Müəllif: Aytac Bağırova

Yunan mifologiyası bəşəriyyətin ən qədim və zəngin mədəni irslərindən biridir. Bu miflər sadəcə dini və ədəbi dəyərlərlə məhdudlaşmır, həm də müxtəlif sahələrdə, xüsusilə elmdə iz qoymuşdur. Antik Yunan dövründə formalaşmış mifoloji anlayışlar zamanla elmi düşüncənin və terminologiyanın inkişafına təsir göstərmişdir.

Əvvəla, astronomiya sahəsində yunan mifologiyasının təsiri dərhal gözə çarpır. Günəş sistemimizdəki planetlərin əksəriyyəti adlarını yunan və Roma tanrılarından alır. Mars müharibə tanrısının, Venus isə sevgi tanrısının adını daşıyır. Bu cür adlandırmalar təsadüfi deyil; qədim insanlar bu göy cisimlərini öz müşahidələrinə və onların hərəkət xarakterlərinə görə mifoloji xarakterlərlə əlaqələndirirdilər. Beləcə, mifologiya göydəki sirli obyektləri anlamağa və izah etməyə bir vasitə olmuşdur.

Astronomiya və Kosmologiyada Mifoloji İstinadlar

Yunan mifologiyası ulduzlar və planetlərə verilən adların əsas mənbəyi olmuşdur. Məsələn:

• Mars (Ares) – müharibə tanrısı,

• Venera (Afrodita) – gözəllik və sevgi tanrısı,

• Yupiter (Zeus) – tanrıların başçısı,

• Saturn (Kronos) – zaman tanrısı.

Bunlar qədim yunan mifologiyasında müəyyən xarakterlərə malik tanrıların adları olmaqla yanaşı, səmavi cisimlərə də onların adlarının verilməsi bu cisimlərin xüsusiyyətlərinə uyğun gələn mifoloji xüsusiyyətlər daşıması ilə əlaqəlidir.

Tibb və Psixologiya sahəsində Mifoloji Təsirlər

Tibb və psixologiya sahəsində də mifoloji təsirlər aydın görünür. Asklepios – yunanların sağalma və müalicə tanrısı – bu gün tibb simvolunda (ətrafına ilan dolanmış əsada) yaşamaqdadır. Narkissos əfsanəsindən qaynaqlanan “narsizm” termini, psixologiyada özünü bəyənmə və özünə heyranlıq kimi halların təsviri üçün istifadə olunur. Eyni ilə Oidipus və Elektra kompleksləri də psixoanalitik ədəbiyyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Bu nümunələr göstərir ki, miflər təkcə təxəyyül məhsulu deyil, insan davranışlarını və psixikasını anlamaqda da bələdçi olmuşdur.

Tibb Terminologiyasında Mifoloji İstinadlar

Yunan mifologiyası tibb sahəsində də dərin izlər buraxmışdır:

• Hippokrat andı – Yunan həkimi Hippokratın adı ilə bağlıdır və etik davranışları tənzimləyir.

• Asklepios – sağalma və müalicə tanrısıdır; tibb simvolu olan “əsa və ilan” bu mifoloji fiqura əsaslanır.

• Narsissizm – mifdəki Narkissos obrazına əsaslanaraq psixologiyada özünü çox bəyənmək sindromuna verilən addır.

Biologiya və Zoologiyada Mifoloji Təsirlər

Biologiya və zoologiya sahəsində də mifoloji terminlər tez-tez rast gəlinir. Meduza, siren, kentavr, feniks kimi obrazlar, müxtəlif canlılara ad olaraq keçmişdir. Bu adlar, adətən canlıların görünüşü və ya davranış xüsusiyyətləri ilə mifdəki simvol arasında qurulan əlaqə nəticəsində yaranmışdır.

Çox sayda heyvan və orqanizm adı mifoloji mənşəlidir:

• Meduza – gözlərinə baxan hər kəsi daşa çevirən Qorqon bacılarından biri; bu ad, baş hissəsindəki “sancaqlı” quruluşlara görə bəzi dəniz canlılarına verilir.

• Siren – səsi ilə dənizçiləri məhvə aparan varlıq; bu ad su canlılarına da şamil edilmişdir.

Dilçilik Baxımından Yunan Mifologiyası

Dilçilik baxımından isə Yunan mifologiyasının təsiri daha fundamental xarakter daşıyır. Antik yunan dili, bir çox elmi terminlərin yaradılmasında əsas mənbə olmuşdur. “Bio-”, “psycho-”, “geo-”, “astro-” və digər köklər mifoloji və fəlsəfi mənşəyə malik olub, elmi anlayışları ifadə etmək üçün universal vasitəyə çevrilmişdir.

Yunan Mifləri Psixologiyada 

Yunan mifologiyası insan psixikasının simvolik izahı üçün çox zəngin material təqdim edir. Məsələn:

• Oidipus kompleksi – Freydin təhlilində anasına qarşı cinsi maraq və atasına qarşı rəqabət hissləri ilə bağlı kompleks.

• Elektra kompleksi – qız uşağının atasına meyli və anaya qarşı rəqabəti.

Bu terminlər Freyd və onun davamçıları tərəfindən insan davranışlarının psixoanalitik təhlilində istifadə edilmişdir.

Dil və Termin Yaratma Qabiliyyəti

Yunan dili çox məhsuldar kök və şəkilçilərlə zəngin olduğundan, elmi terminlər yaratmaq üçün geniş imkanlar təqdim edir. Məsələn:

• bio- (həyat), logos (elm, söz) → biologiya,

• psyche (ruh) + logos → psixologiya,

• geo (yer) + metria (ölçü) → geometriya.

Bu sözlərin əksəriyyəti mifologiya ilə sıx bağlı olan anlayışlardan törəmişdir.

Yunan mifologiyası təkcə ədəbiyyat və sənət sahəsində deyil, eyni zamanda elmi dilin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Onun simvolları, obrazları və anlayışları müxtəlif elmi sahələrdə terminlərə çevrilərək bu sahələrin məzmununu daha dərin və ifadəli etmişdir. Beləliklə, qədim miflər müasir elmin dilinə öz zəngin irsini miras qoymuşdur. Nəticə olaraq, Yunan mifologiyası sadəcə keçmişin mistik nağıllar toplusu deyil, eyni zamanda insan düşüncəsinin və elmi təfəkkürünün formalaşmasında vacib rol oynamışdır. Onun terminologiyaya bəxş etdiyi simvolizm, zəngin assosiasiyalar və dil resursları, bu gün də elmin ifadə imkanlarını genişləndirməkdə davam edir. Elmi terminlərin kökündə yatan bu qədim miflər, sanki elmin öz yaddaşını və mədəni köklərini qoruyur.