, azadlıq və ədalət uğrunda verilən mübarizənin bir hissəsi olaraq qalır.

Prezident İlham Əliyevə  “Qarabağın fatehi” dedilər

Xəbər xətti

Makron İrandan nüvə proqramının sülh xarakterinə dair zəmanətlər tələb edib
16:35 21.06.2025
Dəb Necə Siyasiləşir?
15:52 21.06.2025
"Mərakeş azad edilmiş ərazilərin bərpasına investisiya yatırmaqda maraqlıdır"
15:27 21.06.2025
"Gözlətdiyim üçün üzr istəyirəm"
15:21 21.06.2025
Niyə mən 2018-ci ildə “Qarabağ Ermənistandır!” dedim? - Paşinyan İZAH ETDİ
15:00 21.06.2025
MEDİA 17 qəzetə pul ayırdı - Siyahı
14:56 21.06.2025
BTQ Dənizaşırı ərazilərdə internetin vəziyyətinə dair araşdırma aparıb zəif sürət, yüksək qiymət
14:41 21.06.2025
ABŞ və Aİ Xameneiyə əvəz axtarır
14:38 21.06.2025
"Azərbaycanda əyləncə turizmi yeni iş yerləri və investisiya imkanları yarada bilər"
14:35 21.06.2025
İsrail İranın Qum şəhərinə zərbələr endirib
14:31 21.06.2025
İsrail Şirazda hərbi mərkəzi "vurdu"
14:28 21.06.2025
"İqlim böhranı ilə mübarizəni pulsuz qoymaq cəhdləri uzaqgörən yanaşma deyil"
14:09 21.06.2025
Çinin 740-dan çox vətəndaşı İrandan Azərbaycana təxliyə edilib
13:31 21.06.2025
İstanbulda İƏT Xarici İşlər Nazirləri Şurasının qapalı iclası keçiriləcək
13:20 21.06.2025
“Polis haqqında” qanuna təklif edilən dəyişiklik qəbul olundu
12:39 21.06.2025
Ermənilər Üzeyir Hacıbəylini niyə öldürmək istəmişdilər?
12:08 21.06.2025
Bu gün Bakıda ilk dəfə UFC turniri keçiriləcək
11:40 21.06.2025
Efiopiyada "ASAN xidmət" açılıb
09:49 21.06.2025
Xərçəngə qarşı qidalar: Onkoloji xəstəlik riskini azaldan SƏKKİZ məhsul
09:33 21.06.2025
FIFA Klublararası Dünya Çempionatı: Pley-offun ilk iştirakçıları bəlli olub
08:21 21.06.2025
İran ABŞ-yə Yaxın Şərqdəki hərbçiləri ilə bağlı xəbərdarlıq edib
05:16 21.06.2025
" Bizim İran İslam Respublikası qarşısında hərbi öhdəliyimiz yoxdur "
18:03 20.06.2025
"İrəliləyişimiz sistemli inkişafın nəticəsidir"
16:44 20.06.2025
" Təhlükəli istiləşmədən yayınmaq üçün cəmi bir neçə ilimiz qalıb"
16:39 20.06.2025
“Abzas Media” işi üzrə həbs olunan şəxslərə hökm oxunub
16:25 20.06.2025
Ceyhun Bayramov və Kaya Kallas İsrail-İran qarşıdurmasını müzakirə edib
15:27 20.06.2025
Orban Ukraynanı Aİ-də görməyi niyə istəmir?
15:24 20.06.2025
Süfrənin Diplomatiyası: Qida və Qlobal Ayrı-Seçkilik
15:00 20.06.2025
"Xəzər regionu üzərində nüvə təhlükəsi yaranıb"
14:43 20.06.2025
ADA böyüyəcək
14:32 20.06.2025
İlham Əliyev UFC-nin prezidentini qəbul etdi
14:30 20.06.2025
Aprel döyüşləri zamanı Ermənistan tərəfindən hərbi əməliyyatlara rəhbərlik etmiş generalların adları məhkəmədə açıqlanıb
14:24 20.06.2025
İsrailin 50 qırıcı təyyarəsi Tehranı bombaladı
14:18 20.06.2025
Qax rayonunun icra başçısına qarşı əməliyyat keçirildi
14:09 20.06.2025
"Müharibəyə son qoymağın yeganə yolu atəşkəsdir"
14:02 20.06.2025
Azərbaycan Çin ilə “Kəmər və Yol” üzrə Əməkdaşlıq Planını təsdiq edib
13:48 20.06.2025
Paşinyan Türkiyədə səfərdədir
13:14 20.06.2025
Azərbaycan güləşçisi dopinqə görə diskvalifikasiya edildi
12:49 20.06.2025
"Sülh müqaviləsini dərhal imzalamağa hazırıq"
12:28 20.06.2025
"Səs mənimdir,sözlər yox" - Süni intellektin təqlid gücü və etik təhlükələr
11:47 20.06.2025
Hamısı