Tarixdə Fransanın soyqırım və faciələrdə imzasına tez-tez rast gəlmək mümkündür. Hər nə qədər tarixi olduğunu desək də müstəmləkəçilik siyasəti çərçivəsində böyük insan haqları pozuntularına yol verən bu ölkənin törətdiyi qırğınlar beynəlxalq ictimai rəyin vicdanını narahat etməkdə davam edir. Fransanın 1524-cü ildə başladığı müstəmləkəçilik fəaliyyəti zaman keçdikcə şəkil dəyişdirərək fərqli formalarda davam edib.
Fransanın Afrikadakı qara tarixi...
Əsasən İkinci Dünya Müharibəsindən sonra müstəqillik uğrunda mübarizə aparan ölkələrdə V əsr davam edən müstəmləkəçilik dövründəki üsyanlar şiddətlə yatırılıb. Nəticədə 2 milyondan çox afrikalı həyatını itirib. Fransanın həmçinin dünya müharibələrində müstəqillik vədi ilə öz sıralarında vuruşduğu ölkələrin xalqlarının başlatdığı üsyanlar da zorakılıqla yatırılıb. Fransa Afrikanın qərbində və şimalında 20-dən çox ölkədə hökmranlıq qurub.
Ümumilikdə isə Afrikanın 35 faizi 300 il Fransanın nəzarətində qalıb. Seneqal, Fil Dişi Sahili və Benin kimi ölkələr o illərdə Fransanın qul ticarəti mərkəzləri kimi istifadə edilib. Bundan əlavə bölgədəki bütün resurslar istismar edilib.
Fransanın əlcəzairli qurbanları...
İkinci Dünya Müharibəsinin bitməsinə az qalmış, müstəqillik vədi ilə Fransanın tərəfində vuruşan əlcəzairlilərin başlatdığı nümayişlərdə minlərlə insan fransız əsgərləri tərəfindən öldürülüb. Tarixə “8 May 1945-ci il Setif və Quelma” qırğını kimi keçən hadisələr daha da dəhşətvericidir. Fransanın Əlcəzairə zülmü ölkənin müstəqilliyini elan etdiyi 1962-ci ilə qədər sistemli şəkildə davam edib. Əlcəzairin Qurtuluş Müharibəsində 1 milyon insan fransızlar tərəfindən öldürülüb.
Əlavə olaraq, Fransanın 1830-cu ildən bəri Əlcəzair cəmiyyətini mədəni soyqırımla baş-başa qoyduğu məlumdur. Öz yerli kimliyi ilə yanaşı Əlcəzairin 300 illik Osmanlı tarixinin məhvinə səbəb olan Fransa, ölkədəki bir çox mədəniyyət və dini abidələri öz mülahizəsinə uyğun olaraq transformasiya edib.
Tarixin ən böyük soyqırımında Fransanın rolu...
Fransa siyasi təsirə malik olduğu ölkələrdə də böyük insan haqları pozuntularına yol verib. Bəşər tarixinin ən böyük soyqırımlarından biri sayılan və 800 min insanın həyatını itirdiyi Ruanda soyqırımında Fransanın rolu olduğu üzə çıxıb. Soyqırım 1994-cü ildə törədilib. Ruanda soyqırımından bir az əvvəl bölgədəki fransız əsgərlərinin aldıqları kəşfiyyat məlumatlarını dəyərləndirmədiyi və bölgəni tərk etdiyi məlum olub. Bəzi fransız əsgərlərinin şəxsən təsdiqlədiyi qətliamlar isə beynəlxalq hesabatlarda öz əksini tapıb. Fransa ölkənin cənub-qərb hissəsində sığınacaq axtaranlar üçün təhlükəsiz zona yaratmaq üçün iyunun 23-də “Firuzəyi” əməliyyatına başlayıb. Amma ölkə Ruandada soyqırımın qarşısını almaq əvəzinə, onu törədən Hutu hökumətinə silah və məlumat verib. Qeyd edək ki, Fransaya qarşı hələ də davam edən çoxlu beynəlxalq məhkəmələr var.
Fransanın keçmiş prezidenti Fransua Mitteran 1998-ci ildə “Le Figaro” qəzetinə verdiyi müsahibədə “Əgər həmin ölkələrdə soyqırım varsa, o qədər də böyük məsələ deyil” demişdi. Onun bu ifadəni işlətməsi hələ də beynəlxalq ictimaiyyətdə təəccüb yaradaraq Fransanın müstəmləkəçilik siyasətini təsdiqləyir.
Mediapart internet saytı, Fransa Xarici Kəşfiyyat İdarəsi DGSE-yə aid sənədə əsaslanan "Ruanda soyqırımı: Fransanın yalanları ifşa olundu" başlıqlı hesabatında təxminən 800.000 Tutsinin Hutu tərəfindən öldürüldüyü və Ruanda soyqırımının əsl günahkarlarının gizlədildiyi bildirilib.
Fransa soyqırım arxivlərinə girişi əngəlləyir...
Fransa Ruandada soyqırımı törədən Hutu hökumətinin uzun müddət dəstəkçisi olduğu üçün beynəlxalq və ölkə daxilində tənqid edilən sənədlərə əlçatanlığı məhdudlaşdırır. Soyqırım dövrü arxivlərinə “dövlət sirri” qadağası aradan qaldırılsa da, keçmiş prezident Mitteranın ikinci qadağası səbəbindən sözügedən arxivlərə daxil olmaq mümkün deyil.
Məlumdur ki, 2017-ci ilin sentyabrında Fransa Konstitusiya Məhkəməsi Ruanda soyqırımı ilə bağlı çalışan tədqiqatçının soyqırım dövrü ilə bağlı prezident arxivlərinə daxil olmaq tələbini rədd edib.
Bütün bunlarla yanaşı, Fransaya qarşı istiqlal savaşlarında böyük itkilər verən və iqtisadiyyatı çökmüş ölkələrin işçilərinin aşağı maaş müqabilində fransızlardan daha ağır şərtlərdə işlədildiyi də məlumdur.
Nəzrin Beydiyeva
