Kolonializmin Süqutu Dünyaya Nə Vəd Edir? III Hissə: Azərbaycanın Müstəmləkəçilik Təcrübələri

Analitika 13:15 24.04.2025

Aytac.jpg

Müəllif: Aytac Kərimova

Kolonializmin tarixi yalnız keçmişin izlərini deyil, həm də müasir dövrün siyasi, iqtisadi və mədəni həyatına dərin təsirlərini göstərən  fenomendir. Kolonial güclərin dünya üzrə genişlənməsi və yerli xalqların işğal edilərək mədəniyyətlərinin, iqtisadiyyatlarının və idarəetmə strukturlarının dəyişdirilməsi, yalnız müstəmləkə ərazilərində deyil, həm də dünyanın müxtəlif hissələrindəki digər xalqlar üçün təsirli olmuşdur.

Azərbaycan həm keçmiş kolonial dövrlərdə, həm də müstəqillik əldə etdikdən sonra bu təsirləri öz tarixində, mədəniyyətində və sosial quruluşunda hiss etmişdir. Azərbaycan, həm müstəmləkəçilik dövrü, həm də müstəqil dövrdə kolonial təsirlərlə mübarizəyə başlamış  ölkədir. Lakin bu mübarizələr və kolonial təsirlər yalnız fiziki işğallar və torpaq alışı ilə məhdudlaşmamış, həm də mədəniyyət, dil və iqtisadiyyatda dərin izlər buraxmışdır.

Azərbaycanın Müstəmləkəçilik Travmaları: Rusiya İmperiyasının və SSRİ-nin Təsiri

Azərbaycanın tarixində kolonializm yalnız Avropa güclərinin təsiri ilə deyil, həm də Asiya və Avropa arasında strateji mövqeyi ilə əlaqədar olaraq, Rusiyanın və daha sonra Sovet İttifaqının təsiri ilə formalaşmışdır.

19-cu əsrin əvvəllərində, Rusiya İmperiyasının bölgədəki genişlənmə siyasətinin bir hissəsi olaraq Azərbaycan torpaqları, ilk növbədə Qacar İmperiyasından alındı. Bu dövr, Azərbaycan xalqının öz müstəqil dövlətini qurma arzularının qarşısını alan, müstəmləkəçilik və imperiya siyasətlərinin həyata keçirildiyi  dövr idi. Rusiya, Azərbaycanı öz tərkibinə daxil edərək, ölkənin iqtisadi, mədəni və siyasi strukturlarını dəyişdirməyə başladı. Rusiya İmperiyasının idarə etdiyi dövrdə Azərbaycan, çoxsaylı sosial və mədəni dəyişikliklərə məruz qaldı. Rusiya, regionda sənayeləşməni artırmağa çalışdı, lakin bu inkişaf, yerli xalqların, xüsusən də Azərbaycanlıların iqtisadi müstəqilliyini təmin etməyərək, onları asılı vəziyyətdə saxlayırdı. Yerli əhalinin əksəriyyəti, torpaq və təbii sərvətlər üzərindəki hüquqlarından məhrum oldu, yerli sənaye və kənd təsərrüfatı Rusiya maraqları üçün istifadə edildi.

Sovet (SSRİ) dövründə isə Azərbaycan daha  mərkəzləşdirilmiş  idarəetmə sisteminə daxil oldu. Bu dövrdə SSRİ hakimiyyəti, bir tərəfdən ölkədəki resursları mərkəzi hökumətə nəzarət etməyə yönəltdi, digər tərəfdən isə yerli mədəniyyətlərin və dillərin məhv edilməsinə çalışdı. SSRİ Azərbaycanı yalnız iqtisadiyyatın bir hissəsi kimi deyil, həm də ideoloji və mədəni baxımdan öz təsiri altına aldı. SSRİ dövründə Azərbaycan, Rusiyanın rəhbərliyi altında "inqilabi mədəniyyət" və sosializm ideologiyası ilə formalaşdırılmağa çalışıldı. Bu dövr, Azərbaycan xalqının mədəniyyətinin zəifləməsi və mərkəzi hökumətin nəzarəti altında olan bir ölkəyə çevrilməsi ilə nəticələndi. Lakin, bu dövrdə belə, Azərbaycan xalqı, öz milli kimliyini və mədəniyyətini qorumağa çalışdı. SSRİ mədəniyyət və ideologiya məsələsindəki təzyiqlərinə qarşı, Azərbaycanlılar, müstəqil düşüncə tərzini inkişaf etdirməyə başladılar.

SSRİ.webp

Azərbaycan və Kolonializmin Mədəni İzləmələri: Dil və Kimlik Problemi

Kolonializm və neokolonializmin mədəniyyət üzərindəki təsiri yalnız iqtisadi deyil, həm də sosial və ideoloji baxımdan dərin izlər buraxmışdır. Azərbaycan da bu cür təsirlərə məruz qalmış ölkələrdən biridir. Kolonial dövrünə qədər, Azərbaycan xalqı öz dilini, mədəniyyətini və adət-ənənələrini qorumağa çalışmış, lakin Rusiya və daha sonra SSRİ hökuməti tərəfindən həyata keçirilən assimilyasiya siyasətləri, yerli dilin və mədəniyyətin zəifləməsinə səbəb olmuşdur. SSRİ dövründə, Azərbaycan dili ikinci planda qalmağa başlamış, rus dili isə təhsil və idarəetmə dili kimi tətbiq edilmişdir. SSRİ hökumətinin mədəni təzyiqləri nəticəsində, Azərbaycan xalqı öz mədəni irsini qorumaq üçün mübarizə aparmışdır. Azərbaycan xalqı, öz mədəniyyətini və dilini qorumağa çalışaraq, bu dövrdə bir çox yazar və sənətkar yetişdirmişdir. Hətta SSRİ dövründə, bu mübarizə ədəbiyyat və incəsənət sahələrində özünü göstərmiş, Azərbaycanlılar öz mədəniyyətlərini yenidən bərpa etmək üçün çalışmışdır.

Bundan başqa, SSRİ-nin mədəniyyət siyasəti, Azərbaycan xalqının milli kimliyinin formalaşmasını da əngəlləmişdir. Bu, xüsusən də Azərbaycanın dövlətçilik arzusunun qarşısını almış, bir çox sosial və mədəni məsələlərin həllinə mane olmuşdur. Azərbaycan xalqı, SSRİ dövründə yalnız mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaqla yanaşı, həm də öz tarixlərini, mədəniyyətlərini və dilini qorumalı idilər. Məsələn, SSRİ dövründə milli azlıq olan xalqların mədəniyyətləri və dilləri məhdudlaşdırıldı, bu da yerli kimliklərə mənfi təsir etdi. Azərbaycanın və digər bölgələrin mədəni müstəqillik arzusu hələ də SSRİ-nin təsiri altındaydı.

Azərbaycanın Müstəqillik Hərəkatı və Kolonial İzləmələrdən Azadlıq

Azərbaycanın müstəqillik hərəkatı, təkcə SSRİ-nin ayrılmaq deyil, həm də onun mədəniyyət və iqtisadiyyata olan nəzarətindən azad olmaq məqsədini güdürdü. SSRİ dağılarkən, Azərbaycan öz müstəqilliyini elan etdi və bu müstəqillik həm fiziki sərhədlərin azad olması, həm də mədəni və sosial baxımdan Azərbaycanın öz kimliyini bərpa etməsi ilə əlaqələndirilirdi. Azərbaycan xalqı, öz dilini, mədəniyyətini və tarixini təkrar canlandırmaq üçün müstəqil dövlət qurdu. Lakin müstəqillik hələ də müəyyən çətinliklər və təzyiqlərlə müşayiət olunurdu. Azərbaycanın öz dilində təhsil almaq, öz mədəniyyətini qorumaq və müstəqil siyasət həyata keçirmək arzusu, hələ də müxtəlif daxili və xarici təzyiqlərlə qarşı-qarşıya idi.

Azərbaycan müstəqilliyini bərpa edərkən, həm də keçmiş müstəmləkəçilik və neokolonializmin təsirlərindən qurtulmağa çalışdı. Bu mübarizə, yalnız iqtisadi deyil, həm də mədəniyyət, dil və milli kimlik məsələlərində özünü göstərdi. Azərbaycan, müstəqil dövlət olaraq, bu sahələrdəki hər bir təzyiqi dəf etməyə çalışdı, ancaq keçmişin izləri, xüsusən də SSRİ dövrünün iqtisadi və sosial strukturları hələ də cəmiyyətin formalaşmasında böyük təsir göstərirdi. Azərbaycan xalqı, müstəqil və azad bir dövlət olaraq, həm iqtisadiyyatını bərpa etmək, həm də milli kimliyini qorumaq üçün çətin və uzun bir yol keçdi.

Azərbaycan, tarixində bir çox dəfə müstəmləkəçilik və neokolonializm ilə mübarizə aparmışdır. Bu mübarizə yalnız fiziki sərhədlərin qorunması ilə deyil, həm də mədəniyyətin, dilin və milli kimliyin qorunması ilə əlaqələndirilir. Azərbaycan xalqı, həm SSRİ dövründə, həm də müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra, mədəniyyətini və kimliyini qorumaq üçün mübarizə aparmışdır. Bu mübarizə hələ də davam etməkdədir, çünki kolonializmin və neokolonializmin izləri, cəmiyyətin hər bir sahəsində hiss olunur. Lakin, Azərbaycan xalqı öz müstəqilliyini qorumağa davam edir və bu mübarizə, dünya miqyasında bərabərlik, azadlıq və ədalət uğrunda verilən mübarizənin bir hissəsi olaraq qalır.

DİGƏR XƏBƏRLƏR

Hamısı
“Xatirələr işığında Heydər Əliyev” -in təqdimatı keçirildi

Xəbər xətti

“Xatirələr işığında Heydər Əliyev” -in təqdimatı keçirildi
15:01 02.05.2025
Əməyin Mühafizəsi Mərkəzi işğaldan azad olunmuş ərazilərdə fəaliyyət göstərən müəssisələrdə layiqli əməyin təminatına dövlət dəstəyi ilə bağlı maarifləndirmə tədbirlərinə start verib
14:32 02.05.2025
Şüuraltı bəndləri yıxan sənətin əbədi təlimatı Xanəmir Telmanoğlu yazır...
14:28 02.05.2025
Meymun kənddə qarışıqlıq yaratdı: İnsanlara hücum etdi
12:48 02.05.2025
Gözümüzün altı niyə qaralır? - Nə etməli?
12:46 02.05.2025
" Pakistan qardaş Azərbaycanın dəstəyini çox yüksək qiymətləndirir"
12:43 02.05.2025
Londonda Azərbaycan–Böyük Britaniya biznes əlaqələrinə həsr olunmuş tədbir keçirilib
12:35 02.05.2025
Ötən ay 58 aptekdə monitorinq aparılıb, 20-də nöqsan aşkarlanıb
12:31 02.05.2025
UNDP-nin Azərbaycandakı fəaliyyəti başa çatıb
12:23 02.05.2025
Azərbaycanın dəniz məhsullarının Aİ ölkələrinə ixracı ilə bağlı işlər aparılır
12:19 02.05.2025
"Prezident Kuboku-2025”: Azərbaycan təmsilçiləri daha altı medal qazanıblar
12:12 02.05.2025
Alimlər bizi qaşındıran şeyləri aşkar ediblər
12:07 02.05.2025
BMT qlobal arxitekturada genişmiqyaslı islahat hazırlayır
12:02 02.05.2025
Marko Rubio İranla nüvə sazişinin şərtlərindən daha birini açıqlayıb
12:00 02.05.2025
Pekindən siqnal: ABŞ tarif danışıqlarına hazırdır
11:58 02.05.2025
"D" vitaminini necə tənzimləyək ?
11:55 02.05.2025
"Türk ölkələrinin xoreoqrafiya mədəniyyətini yaxınlaşdırmaq vacib amildir"
11:49 02.05.2025
Eskişehirdə Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə həsr olunan konfrans keçirilib
11:45 02.05.2025
İsrail “Azadlıq donanması”nı vurdu
11:42 02.05.2025
AMEA-da Azərbaycan-Misir elmi əməkdaşlığı müzakirə edilib
11:36 02.05.2025
Şərqşünas alim beynəlxalq konfransda qədim dillərin süni intellekt vasitəsilə öyrənilməsindən danışıb
11:34 02.05.2025
İraq ərazisində anti-İran qüvvələrin fəaliyyəti qadağan edilib
11:27 02.05.2025
Azərbaycan və Nepal arasında Anlaşma Memorandumunun imzalanması üçün hazırlıq işləri görülür
11:25 02.05.2025
Boliviyada sərnişin təyyarəsi yoxa çıxdı
11:16 02.05.2025
Vyetnam Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi Azərbaycana səfər edəcək
11:07 02.05.2025
FHN metronun “28 May” və “Nizami” stansiyalarında taktiki-xüsusi təlim təşkil edilib
11:01 02.05.2025
Bakıda “İctimai proseslər media müstəvisində” mövzusunda forum keçirilir
10:50 02.05.2025
Azərbaycan karbon bazarlarında iştirakını genişləndirməyi hədəfləyir
10:39 02.05.2025
Prezidentin Balaxanı Sənaye Parkının genişləndirilməsi ilə bağlı sərəncamının icrasına başlanılıb
10:35 02.05.2025
Süni intellekt güclü prosessorların köməyi ilə parolları sındırmağa nail olub
10:11 02.05.2025
“Xocalı. Son toy...” filmi nümayiş olunacaq
09:59 02.05.2025
Tramp 11 noyabr və 8 may tarixini qələbə günləri elan edib
09:54 02.05.2025
Vaşinqton Moskva-Kiyev danışıqlarında vasitəçi olmaqdan imtina edib
09:46 02.05.2025
Milli Aviasiya Akademiyasında autizmli uşaqlara həsr olunan festival keçirilib
09:21 02.05.2025
“Skype” platformasının fəaliyyəti dayandırılır
07:00 02.05.2025
BMT-də kütləvi ixtisarlar həyata keçirilə bilər
04:53 02.05.2025
Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva Sumqayıtda ağacəkmə aksiyasında iştirak ediblər
02:21 02.05.2025
Kardinallar imanlıların dua etməsini istəyiblər
01:24 02.05.2025
“Azərbaycanın İrana münasibəti hər zaman xoşməramlı olub”
18:03 01.05.2025
“Bu cür kütləvi məzarlıqlar erməni vandalizminin çoxsaylı əyani sübutlarındandır”
16:58 01.05.2025
Hamısı