Sahibsiz heyvanların biomüxtəlifliyə vurduğu ziyan bir çoxumuza məlum deyil. Sahibsiz it, pişik, hətta inək, qoyun, keçilər təbiətə buraxıldıqda digər canlılara zərər verir, bəzənsə onların nəslinin tükənməsinə səbəb olur.
“Vəhşi heyvanlar təbiətdə müxtəlif təhlükələrlə üzləşir. Qanunsuz ovçuluq, invaziv heyvan növləri ( Azərbaycanda yenot, nutriya, yaxalıqlı tutuquşu və s.), sahibsiz heyvanlar - itlər, pişiklər bu təlükəni yaradan iki başlıca səbəbdir. Sahibsiz heyvanlar başda quşlar olmaqla, müxtəlif canlılara ziyan verirlər. Bunun qarşısını almaq üçün təklif olunan üsul onların qısırlaşdırılıb yenidən təbiətə buraxılmasıdır. Lakin bu elə də effektiv hesab olunmur. Qısırlaşdırılmış it və ya pişik yenə biomüxtəlifliyə ziyan vurmağa davam edir”.
Bu məqamı sahibsiz heyvanların ekologiyaya mənfi təsirləri barədə Ednews-a danışan araşdırmaçı, eko-aktivist Zülfü Fərəcli bildirib. O qeyd edib ki, çoxları bu heyvanların təbiətə aid olduğunu düşünür. Əslində isə bu canlıları insanlar uzun dövr əzrində onların əcdadları üzərində apardıqları təcrübələr nəticəsində indiki vəziyyətə gətiriblər.
“İtlər və pişiklər insanların onların əcdadları üzərində uzun illər apardığı süni seçmənin məhsuludur. Eynilə digər ev heyvanları və bitkilər kimi. Biz onların xoşumuza gələn xüsusiyyətləri seçmiş, onların sayını milyardlara çatdırmışıq. Nəticədə onlar əcdadlarından fərqlənərək təmamilə başqa bir canlıya çevriliblər”.
Z.Fərəcli qeyd edib ki, sahibsiz heyvanlar dünyada bir çox canlı növünün nəslinin kəsilməsinə səbəb olub:
“Sahibsiz itlər dünyada 11 növün nəslinin tükənməsinə səbəb olub, hal-hazırda da 96-sı məməli, 78-i quş, 22-si sürünən, 3-ü suda-quruda yaşayan olmaqla 188 növün nəslinin qorunmasına təhlükə yaradır. Bu növlərdən 30-nun mühafizə kateqoriyası “Kritik səviyyədə” (Critically Endangered) hesab olunur, hətta onlardan 2 növün artıq nəslinin tükəndiyi belə düşünülür. Sahibsiz itlərin vəhşi təbiətdə digər heyvanları ovlayır, bəzi hallarda xəstəlik yayır, bəzilər üçünsə yem qıtlığına səbəb olur. Sahibsiz itlər vəhşi heyvanlarla yanaşı insanlar və digər ev heyvanları üçün də təhlükə yaradır. Birbaşa hücumlar və yaydığı xəstəliklər buna misaldır”.
Z.Fərəcli bildirib ki, pişiklər də ətraf-mühitə ziyan vurmaqda itlərdən geri qalmır. Belə ki, sahibsiz pişiklər 33-ü quş olmaqla 63 növün nəslinin tükənməsinə səbəb olub. Sahibsiz pişiklər də itlər kimi vəhşi təbiətə ov, xəstəlik yaymaq və vəhşi növlərlə hibridlər yaratmaqla zərər verirlər.
“Hətta, Avstraliya və Yeni Zelandiya kimi ölkələrdə aparılan hesablamalara görə, 2050-ci ilə qədər sahibsiz pişiklər barədə addım atılmasa, endemik yerli növlərin nəsli tükənəcək. Buna görə bu yaxınlarda Avstraliya hökuməti 2 milyon sahibsiz pişiyin məhvi ilə bağlı qərar qəbul etdi”.
Z.Fərəcli əlavə edib ki, sahibsiz heyvanların vurduğu zərərin qarşısını almaq üçün təklif edilən yol onların sterilləşdirib (qısırlaşdırılıb) yenidən təbiətə buraxılmasıdır, lakin elm bu metodun effektiv olmadığını sübut edib:
“Ölkəmizdə də təəsüf ki, sahibsiz heyvanlarla bağlı məsələdə çıxış yolu kimi bu üsulu irəli sürürlər. Düzdür, qısırlaşdırmaq onların sayını azaltmağa kömək edir, lakin bütün heyvanları qısırlaşdırmaq mümkün olmur. Onu da xatırladım ki, sterilizasiya bu heyvanların yalnız çoxalmasının qarşını alır. Onlar yenə də ovlamağa davam edərək vəhşi təbiətə ziyan verir, xəstəlik yayır”.
Son olaraq Zülfü Fərəcli vurğulayıb ki, sahibsiz it və pişiklər təbiətdən uzaqlaşdırılmalı, onlarçün sığınacaqlar yaradılmalı, həmin sığınacaqlarda qısırlaşdırma və vaksinasiya işlərindən sonra insanlar tərəfindən sahibləndirilməlidirlər:
“İt və pişiklər sinir sistemi yaxşı inkişaf etmiş, yəni ağrını hiss edən canlılardır. Bundan əlavə, bu canlıların müxtəlif işlərdə bizə köməyi də dəyir. Onlar da digər ev heyvanları – inək, qoyun, keçi kimi bizim yanımızda olmalıdır. Nə olur olsun, bu canlıları yenidən təbiətə buraxmaq olmaz. Ən son variant kimi isə evtanaziya kimi etik üsulla saylarını azaltmaq barədə düşünmək olar”.
Törə Zeynallı
